Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Xã hội học – Đề 15

Tội phạm học (criminology) là một phân ngành của xã hội học, nghiên cứu về bản chất, phạm vi, nguyên nhân, hậu quả của tội phạm, cũng như các biện pháp kiểm soát và phòng ngừa tội phạm trong xã hội.

Kiểm soát xã hội chính thức (formal social control) được thực hiện bởi các tổ chức và thiết chế xã hội chính thức, như luật pháp, cảnh sát, tòa án, nhà tù, trường học, và chính phủ. Luật pháp và hệ thống pháp luật là ví dụ điển hình về kiểm soát xã hội chính thức.

Đô thị hóa (urbanization) là quá trình tăng tỷ lệ dân số sống ở khu vực đô thị so với khu vực nông thôn, đi kèm với sự phát triển về quy mô và số lượng của các đô thị. Nó bao gồm cả sự chuyển dịch dân cư từ nông thôn ra thành thị và sự mở rộng của các khu vực đô thị.

Emile Durkheim phân biệt hai loại hình đoàn kết xã hội: đoàn kết cơ học (mechanical solidarity) và đoàn kết hữu cơ (organic solidarity). Đoàn kết hữu cơ đặc trưng cho xã hội công nghiệp hiện đại, dựa trên sự phụ thuộc lẫn nhau do sự chuyên môn hóa và phân công lao động phức tạp.

Một trong những chức năng quan trọng của giáo dục là xã hội hóa, giúp cá nhân học hỏi và tiếp thu các giá trị, chuẩn mực, kỹ năng, và kiến thức cần thiết để hòa nhập và tham gia vào xã hội. Giáo dục không chỉ truyền thụ kiến thức mà còn định hình nhân cách và hành vi xã hội.

Nhóm sơ cấp (primary group) đặc trưng bởi quan hệ cá nhân, thân mật, trực tiếp, và dựa trên cảm xúc (ví dụ: gia đình, bạn bè thân). Nhóm thứ cấp (secondary group) đặc trưng bởi quan hệ hình thức, gián tiếp, và dựa trên mục tiêu công việc hoặc nhiệm vụ chung (ví dụ: tổ chức, công ty, lớp học lớn).

Lý thuyết tương tác biểu tượng (symbolic interactionism) là một trường phái vi mô trong xã hội học, nhấn mạnh vai trò của tương tác xã hội và diễn giải biểu tượng trong việc tạo ra ý nghĩa xã hội. Ý nghĩa không phải là cố định mà được xây dựng và tái tạo liên tục thông qua quá trình tương tác và giao tiếp giữa các cá nhân.

Gia đình có nhiều chức năng quan trọng trong xã hội, bao gồm sinh sản, xã hội hóa, hỗ trợ kinh tế và tình cảm. Điều tiết thị trường lao động không phải là chức năng trực tiếp của gia đình, mà là chức năng của các thể chế kinh tế và chính trị.

Các nhóm xã hội được phân loại dựa trên mức độ tương tác giữa các thành viên và ý thức chung về sự thuộc về nhóm. Ví dụ, nhóm sơ cấp (gia đình, bạn bè) có tương tác trực tiếp và mật thiết, trong khi nhóm thứ cấp (tổ chức, công ty) có tương tác gián tiếp và hình thức hơn.

Kỳ thị (stigma) là sự gán ghép những đặc điểm tiêu cực, mất uy tín, và bị xã hội chối bỏ cho một cá nhân hoặc nhóm dựa trên một thuộc tính nào đó (ví dụ: chủng tộc, giới tính, bệnh tật, tình trạng kinh tế...). Kỳ thị dẫn đến phân biệt đối xử và loại trừ xã hội.

Dân tộc học (ethnography) là phương pháp nghiên cứu định tính trong xã hội học, tập trung vào việc tìm hiểu sâu sắc về văn hóa và lối sống của một nhóm người hoặc cộng đồng. Phương pháp chính là quan sát tham gia (participant observation), trong đó nhà nghiên cứu sống và tham gia vào cuộc sống của nhóm nghiên cứu, kết hợp với phỏng vấn sâu để thu thập dữ liệu.

Hôn nhân nội tộc (endogamy) là quy tắc hôn nhân yêu cầu cá nhân phải kết hôn với người thuộc cùng nhóm xã hội của mình, có thể là cùng dân tộc, tôn giáo, giai cấp, hoặc địa vị xã hội.

Hiệu ứng lan truyền (diffusion of innovation) trong truyền thông xã hội học mô tả quá trình mà một ý tưởng, sản phẩm, hoặc hành vi mới được lan rộng và chấp nhận trong xã hội thông qua các kênh truyền thông và tương tác xã hội. Quá trình này thường diễn ra theo các giai đoạn khác nhau, từ nhận biết, quan tâm, đánh giá, thử nghiệm, đến chấp nhận.

Lệch lạc xã hội (social deviance) là hành vi vi phạm các chuẩn mực và kỳ vọng xã hội. Phạm tội, vi phạm chuẩn mực, và không tuân thủ luật lệ đều là các hình thức lệch lạc. Sự sáng tạo trong nghệ thuật, dù khác biệt, thường không bị coi là lệch lạc mà được xã hội chấp nhận hoặc thậm chí đánh giá cao.

