Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tâm lý y học – Đề 12

Rối loạn lo âu tổng quát (GAD) thường bị bỏ qua hoặc chẩn đoán sai ở bệnh nhân có bệnh lý cơ thể vì các triệu chứng lo âu có thể bị nhầm lẫn với các triệu chứng thể chất của bệnh hoặc tác dụng phụ của thuốc. Sự tập trung vào các triệu chứng thể chất có thể che lấp đi các dấu hiệu của rối loạn lo âu.

Nguyên tắc tôn trọng quyền tự chủ (Autonomy) là một trong bốn nguyên tắc đạo đức chính trong y sinh học và tâm lý y học. Nguyên tắc này nhấn mạnh sự tôn trọng đối với quyền của bệnh nhân được tự quyết định, đưa ra lựa chọn và kiểm soát cuộc sống và sức khỏe của chính họ, bao gồm cả quyền từ chối hoặc chấp nhận điều trị.

Mạng lưới hỗ trợ xã hội mạnh mẽ là một yếu tố bảo vệ quan trọng cho sức khỏe tinh thần, đặc biệt là khi đối diện với bệnh tật thể chất. Hỗ trợ xã hội giúp giảm stress, cung cấp nguồn lực và sự đồng hành, tăng cường khả năng đối phó và phục hồi.

Vị trí kiểm soát (locus of control) là một khái niệm trong tâm lý học, đề cập đến mức độ mà cá nhân tin rằng họ có quyền kiểm soát các sự kiện trong cuộc sống của họ. Trong bối cảnh sức khỏe, vị trí kiểm soát bên trong (internal locus of control) chỉ niềm tin rằng sức khỏe của mình chủ yếu do hành vi và quyết định của bản thân kiểm soát, trong khi vị trí kiểm soát bên ngoài (external locus of control) chỉ niềm tin rằng sức khỏe chủ yếu do các yếu tố bên ngoài như may mắn hoặc số phận kiểm soát.

Hành vi sức khỏe (health behavior) là bất kỳ hành vi nào liên quan đến sức khỏe của một người, bao gồm cả hành vi có lợi (ví dụ: tập thể dục, ăn uống lành mạnh) và hành vi có hại (ví dụ: hút thuốc lá, uống rượu quá mức). Hút thuốc lá là một hành vi sức khỏe tiêu cực, có ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) là một can thiệp tâm lý hiệu quả được sử dụng rộng rãi trong quản lý đau mãn tính. CBT giúp bệnh nhân thay đổi suy nghĩ và hành vi tiêu cực liên quan đến cơn đau, từ đó cải thiện khả năng đối phó và chất lượng cuộc sống.

Phẫu thuật là một can thiệp y tế vật lý, không phải là một can thiệp tâm lý. Các lựa chọn khác (liệu pháp nhóm hỗ trợ, giáo dục sức khỏe tâm lý, liệu pháp thư giãn và giảm stress) đều là các phương pháp can thiệp tâm lý được sử dụng trong y học để cải thiện sức khỏe tinh thần và hành vi của bệnh nhân.

Burnout (kiệt sức) ở nhân viên y tế là một hội chứng liên quan đến công việc, đặc trưng bởi kiệt quệ cảm xúc, mất nhân cách hóa (cảm xúc tiêu cực và xa lánh bệnh nhân), và giảm thành tựu cá nhân. Áp lực công việc quá cao và kéo dài, bao gồm khối lượng công việc lớn, ca trực dài, và trách nhiệm cao, là một yếu tố tâm lý xã hội chính gây ra burnout.

Mô hình giai đoạn thay đổi (Stages of Change Model) hay mô hình xuyên lý thuyết (Transtheoretical Model) mô tả quá trình thay đổi hành vi sức khỏe qua 6 giai đoạn: Tiền dự tính (Precontemplation), Dự tính (Contemplation), Chuẩn bị (Preparation), Hành động (Action), Duy trì (Maintenance), và Kết thúc (Termination).

Đau tâm lý (Psychogenic pain) hoặc đau vô căn là loại đau mà không thể xác định được nguyên nhân thực thể rõ ràng hoặc tổn thương mô tương ứng. Đau này thường liên quan đến các yếu tố tâm lý, cảm xúc hoặc tinh thần.

