Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Lý hóa dược – Đề 4

Đối với thuốc ít tan, giai đoạn hòa tan thực sự (intrinsic dissolution) thường là giai đoạn chậm nhất và quyết định tốc độ hòa tan tổng thể. Các giai đoạn thấm ướt, rã, khuếch tán có thể nhanh nhưng nếu bản thân thuốc ít tan thì quá trình hòa tan vẫn chậm.

Sinh khả dụng (Bioavailability) định nghĩa là tỷ lệ và tốc độ thuốc được hấp thu từ dạng bào chế vào tuần hoàn chung và đến vị trí tác dụng. Không chỉ tỷ lệ hấp thu mà tốc độ hấp thu cũng quan trọng. Các đáp án khác chỉ đề cập một phần của định nghĩa sinh khả dụng.

Polymorph (đa hình) là hiện tượng một chất rắn có thể tồn tại ở nhiều dạng tinh thể khác nhau, mỗi dạng có cấu trúc mạng lưới tinh thể riêng biệt, dẫn đến các tính chất lý hóa (độ tan, độ ổn định,...) khác nhau. Các đáp án khác không liên quan đến định nghĩa polymorph.

Acid yếu (HA) khi pH tăng, cân bằng HA ⇌ H+ + A- dịch chuyển về bên phải, tạo ra nhiều dạng ion hóa (A-) tan tốt trong nước hơn dạng không ion hóa (HA). pH giảm làm tăng nồng độ H+, đẩy cân bằng về bên trái, giảm độ tan. Nhiệt độ và ion kim loại nặng có thể ảnh hưởng độ tan nhưng không phải là yếu tố chính như pH đối với acid yếu.

Ka là hằng số phân ly acid, Ka lớn nghĩa là acid phân ly mạnh, pKa = -log(Ka), do đó pKa nhỏ tương ứng Ka lớn, acid mạnh. Ka là thước đo độ mạnh của acid, không phải base. Ka phụ thuộc vào nhiệt độ.

Nhiệt độ (tăng nhiệt độ tăng tốc độ), nồng độ chất phản ứng (tăng nồng độ tăng tốc độ), diện tích bề mặt (tăng diện tích tăng tốc độ đối với phản ứng dị thể) đều ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng. Thể tích bình phản ứng, trong điều kiện thường, không trực tiếp ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng hóa học (nếu nồng độ và các yếu tố khác không đổi).

Định luật Fick thứ nhất phát biểu rằng tốc độ khuếch tán tỷ lệ thuận với diện tích bề mặt khuếch tán và gradient nồng độ. Công thức: J = -D * (dC/dx), trong đó J là flux (tốc độ khuếch tán), D là hệ số khuếch tán, dC/dx là gradient nồng độ. Diện tích và gradient nồng độ là yếu tố chính.

Hydrolase là lớp enzyme xúc tác các phản ứng thủy phân, tức là phản ứng cắt liên kết hóa học bằng cách sử dụng phân tử nước. Ví dụ: esterase thủy phân liên kết ester, protease thủy phân liên kết peptide. Các lớp enzyme khác có chức năng khác (oxidoreductase: oxy hóa khử, transferase: chuyển nhóm chức, ligase: tạo liên kết).

Độ ổn định vật lý của hỗn dịch phụ thuộc nhiều vào kích thước tiểu phân dược chất (tránh tiểu phân quá lớn gây lắng cặn nhanh) và sự phân tán tiểu phân (tránh kết tụ, vón cục). Độ tan của dược chất ảnh hưởng đến việc bào chế dạng hỗn dịch hay dung dịch. pH và màu sắc có thể ảnh hưởng đến độ ổn định hóa học và cảm quan, nhưng không phải yếu tố chính quyết định độ ổn định vật lý của hỗn dịch.

