Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Huyết học – truyền máu – Đề 5

Truyền máu chủ yếu được thực hiện để phục hồi thể tích máu bị mất hoặc cung cấp các thành phần máu cụ thể (như hồng cầu, tiểu cầu, huyết tương) khi chúng bị thiếu hụt hoặc không hoạt động bình thường.

Hệ nhóm máu ABO được xác định bởi sự hiện diện hoặc vắng mặt của kháng nguyên A và kháng nguyên B trên bề mặt hồng cầu. Nhóm máu O không có cả hai kháng nguyên này.

Yếu tố Rh là một kháng nguyên D trên bề mặt hồng cầu. Người có kháng nguyên này là Rh dương (Rh+), người không có là Rh âm (Rh-). Truyền máu không tương thích Rh có thể gây phản ứng truyền máu nghiêm trọng, đặc biệt ở người Rh- nhận máu Rh+.

Nhóm máu O không có kháng nguyên A hoặc B trên hồng cầu, nên có thể truyền cho mọi nhóm máu (cho vạn năng). Nhóm máu AB có cả kháng nguyên A và B, không có kháng thể kháng A hoặc B trong huyết tương, nên có thể nhận máu từ mọi nhóm máu (nhận vạn năng).

Liệu pháp thành phần máu là phương pháp truyền máu hiện đại, trong đó máu được tách thành các thành phần (hồng cầu, tiểu cầu, huyết tương, yếu tố đông máu) và chỉ truyền thành phần mà bệnh nhân cần, giúp tối ưu hóa việc sử dụng máu và giảm nguy cơ tác dụng phụ.

Khối hồng cầu đậm đặc (PRBC) chủ yếu được truyền để điều trị thiếu máu, đặc biệt là trong các trường hợp mất máu do chấn thương, phẫu thuật, xuất huyết tiêu hóa hoặc thiếu máu mãn tính do các bệnh lý khác.

Chống chỉ định tuyệt đối của truyền máu là khi bệnh nhân có đủ năng lực hành vi và từ chối truyền máu sau khi đã được giải thích đầy đủ về nguy cơ và lợi ích. Các tình trạng khác có thể là chống chỉ định tương đối và cần cân nhắc lợi ích và nguy cơ.

Xét nghiệm hòa hợp máu (crossmatching) là bước quan trọng cuối cùng trước khi truyền máu, nhằm đảm bảo máu của người hiến và người nhận tương thích về nhóm máu ABO và Rh, cũng như phát hiện các kháng thể bất thường có thể gây phản ứng truyền máu.

Phản ứng tan máu nội mạch cấp tính là phản ứng truyền máu cấp tính nguy hiểm nhất, xảy ra khi truyền nhầm nhóm máu ABO không tương thích. Nó gây phá hủy hồng cầu nhanh chóng, dẫn đến suy thận cấp, rối loạn đông máu và có thể tử vong.

Phản ứng truyền máu sốt không tan máu (FNHTR) là phản ứng thường gặp nhất, gây sốt và rét run trong hoặc sau khi truyền máu. Nguyên nhân chủ yếu do kháng thể của người nhận phản ứng với bạch cầu hoặc cytokine tích tụ trong chế phẩm máu trong quá trình bảo quản.

Phản ứng truyền máu dị ứng là phản ứng quá mẫn type I, IgE trung gian. Người nhận có IgE đặc hiệu với protein lạ trong chế phẩm máu, khi truyền máu, IgE gắn với protein này gây hoạt hóa tế bào mast và basophil giải phóng histamine và các chất trung gian hóa học gây triệu chứng dị ứng.

TRALI (Transfusion-Related Acute Lung Injury) là tổn thương phổi cấp tính nghiêm trọng, thường xảy ra trong vòng 6 giờ sau truyền máu. Cơ chế chính là kháng thể kháng bạch cầu HLA hoặc HNA trong chế phẩm máu của người hiến (thường là huyết tương hoặc tiểu cầu) gây hoạt hóa bạch cầu trung tính của người nhận trong mao mạch phổi, dẫn đến tổn thương nội mô và phù phổi không do tim.

