Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tâm lý học phát triển – Đề 8

Erikson cho rằng khủng hoảng tuổi trung niên gắn liền với giai đoạn 'Generativity vs. Stagnation' (Sáng tạo so với trì trệ) trong độ tuổi trung niên, khi người lớn đối diện với việc tạo ra di sản hoặc cảm thấy trì trệ và thiếu đóng góp.

Dậy thì (puberty) là giai đoạn chuyển đổi sinh học và thể chất, đánh dấu sự trưởng thành về giới tính và khả năng sinh sản. Nó bao gồm những thay đổi về hormone, cơ quan sinh dục và các đặc điểm sinh dục thứ cấp.

Nghiên cứu cắt ngang so sánh các nhóm tuổi khác nhau tại một thời điểm duy nhất. Hạn chế chính là không thể phân biệt được sự khác biệt quan sát được là do tuổi tác hay do sự khác biệt giữa các thế hệ (cohort effects) – tức là những kinh nghiệm lịch sử và văn hóa khác nhau mà các nhóm tuổi trải qua.

Khủng hoảng bản sắc, theo Erikson, là đặc trưng của giai đoạn thanh niên (Identity vs. Role Confusion), khi người trẻ trải qua giai đoạn khám phá các vai trò, giá trị, và niềm tin khác nhau để hình thành một bản sắc riêng biệt và thống nhất.

Freud mô tả các giai đoạn phát triển tâm lý tính dục bao gồm giai đoạn miệng, hậu môn, dương vật, tiềm ẩn và sinh dục. Giai đoạn tồn tại (Existential stage) không nằm trong lý thuyết của Freud và thuộc về trường phái hiện sinh.

Bắt chước đóng vai trò quan trọng trong nhiều khía cạnh phát triển của trẻ em, bao gồm phát triển thể chất (học các kỹ năng vận động), phát triển ngôn ngữ (học từ vựng và ngữ pháp), và phát triển nhận thức (học các hành vi và khái niệm mới).

Sự đáp ứng nhạy cảm và nhất quán của người chăm sóc đối với nhu cầu của trẻ (ví dụ: phản ứng kịp thời với tiếng khóc, cung cấp sự thoải mái khi cần) là yếu tố quan trọng nhất trong việc hình thành gắn bó an toàn. Điều này tạo ra sự tin tưởng và cảm giác an toàn cho trẻ.

Tuổi vị thành niên, hay tuổi thanh niên, thường được liên kết với giai đoạn 'nổi loạn' do những thay đổi lớn về thể chất, tâm lý và xã hội, cũng như quá trình tìm kiếm bản sắc và độc lập.

Bắt chước trì hoãn, khả năng bắt chước hành vi của người khác sau một khoảng thời gian, xuất hiện vào cuối giai đoạn cảm giác vận động (khoảng 18-24 tháng tuổi) theo Piaget. Đây là dấu hiệu của sự phát triển biểu tượng và trí nhớ.

Đồng hóa (assimilation) là quá trình sử dụng các lược đồ (schema) hoặc cấu trúc nhận thức hiện có để tiếp nhận và giải thích thông tin mới, giống như việc áp dụng một khuôn mẫu cũ vào tình huống mới.

Tâm lý học phát triển tập trung vào sự thay đổi và ổn định trong phát triển thể chất, nhận thức, xã hội và cảm xúc của con người trong suốt vòng đời. Phát triển kinh tế không phải là một lĩnh vực chính trực tiếp của tâm lý học phát triển, mặc dù các yếu tố kinh tế có thể ảnh hưởng đến sự phát triển.

Gắn bó kháng cự/lo âu được đặc trưng bởi sự lo lắng khi xa cách người chăm sóc và khó được an ủi khi người chăm sóc quay lại. Trẻ có kiểu gắn bó này thường thể hiện sự giận dữ và chống đối lẫn lộn với nhu cầu được gần gũi.

Vùng phát triển gần nhất (ZPD) là một khái niệm cốt lõi trong lý thuyết phát triển nhận thức của Lev Vygotsky. ZPD mô tả khoảng cách giữa những gì một đứa trẻ có thể tự làm và những gì chúng có thể làm với sự giúp đỡ của người khác.

Tuổi thiếu niên (từ khoảng 6-12 tuổi), thường được gọi là 'tuổi đi học', là giai đoạn quan trọng trong việc phát triển các kỹ năng học tập (đọc, viết, toán) và kỹ năng xã hội (hợp tác, làm việc nhóm) khi trẻ bắt đầu đi học và tương tác nhiều hơn với bạn bè và giáo viên.

Tính bảo tồn (conservation) là khả năng hiểu rằng một số thuộc tính của vật thể, như số lượng hoặc thể tích, vẫn không thay đổi dù hình dạng bên ngoài có biến đổi. Ví dụ, trẻ em đạt được tính bảo tồn sẽ hiểu rằng lượng nước trong hai bình khác nhau vẫn bằng nhau dù một bình cao và gầy, bình kia thấp và rộng.