Lạc quan đã được chứng minh là một yếu tố tâm lý quan trọng, có liên quan đến nhiều kết quả sức khỏe tích cực, bao gồm cả khả năng phục hồi tốt hơn sau phẫu thuật. Người lạc quan thường có xu hướng đối phó với stress hiệu quả hơn và có niềm tin vào khả năng hồi phục của mình.

Tâm lý y học là một lĩnh vực liên ngành, ứng dụng các nguyên tắc, lý thuyết và nghiên cứu tâm lý vào việc hiểu, duy trì và cải thiện sức khỏe; phòng ngừa và điều trị bệnh tật; xác định các yếu tố tâm lý, hành vi, xã hội và văn hóa đóng góp vào sức khỏe và bệnh tật.

Liệu pháp nhóm (group therapy) là một hình thức can thiệp tâm lý, trong đó một nhóm bệnh nhân có vấn đề tương tự gặp nhau thường xuyên dưới sự hướng dẫn của nhà trị liệu. Liệu pháp nhóm tạo cơ hội cho bệnh nhân chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ lẫn nhau, học hỏi kỹ năng giao tiếp và tương tác xã hội, và giảm cảm giác cô đơn, đặc biệt hữu ích cho bệnh nhân mắc bệnh mãn tính hoặc khuyết tật.

Hội chứng Thích ứng Tổng quát (GAS) của Hans Selye bao gồm ba giai đoạn: báo động (alarm), chống cự (resistance), và kiệt sức (exhaustion). Giai đoạn 'phục hồi' không phải là một giai đoạn chính thức trong mô hình GAS khi stress kéo dài và không được giải quyết.

Lý thuyết tự quyết (Self-Determination Theory - SDT) là một lý thuyết động lực và nhân cách, cho rằng con người có ba nhu cầu tâm lý cơ bản: nhu cầu thuộc về (relatedness), nhu cầu năng lực (competence), và nhu cầu tự chủ (autonomy). Đáp ứng các nhu cầu này là thiết yếu cho sức khỏe tâm thần, hạnh phúc và động lực nội tại.

Trong chăm sóc sức khỏe cuối đời (palliative care), chất lượng cuộc sống được ưu tiên hàng đầu và thường được đánh giá dựa trên sự thoải mái về thể chất (giảm đau, kiểm soát triệu chứng), tinh thần (bình an, ý nghĩa cuộc sống) và xã hội (duy trì mối quan hệ, hỗ trợ xã hội) của bệnh nhân, chứ không chỉ tập trung vào kéo dài sự sống.

Sự kỳ thị liên quan đến bệnh tật, đặc biệt là bệnh tâm thần và các bệnh truyền nhiễm, có thể gây ra nhiều hậu quả tiêu cực cho bệnh nhân. Kỳ thị có thể dẫn đến cảm giác xấu hổ, cô lập, phân biệt đối xử, và sợ bị đánh giá, từ đó khiến bệnh nhân ngại tìm kiếm sự giúp đỡ y tế và xã hội, dẫn đến chậm trễ trong điều trị và phục hồi.

Hỗ trợ thông tin (informational support) là một loại hỗ trợ xã hội, bao gồm việc cung cấp thông tin, lời khuyên, gợi ý hoặc hướng dẫn hữu ích để giúp người khác hiểu rõ hơn về vấn đề của họ, đưa ra quyết định sáng suốt, và đối phó hiệu quả hơn với tình huống stress.

Hiệu ứng giả dược là một hiện tượng tâm lý, trong đó bệnh nhân có thể trải nghiệm những cải thiện về triệu chứng hoặc tình trạng sức khỏe sau khi nhận được một phương pháp điều trị 'giả' (ví dụ: viên thuốc đường) vì kỳ vọng của họ rằng phương pháp điều trị đó sẽ có hiệu quả. Kỳ vọng đóng vai trò trung tâm trong hiệu ứng giả dược.

Mô hình sinh học - tâm lý - xã hội nhấn mạnh sự tương tác phức tạp giữa ba yếu tố chính: sinh học, tâm lý và xã hội trong việc xác định sức khỏe và bệnh tật. Yếu tố kinh tế tuy quan trọng nhưng được xem là một phần của yếu tố xã hội rộng lớn hơn.