TACO (Transfusion-Associated Circulatory Overload) là tình trạng quá tải tuần hoàn do truyền máu quá nhanh hoặc quá nhiều so với khả năng xử lý của hệ tuần hoàn. Đối tượng nguy cơ cao là bệnh nhân suy tim, suy thận, người lớn tuổi, trẻ nhỏ, những người có bệnh lý tim mạch hoặc giảm thể tích tuần hoàn.

Phản ứng tan máu muộn thường xảy ra sau vài ngày đến vài tuần sau truyền máu, khi người nhận đã có kháng thể tiềm ẩn (do lần truyền máu trước hoặc mang thai) chống lại kháng nguyên hồng cầu của người hiến. Lần truyền máu này kích thích đáp ứng kháng thể thứ phát, gây tan máu hồng cầu đã truyền.

Khối tiểu cầu có nguy cơ nhiễm khuẩn cao hơn so với các chế phẩm máu khác vì tiểu cầu được bảo quản ở nhiệt độ phòng (20-24°C), là môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển nếu có nhiễm khuẩn trong quá trình thu gom hoặc bảo quản.

Hầu hết các ngân hàng máu hiện nay đều sàng lọc máu hiến đối với HIV, HBV, HCV và giang mai. Parvovirus B19 thường không được sàng lọc thường quy vì tỷ lệ nhiễm không triệu chứng cao và nguy cơ lây truyền qua máu thấp hơn so với các virus khác, trừ trường hợp đặc biệt như phụ nữ mang thai hoặc bệnh nhân suy giảm miễn dịch.

Quá tải sắt là biến chứng muộn thường gặp ở bệnh nhân truyền máu mãn tính, lặp đi lặp lại, vì mỗi đơn vị máu chứa một lượng sắt đáng kể. Cơ thể không có cơ chế bài tiết sắt dư thừa hiệu quả, dẫn đến tích lũy sắt trong các cơ quan như gan, tim, nội tiết, gây tổn thương chức năng.

Truyền máu tự thân (autologous transfusion) là phương pháp truyền máu an toàn nhất, trong đó bệnh nhân tự hiến máu của chính mình trước khi phẫu thuật hoặc khi biết trước sẽ cần truyền máu. Máu này sẽ được lưu trữ và truyền lại cho chính bệnh nhân khi cần thiết, loại bỏ nguy cơ phản ứng truyền máu và lây truyền bệnh qua đường máu.

Tiền sử mắc bệnh tim mạch nặng là một trong những chống chỉ định tương đối hoặc tuyệt đối của hiến máu, tùy thuộc vào mức độ và tình trạng bệnh. Các tiêu chuẩn khác như tuổi, cân nặng, huyết áp, sức khỏe tổng quát tốt, không có các bệnh lây truyền qua đường máu là những tiêu chuẩn cơ bản để hiến máu.

Máu toàn phần và khối hồng cầu thường được bảo quản ở nhiệt độ 2-6°C trong tủ lạnh chuyên dụng, với dung dịch chống đông và bảo quản phù hợp, thời gian bảo quản tối đa là 35-42 ngày tùy thuộc vào loại dung dịch bảo quản.

Ngân hàng máu là cơ sở y tế chuyên biệt, có vai trò quan trọng trong hệ thống truyền máu. Chức năng chính của ngân hàng máu là đảm bảo nguồn cung cấp máu và các chế phẩm máu an toàn, chất lượng cho nhu cầu điều trị, thông qua các hoạt động thu gom máu từ người hiến, xét nghiệm sàng lọc bệnh lây truyền qua đường máu, chế biến máu thành các thành phần khác nhau, bảo quản và phân phối máu khi có yêu cầu.

