Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tâm lý học phát triển – Đề 10

Bảo tồn số lượng là khả năng hiểu rằng số lượng vật chất vẫn giữ nguyên ngay cả khi hình dạng hoặc sự sắp xếp bên ngoài của chúng thay đổi. Đây là một cột mốc quan trọng trong giai đoạn thao tác cụ thể của Piaget, cho thấy trẻ đã vượt qua tư duy tập trung vào một chiều duy nhất.

Trong lý thuyết hệ sinh thái của Bronfenbrenner, hệ thống vi mô (microsystem) bao gồm các môi trường trực tiếp mà cá nhân tương tác, như gia đình, trường học, nhóm bạn bè và hàng xóm. Văn hóa rộng lớn thuộc về hệ thống vĩ mô (macrosystem), bao gồm các giá trị văn hóa, luật pháp và phong tục xã hội.

Bản sắc giới (gender identity) là cảm nhận nội tâm và chủ quan của một người về giới tính của chính mình. Nó không nhất thiết phải trùng khớp với giới tính sinh học khi sinh ra hoặc vai trò giới mà xã hội gán cho.

Tâm lý học phát triển tập trung vào các khía cạnh thể chất, nhận thức, và cảm xúc - xã hội của sự phát triển con người. Phát triển kinh tế là một lĩnh vực khác, mặc dù có thể liên quan đến sự phát triển con người nhưng không phải trọng tâm chính của tâm lý học phát triển.

Chủ nghĩa vị kỷ trung tâm (egocentrism) trong giai đoạn tiền thao tác của Piaget không có nghĩa là ích kỷ theo nghĩa thông thường. Thay vào đó, nó chỉ khả năng của trẻ em (trong giai đoạn này) không thể phân biệt được giữa quan điểm của bản thân và quan điểm của người khác. Trẻ cho rằng người khác cũng nhìn nhận thế giới giống như mình.

Đồng hóa (assimilation) và điều ứng (accommodation) là hai quá trình bổ sung cho nhau trong thuyết Piaget mô tả cách trẻ em thích nghi và xây dựng kiến thức. Đồng hóa là quá trình sử dụng sơ đồ hiện có để giải thích kinh nghiệm mới, trong khi điều ứng là quá trình thay đổi sơ đồ hiện có để phù hợp với kinh nghiệm mới.

Giai đoạn phát triển là một khoảng thời gian trong vòng đời được phân biệt bởi các đặc điểm hoặc hành vi đặc trưng, thường liên quan đến các nhiệm vụ phát triển cụ thể và thay đổi chất lượng trong cách thức hoạt động của con người.

Khủng hoảng tuổi trung niên là một khái niệm phổ biến liên quan đến giai đoạn tuổi trung niên (thường khoảng 40-60 tuổi). Đây là giai đoạn mà một số người có thể trải qua sự tự vấn về cuộc sống, thành tựu và hướng đi tương lai của mình.

Nghiên cứu dọc là phương pháp theo dõi và thu thập dữ liệu từ cùng một nhóm người (cohort) trong một khoảng thời gian dài, cho phép các nhà nghiên cứu quan sát sự thay đổi và ổn định trong phát triển cá nhân theo thời gian.

Khả năng phục hồi (resilience) là khả năng của một cá nhân để thích nghi và vượt qua thành công nghịch cảnh, căng thẳng hoặc chấn thương. Nó không có nghĩa là tránh né căng thẳng mà là khả năng phục hồi và phát triển tích cực sau những trải nghiệm khó khăn.

Trong giai đoạn tuổi già, một trong những thách thức phát triển chính là đối phó với sự suy giảm thể chất và nhận thức liên quan đến quá trình lão hóa. Điều này bao gồm việc thích nghi với các vấn đề sức khỏe, giảm khả năng vận động và thay đổi trong chức năng nhận thức.

Giai đoạn vị thành niên thường được đặc trưng bởi sự biến động về mặt cảm xúc và xã hội, chứ không phải sự ổn định. Đây là giai đoạn mà cá nhân trải qua nhiều thử thách trong việc tìm kiếm bản sắc, đối phó với thay đổi thể chất và phát triển các mối quan hệ xã hội.

Vùng phát triển gần nhất (ZPD) là khái niệm của Vygotsky chỉ khoảng cách giữa trình độ phát triển thực tế của trẻ (khả năng giải quyết vấn đề độc lập) và trình độ phát triển tiềm năng (khả năng giải quyết vấn đề dưới sự hướng dẫn hoặc hợp tác với người khác).

Ảnh hưởng lịch sử chuẩn mực là những sự kiện lớn trong lịch sử (như chiến tranh, đại dịch, khủng hoảng kinh tế) ảnh hưởng đến sự phát triển của một nhóm thế hệ (cohort). Đại dịch COVID-19 là một ví dụ điển hình vì nó tác động đến sự phát triển của những người sống trong thời kỳ đó trên quy mô toàn cầu.

Sự kiện chuẩn mực liên quan đến lứa tuổi là những sự kiện điển hình xảy ra trong một độ tuổi nhất định trong vòng đời, và được xã hội mong đợi hoặc coi là bình thường ở độ tuổi đó. Kết hôn ở tuổi 25 là một ví dụ vì nó phù hợp với kỳ vọng xã hội về thời điểm kết hôn ở nhiều nền văn hóa.