Mức độ tiền quy ước trong lý thuyết phát triển đạo đức của Kohlberg là mức độ thấp nhất, ở đó đạo đức được định hình bởi hậu quả trực tiếp đối với bản thân, như tránh bị trừng phạt và tìm kiếm phần thưởng.

Phong cách nuôi dạy có thẩm quyền (authoritative parenting) được Baumrind mô tả là phong cách lý tưởng, kết hợp giữa việc đặt ra kỳ vọng cao cho con cái (đòi hỏi cao) và đồng thời thể hiện sự ấm áp, hỗ trợ và lắng nghe con cái (phản hồi cao).

Di truyền, môi trường và văn hóa đều là những yếu tố được công nhận rộng rãi là ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển con người. Tử vi, thuộc lĩnh vực chiêm tinh học, không được coi là một yếu tố khoa học có ảnh hưởng đến sự phát triển theo quan điểm của tâm lý học phát triển.

Trong mô hình hệ sinh thái của Bronfenbrenner, hệ vi mô (microsystem) là tầng gần nhất, bao gồm những môi trường mà cá nhân tương tác trực tiếp và thường xuyên, như gia đình, bạn bè, trường học và những người có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày.

Khủng hoảng tuổi 20 (quarter-life crisis) là một hiện tượng thường gặp ở giai đoạn tuổi trưởng thành sớm (khoảng 20-30 tuổi), khi người trẻ đối mặt với những thách thức và áp lực liên quan đến sự nghiệp, mối quan hệ, và định hướng cuộc sống.

Giai đoạn 'sáng tạo so với trì trệ' (Generativity vs. Stagnation) trong lý thuyết của Erikson là giai đoạn của tuổi trung niên, khi người lớn tập trung vào việc tạo ra di sản, đóng góp cho xã hội và thế hệ sau (sáng tạo) hoặc cảm thấy trì trệ, thiếu ý nghĩa và không có đóng góp gì (trì trệ).

Giai đoạn thao tác hình thức, bắt đầu từ khoảng 12 tuổi trở lên theo Piaget, là giai đoạn trẻ em phát triển khả năng suy nghĩ trừu tượng, logic hình thức và giả thuyết, không còn giới hạn ở tư duy cụ thể.

Mặc dù 'khủng hoảng trung niên' là một khái niệm phổ biến trong văn hóa đại chúng, nghiên cứu tâm lý học phát triển hiện đại cho thấy nó không phải là một hiện tượng phổ biến hoặc được chứng minh rõ ràng ở tất cả mọi người. Nhiều người trung niên trải qua giai đoạn chuyển đổi và đánh giá lại cuộc sống, nhưng không phải ai cũng trải qua một 'khủng hoảng' theo nghĩa tiêu cực.

Kỳ phát triển nhạy cảm (sensitive period) trong phát triển ngôn ngữ là giai đoạn mà não bộ đặc biệt linh hoạt và dễ tiếp thu ngôn ngữ. Trong giai đoạn này, trẻ em học ngôn ngữ một cách tự nhiên và nhanh chóng hơn so với các giai đoạn khác.

Tháp nhu cầu của Maslow sắp xếp các nhu cầu của con người theo thứ bậc, với nhu cầu sinh lý (ví dụ: thức ăn, nước uống, chỗ ở) là cơ bản nhất và cần được thỏa mãn trước khi các nhu cầu cao hơn khác trở nên quan trọng.

Tư duy vị kỷ (egocentrism) ở giai đoạn tiền thao tác (2-7 tuổi) là đặc điểm khi trẻ khó khăn trong việc nhìn nhận thế giới từ quan điểm của người khác. Ví dụ điển hình là trẻ tin rằng những gì mình biết, thấy, và cảm nhận cũng là những gì người khác biết, thấy, và cảm nhận.

Thuyết về bản năng sống (Eros) và bản năng chết (Thanatos) là một phần quan trọng trong lý thuyết phân tâm học của Sigmund Freud, tập trung vào động lực vô thức và các xung năng nguyên thủy thúc đẩy hành vi con người.

Tâm lý học phát triển tập trung vào việc nghiên cứu những thay đổi và tính ổn định trong các khía cạnh khác nhau của con người từ khi sinh ra đến khi già, bao gồm thể chất, nhận thức, xã hội và cảm xúc.

Nghiên cứu dọc (longitudinal study) là một phương pháp nghiên cứu theo dõi cùng một nhóm người (cohort) trong một khoảng thời gian dài, thường là nhiều năm hoặc thậm chí hàng thập kỷ. Mục tiêu chính là để quan sát và ghi lại sự thay đổi và tính ổn định trong các khía cạnh phát triển của họ theo thời gian.

Tự hiệu quả (self-efficacy) theo Bandura là niềm tin của một người vào khả năng của chính mình để tổ chức và thực hiện các hành động cần thiết để đạt được kết quả mong muốn. Nó đóng vai trò quan trọng trong động lực, hành vi và thành tích cá nhân.