Độ ẩm (nước) là yếu tố chính gây ra phản ứng thủy phân, đặc biệt đối với các thuốc có chứa liên kết dễ bị thủy phân như ester, amide, lactam,... Nước tham gia trực tiếp vào phản ứng thủy phân, phân cắt các liên kết này. Ánh sáng, oxy, nhiệt độ có thể gây ra các phản ứng phân hủy khác (oxy hóa, quang phân,...).

Rf trong TLC được tính bằng tỷ lệ giữa khoảng cách mà chất tan di chuyển từ vạch xuất phát và khoảng cách mà dung môi (pha động) di chuyển từ vạch xuất phát. Pha tĩnh cố định, không di chuyển, nên không có 'khoảng cách pha tĩnh di chuyển'.

DSC (Differential Scanning Calorimetry) là phương pháp phân tích nhiệt, đo sự khác biệt về nhiệt lượng giữa mẫu thử và mẫu chuẩn khi nhiệt độ thay đổi. DSC được dùng để nghiên cứu các quá trình chuyển pha, nhiệt độ nóng chảy, kết tinh, chuyển thủy tinh, độ tinh khiết, và các sự kiện nhiệt động lực học khác của vật liệu.

Công thức Henderson-Hasselbalch liên hệ pH của dung dịch, pKa của acid/base yếu và tỷ lệ nồng độ dạng base liên hợp và acid/base. Công thức này quan trọng trong việc tính toán tỷ lệ ion hóa của thuốc ở các pH khác nhau trong cơ thể.

Nhiễu xạ tia X (XRD) là phương pháp chính để xác định cấu trúc tinh thể của chất rắn. GC và HPLC là phương pháp phân tích định lượng/định tính hỗn hợp. UV-Vis thường dùng để định lượng hoặc xác định các nhóm chức có khả năng hấp thụ ánh sáng.

Độ phân cực ảnh hưởng đến độ tan (thuốc phân cực tan tốt trong nước, kém trong lipid và ngược lại), do đó ảnh hưởng đến hấp thụ, phân phối thuốc qua các màng sinh học lipid, và tương tác với protein mục tiêu (nhiều protein có vùng kỵ nước hoặc ưa nước).

Áp suất hơi là áp suất do hơi của chất lỏng tạo ra ở trạng thái cân bằng với pha lỏng của nó ở một nhiệt độ nhất định. Áp suất hơi càng cao, chất lỏng càng dễ bay hơi. Điểm sôi liên quan đến áp suất hơi, nhưng áp suất hơi trực tiếp thể hiện khả năng bay hơi hơn. Độ nhớt và sức căng bề mặt ít liên quan trực tiếp đến khả năng bay hơi.

Kích thước tiểu phân nhỏ làm tăng diện tích bề mặt tiếp xúc với môi trường hòa tan, do đó tăng tốc độ hòa tan. Mối quan hệ này được thể hiện qua phương trình Noyes-Whitney. Kích thước tiểu phân là yếu tố quan trọng kiểm soát tốc độ hòa tan của dược chất rắn.

Chất hoạt diện (surfactant) có cấu trúc phân tử lưỡng tính (vừa ưa nước vừa kỵ nước), có khả năng tập trung tại bề mặt phân chia pha, làm giảm sức căng bề mặt giữa các pha (ví dụ pha lỏng-khí, lỏng-lỏng). Khả năng giảm sức căng bề mặt là cơ chế hoạt động chính của surfactant.

HPLC là phương pháp phân tích định lượng/định tính hỗn hợp, không trực tiếp xác định cấu trúc phân tử. NMR, MS, XRD là các phương pháp chính để xác định cấu trúc phân tử. NMR cung cấp thông tin về khung carbon và hydro, MS về khối lượng phân tử và mảnh ion, XRD về cấu trúc tinh thể.

Dung dịch đẳng trương là dung dịch có áp suất thẩm thấu tương đương dịch cơ thể, giúp giảm kích ứng khi dùng đường tiêm, nhỏ mắt. NaCl 0.9% là dung dịch đẳng trương gần đúng với máu. Tuy nhiên, đẳng trương chỉ liên quan đến áp suất thẩm thấu, không quy định pH. pH của dung dịch đẳng trương có thể khác 7.4 tùy thuộc vào thành phần.