Trong giai đoạn 'tính sản xuất so với trì trệ' (generativity vs. stagnation) của Erikson (thường ở tuổi trung niên), thành công trong việc tạo ra và đóng góp cho thế hệ sau (ví dụ: thông qua con cái, công việc, hoạt động xã hội) dẫn đến đức tính 'quan tâm' (care). Ngược lại, sự trì trệ dẫn đến cảm giác không đóng góp và thiếu mục đích.

Nghiên cứu dọc theo dõi cùng một nhóm người theo thời gian để quan sát sự phát triển. Nghiên cứu cắt ngang so sánh các nhóm người khác nhau ở các độ tuổi khác nhau tại một thời điểm duy nhất để tìm hiểu sự khác biệt liên quan đến độ tuổi.

Phát triển nhận thức tập trung vào các quá trình tinh thần như ngôn ngữ, trí nhớ, tư duy, giải quyết vấn đề và học tập. Cảm xúc thuộc về lĩnh vực phát triển cảm xúc - xã hội, mặc dù nhận thức và cảm xúc có tương tác lẫn nhau.

Thuyết phát triển nhận thức của Piaget mô tả cách trẻ em trải qua các giai đoạn phát triển tư duy khác nhau và chủ động xây dựng sự hiểu biết của mình về thế giới thông qua quá trình đồng hóa và điều ứng.

Thuyết học tập xã hội của Albert Bandura tập trung vào vai trò quan trọng của việc học thông qua quan sát và bắt chước (modeling). Trẻ em học hỏi hành vi, thái độ và kỹ năng bằng cách quan sát người khác, đặc biệt là những người có vai trò quan trọng trong cuộc sống của chúng.

Giai đoạn thao tác cụ thể (khoảng 7-11 tuổi) theo Piaget đánh dấu sự phát triển khả năng tư duy logic về các đối tượng và sự kiện cụ thể. Trẻ có thể thực hiện các phép toán tư duy như phân loại, bảo tồn số lượng, nhưng vẫn gặp khó khăn với tư duy trừu tượng.

Tâm lý học phát triển là lĩnh vực khoa học nghiên cứu sự phát triển của con người từ khi thụ thai cho đến khi qua đời, bao gồm tất cả các giai đoạn của vòng đời.

Trong giai đoạn 'trưởng thành muộn' (tuổi già), Erikson đề xuất khủng hoảng tâm lý xã hội giữa 'toàn vẹn' (integrity) và 'tuyệt vọng' (despair). Thành công trong giai đoạn này dẫn đến cảm giác mãn nguyện với cuộc đời đã sống, trong khi thất bại dẫn đến cảm giác hối tiếc và tuyệt vọng.

Ảnh hưởng của bạn bè đồng trang lứa (peer influence) đạt đỉnh điểm trong giai đoạn tuổi vị thành niên. Ở giai đoạn này, thanh thiếu niên thường dành nhiều thời gian hơn với bạn bè và chịu ảnh hưởng lớn từ nhóm bạn trong các quyết định và hành vi.

Thuyết đính kèm của Bowlby cho rằng đính kèm an toàn phát triển khi người chăm sóc nhạy cảm và đáp ứng một cách nhất quán với các tín hiệu và nhu cầu của trẻ, tạo cho trẻ cảm giác an toàn và tin tưởng.

Giai đoạn tiền quy ước trong thuyết Kohlberg là mức độ đạo đức thấp nhất, nơi hành vi đạo đức được thúc đẩy bởi việc tránh hình phạt và tìm kiếm phần thưởng cá nhân. Quy tắc đạo đức được ngoại tại và dựa trên hậu quả trực tiếp.

Giải phẫu tử thi không phải là một phương pháp thu thập dữ liệu phổ biến trong nghiên cứu tâm lý học phát triển. Các phương pháp phổ biến bao gồm quan sát tự nhiên, phỏng vấn, thí nghiệm trong phòng thí nghiệm, bảng câu hỏi và nghiên cứu trường hợp. Giải phẫu tử thi chủ yếu được sử dụng trong y học và các lĩnh vực sinh học khác.

Lý thuyết văn hóa xã hội của Vygotsky nhấn mạnh vai trò quan trọng của môi trường xã hội và văn hóa trong sự phát triển nhận thức của trẻ em. Ông cho rằng học tập và phát triển nhận thức diễn ra thông qua tương tác xã hội và sự hướng dẫn của người khác có kinh nghiệm hơn.

Quan điểm 'bản chất' trong tranh luận 'bản chất - nuôi dưỡng' cho rằng sự phát triển của con người chủ yếu bị ảnh hưởng bởi các yếu tố di truyền và sinh học bẩm sinh.

Trong giai đoạn tuổi vị thành niên, theo Erikson, cá nhân đối mặt với khủng hoảng tâm lý xã hội giữa việc hình thành đồng nhất bản sắc (Identity) và sự mơ hồ vai trò (Role confusion). Thành công trong giai đoạn này dẫn đến cảm giác trung thành và bản sắc rõ ràng.