Thuyết dán nhãn (labeling theory) cho rằng hành vi lệch lạc không phải là bản chất của hành vi mà là kết quả của quá trình xã hội dán nhãn một hành vi nào đó là lệch lạc. Phản ứng của xã hội và việc dán nhãn có thể tạo ra và củng cố hành vi lệch lạc.

Khảo sát xã hội học là phương pháp nghiên cứu định lượng phổ biến, sử dụng bảng hỏi hoặc phỏng vấn cấu trúc để thu thập dữ liệu từ một mẫu lớn nhằm mô tả đặc điểm của một quần thể hoặc kiểm định các giả thuyết.

'Tưởng tượng xã hội học' là khả năng nhìn nhận các vấn đề cá nhân (personal troubles) như là những vấn đề xã hội (public issues), tức là hiểu rằng những trải nghiệm cá nhân thường bị ảnh hưởng và định hình bởi các lực lượng xã hội rộng lớn.

Thay đổi xã hội (social change) là sự biến đổi về cấu trúc xã hội, văn hóa, và hành vi theo thời gian. Các yếu tố như công nghệ mới, xung đột xã hội, và phong trào xã hội đều là động lực thúc đẩy thay đổi. Sự ổn định tuyệt đối của giá trị truyền thống ngược lại, có xu hướng cản trở thay đổi xã hội.

Toàn cầu hóa (globalization) là quá trình gia tăng sự kết nối và phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia và khu vực trên toàn thế giới trên nhiều lĩnh vực như kinh tế, văn hóa, chính trị, và xã hội. Nó không chỉ là sự gia tăng giao thương mà còn là sự lan tỏa văn hóa, ý tưởng, và thông tin qua biên giới quốc gia.

Di động xã hội (social mobility) là sự dịch chuyển vị trí của một cá nhân hoặc nhóm trong hệ thống phân tầng xã hội. Di động xã hội có thể là di động lên (thăng tiến), di động xuống (tụt lùi), hoặc di động ngang (thay đổi vị trí nhưng không thay đổi tầng lớp).

Địa vị xã hội (status) là vị trí của một cá nhân trong cấu trúc xã hội, đi kèm với một mức độ uy tín nhất định. Vai trò xã hội (role) là tập hợp các kỳ vọng hành vi gắn liền với một địa vị cụ thể. Phân tầng xã hội dựa trên địa vị và vai trò phản ánh sự phân chia thứ bậc về uy tín, quyền lực và ảnh hưởng trong xã hội.

Văn hóa là hệ thống các giá trị, niềm tin, chuẩn mực, biểu tượng, ngôn ngữ và vật chất mà con người tạo ra và chia sẻ. Văn hóa là học được thông qua quá trình xã hội hóa, không phải là yếu tố bẩm sinh.

Văn hóa thống trị (dominant culture) là hệ thống giá trị, niềm tin, chuẩn mực, và thực hành văn hóa của nhóm xã hội có quyền lực và ảnh hưởng lớn nhất trong xã hội. Văn hóa thống trị thường được coi là 'chuẩn mực' và có xu hướng chi phối các nền văn hóa khác trong xã hội.

Bất bình đẳng giới (gender inequality) là sự phân biệt đối xử và thiếu công bằng giữa nam và nữ, thể hiện qua sự khác biệt về cơ hội, quyền lợi, và địa vị xã hội. Nó không chỉ giới hạn ở các nước đang phát triển và ảnh hưởng đến cả nam và nữ, và không phải là kết quả tự nhiên mà là sản phẩm của các cấu trúc xã hội và định kiến văn hóa.

Thể chế xã hội (social institution) là hệ thống các chuẩn mực, giá trị, vai trò, và tổ chức được xã hội thiết lập để đáp ứng các nhu cầu cơ bản của xã hội, như gia đình, giáo dục, tôn giáo, kinh tế, chính trị. Các thể chế xã hội có tính tương đối ổn định và định hướng hành vi của con người.

Xã hội hóa là quá trình mà cá nhân học hỏi và tiếp thu các yếu tố văn hóa của xã hội, như giá trị, chuẩn mực, kỹ năng, và kiến thức, để trở thành thành viên có năng lực của xã hội.

Vốn xã hội (social capital) là khái niệm chỉ mạng lưới quan hệ xã hội mà một cá nhân hoặc nhóm có được, cùng với các nguồn lực (thông tin, sự hỗ trợ, uy tín...) có thể tiếp cận thông qua mạng lưới đó. Vốn xã hội được coi là một nguồn lực quan trọng bên cạnh vốn kinh tế và vốn văn hóa.

Văn hóa phi vật chất bao gồm các yếu tố vô hình như giá trị, chuẩn mực, niềm tin, ngôn ngữ, biểu tượng, và phong tục tập quán. Công nghệ thuộc về văn hóa vật chất, là những đối tượng hữu hình mà con người tạo ra và sử dụng.

Karl Marx phê phán tôn giáo, coi nó là 'thuốc phiện của nhân dân' (opium of the people). Theo Marx, tôn giáo tạo ra ảo tưởng về hạnh phúc ở thế giới bên kia, làm giảm sự bất mãn của người lao động với cuộc sống khổ cực hiện tại và duy trì sự bất bình đẳng giai cấp.

Xã hội học là khoa học nghiên cứu về xã hội, bao gồm cấu trúc xã hội, các mối quan hệ xã hội giữa các cá nhân và nhóm, cũng như các quá trình xã hội như tương tác, xung đột, hợp tác, và thay đổi xã hội.