Hiệu ứng ion chung là sự giảm độ tan của một muối ít tan khi thêm vào dung dịch một muối khác có chứa ion chung với muối ít tan đó. Theo nguyên lý Le Chatelier, việc tăng nồng độ ion chung sẽ đẩy cân bằng hòa tan về phía tạo thành chất rắn, làm giảm độ tan.

Theo BCS, thuốc loại II có độ tan thấp nhưng độ thấm cao. Hấp thu của thuốc loại II thường bị giới hạn bởi tốc độ hòa tan (dissolution-limited absorption). Các loại khác: Loại I (độ tan cao, độ thấm cao), Loại III (độ tan cao, độ thấm thấp), Loại IV (độ tan thấp, độ thấm thấp).

Liên kết hydro là yếu tố chính duy trì cấu trúc xoắn kép của DNA và cấu trúc bậc hai, bậc ba của protein (alpha-helix, beta-sheet). Lipid màng tế bào chủ yếu liên kết kỵ nước, carbohydrate đơn giản và vitamin tan trong dầu ít phụ thuộc vào liên kết hydro bằng DNA và protein.

LogP là thước đo độ lipophilicity (ưa lipid) của thuốc. LogP cao nghĩa là thuốc ưa lipid hơn nước, do đó tan tốt hơn trong lipid. Thuốc lipophilic thường hấp thụ tốt qua màng sinh học lipid, nhưng nếu quá lipophilic có thể gặp vấn đề về độ tan trong môi trường nước của cơ thể và thải trừ.

Tương tác kỵ nước là lực chính đẩy các đuôi hydrocarbon kỵ nước của phospholipid hướng vào bên trong màng, và đầu phosphate ưa nước hướng ra ngoài, tạo thành cấu trúc lipid kép ổn định. Các lực khác có vai trò nhưng tương tác kỵ nước là quan trọng nhất.

Chất diện hoạt (surfactant) có nhiều ứng dụng trong bào chế thuốc: tăng độ tan (tạo micelle), cải thiện độ ổn định hỗn dịch/nhũ tương (giảm sức căng bề mặt, ngăn kết tụ), và có thể ảnh hưởng đến tốc độ giải phóng (tùy thuộc loại và nồng độ surfactant). Do đó, tất cả các đáp án trên đều đúng.

Khuếch tán thụ động KHÔNG cần protein vận chuyển. Nó diễn ra tự nhiên theo gradient nồng độ, không cần năng lượng (ATP) và di chuyển chất tan từ nơi nồng độ cao đến nơi nồng độ thấp. Protein vận chuyển là đặc trưng của khuếch tán tăng cường hoặc vận chuyển chủ động.

Bước sóng hấp thụ cực đại (λmax) trong UV-Vis liên quan đến các chuyển electron trong phân tử, đặc biệt là các electron pi và electron không liên kết. Vị trí λmax và cường độ hấp thụ cung cấp thông tin về cấu trúc electron và sự hiện diện của các nhóm chức chromophore (nhóm chức hấp thụ ánh sáng).

Khi nhiệt độ tăng, động năng của các phân tử chất lỏng tăng lên, làm giảm lực liên kết giữa các phân tử, do đó làm giảm độ nhớt. Độ nhớt thường giảm khi nhiệt độ tăng đối với chất lỏng.

Bậc phản ứng không thể suy ra từ hệ số tỷ lượng trong phương trình phản ứng cân bằng. Bậc phản ứng phải được xác định bằng thực nghiệm, bằng cách nghiên cứu ảnh hưởng của nồng độ các chất phản ứng đến tốc độ phản ứng. Năng lượng hoạt hóa và hằng số tốc độ phản ứng liên quan đến tốc độ phản ứng nhưng không xác định bậc phản ứng.