Mô hình niềm tin sức khỏe (Health Belief Model) là một mô hình tâm lý xã hội, tập trung vào nhận thức và niềm tin của cá nhân để giải thích và dự đoán hành vi sức khỏe. Mô hình này cho rằng hành vi sức khỏe được dự đoán tốt nhất bởi nhận thức về tính dễ mắc bệnh, mức độ nghiêm trọng của bệnh, lợi ích của hành động phòng ngừa và rào cản đối với hành động đó.

Đối phó tập trung vào vấn đề (problem-focused coping) là một chiến lược chủ động, trong đó cá nhân cố gắng thay đổi hoặc giải quyết trực tiếp nguồn gốc gây stress. Trong bối cảnh bệnh tật, điều này có thể bao gồm tìm kiếm thông tin về bệnh, tuân thủ điều trị, hoặc tìm kiếm lời khuyên y tế.

Sử dụng thuật ngữ y khoa phức tạp có thể gây khó hiểu và xa cách cho bệnh nhân, làm giảm sự tin tưởng. Giao tiếp hiệu quả cần sự rõ ràng, dễ hiểu, đồng cảm và tôn trọng để xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa bác sĩ và bệnh nhân.

Liệu pháp chấp nhận và cam kết (Acceptance and Commitment Therapy - ACT) là một liệu pháp hành vi, tập trung vào việc giúp bệnh nhân chấp nhận những khó khăn và đau khổ không thể tránh khỏi của bệnh tật mãn tính, đồng thời cam kết theo đuổi các giá trị sống quan trọng và hành động phù hợp với giá trị đó, ngay cả khi đối mặt với bệnh tật.

Hướng ngoại (Displacement) là cơ chế phòng vệ tâm lý, trong đó cảm xúc, thường là tiêu cực (ví dụ: tức giận, thất vọng), được chuyển từ nguồn gốc ban đầu gây ra cảm xúc (thường là quá đe dọa hoặc không thể chấp nhận được) sang một đối tượng hoặc người khác ít đe dọa hơn và dễ đối phó hơn.

Mặc dù tâm lý y học có liên quan đến sức khỏe tinh thần, nhưng mục tiêu chính của nó KHÔNG phải là chẩn đoán và điều trị các rối loạn tâm thần. Lĩnh vực chuyên môn về chẩn đoán và điều trị rối loạn tâm thần là tâm thần học và tâm lý học lâm sàng. Tâm lý y học tập trung vào ứng dụng các nguyên tắc tâm lý để hiểu và cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần trong bối cảnh y tế tổng quát.

Vấn đề tuân thủ kép (double adherence problem) thường gặp trong điều trị bệnh mãn tính, đặc biệt là các bệnh như tiểu đường hoặc tim mạch, đề cập đến tình huống bệnh nhân không chỉ không tuân thủ việc dùng thuốc theo chỉ định mà còn không tuân thủ các khuyến nghị thay đổi lối sống (ví dụ: chế độ ăn uống, tập thể dục) cần thiết cho việc kiểm soát bệnh.

Nghiên cứu thực nghiệm (experimental study) là phương pháp mạnh nhất để xác định mối quan hệ nhân quả. Trong nghiên cứu thực nghiệm, nhà nghiên cứu thao túng một hoặc nhiều biến độc lập (ví dụ: can thiệp tâm lý) và đo lường ảnh hưởng của sự thao túng đó lên biến phụ thuộc (ví dụ: kết quả sức khỏe), đồng thời kiểm soát các yếu tố gây nhiễu khác.

Sức khỏe hành vi (behavioral health) là một lĩnh vực rộng lớn bao gồm cả sức khỏe tinh thần và sức khỏe thể chất, cũng như mối liên hệ giữa hành vi và sức khỏe. Nó tập trung vào việc thay đổi các hành vi có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe thể chất và tinh thần, và thúc đẩy các hành vi có lợi.

Tuân thủ điều trị (treatment adherence) hay còn gọi là tuân thủ y tế (medical adherence) đề cập đến mức độ mà hành vi của bệnh nhân (ví dụ: dùng thuốc, thay đổi lối sống) phù hợp với các khuyến nghị đã được thống nhất từ nhân viên y tế.