Nguyên tắc đạo đức và pháp lý cốt lõi trong truyền máu là tôn trọng quyền tự quyết của bệnh nhân (quyền từ chối điều trị, quyền được cung cấp thông tin đầy đủ) và nguyên tắc không gây hại (primum non nocere). Đồng thời, cần đảm bảo an toàn tối đa cho cả người hiến máu (không gây hại cho sức khỏe người hiến) và người nhận máu (truyền máu an toàn, giảm thiểu nguy cơ phản ứng truyền máu và lây truyền bệnh).

Trong truyền máu khối lượng lớn (massive transfusion - thường định nghĩa là truyền trên 10 đơn vị khối hồng cầu trong vòng 24 giờ), tỷ lệ truyền các thành phần máu thường được khuyến cáo là 1:1:1 (1 đơn vị khối hồng cầu : 1 đơn vị huyết tương tươi đông lạnh : 1 đơn vị khối tiểu cầu). Tỷ lệ này nhằm mục đích phục hồi cả thể tích máu, chức năng đông máu và số lượng tiểu cầu, mô phỏng tỷ lệ các thành phần này trong máu toàn phần và giúp cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân mất máu nặng.

Truyền máu cho trẻ em, đặc biệt trẻ sơ sinh, có nhiều điểm khác biệt so với người lớn. Do thể tích máu nhỏ và hệ tuần hoàn chưa hoàn thiện, cần tính toán cẩn thận thể tích máu truyền, tốc độ truyền chậm, và thường sử dụng đơn vị máu nhỏ (aliquot) để giảm nguy cơ quá tải tuần hoàn. Ngoài ra, cần lưu ý nguy cơ hạ thân nhiệt và nhiễm trùng ở trẻ sơ sinh.

Xét nghiệm Coombs trực tiếp (DAT) được sử dụng để phát hiện kháng thể và/hoặc bổ thể đã gắn trên bề mặt hồng cầu của bệnh nhân in vivo. Kết quả dương tính của DAT gợi ý tình trạng tan máu tự miễn dịch, phản ứng truyền máu tan máu, bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh do bất đồng nhóm máu mẹ con, hoặc tan máu do thuốc.

Theo dõi bệnh nhân sau truyền máu rất quan trọng để phát hiện sớm và xử trí kịp thời các phản ứng truyền máu, đặc biệt là phản ứng cấp tính. Nội dung theo dõi bao gồm: dấu hiệu sinh tồn (mạch, nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở) trước, trong và sau truyền máu, theo dõi sát các triệu chứng phản ứng truyền máu. Xét nghiệm công thức máu sau truyền có thể được thực hiện để đánh giá hiệu quả truyền máu và phát hiện tan máu muộn.

Hướng dẫn truyền máu thường khuyến cáo tốc độ truyền máu chậm, đặc biệt trong giai đoạn đầu để theo dõi phản ứng. Tốc độ truyền tối đa cho 1 đơn vị khối hồng cầu ở người lớn không có nguy cơ quá tải tuần hoàn thường là trong vòng 4-6 giờ. Tuy nhiên, tốc độ truyền có thể được điều chỉnh tùy thuộc vào tình trạng lâm sàng của bệnh nhân và mục đích truyền máu.

Kiểm soát chất lượng trong dịch vụ truyền máu là quá trình toàn diện, bao gồm tất cả các khâu từ tuyển chọn người hiến đến theo dõi phản ứng truyền máu. Mục tiêu là đảm bảo an toàn và chất lượng của máu và các chế phẩm máu, giảm thiểu nguy cơ cho cả người hiến và người nhận. Hoạt động kiểm soát chất lượng bao gồm: xây dựng và tuân thủ quy trình chuẩn, kiểm soát nhiễm khuẩn, kiểm tra chất lượng máu và chế phẩm máu, đào tạo và đánh giá năng lực nhân viên, giám sát và cải tiến liên tục.

Trong tương lai, nghiên cứu và phát triển máu nhân tạo (hồng cầu nhân tạo, huyết tương nhân tạo) và các phương pháp truyền máu không cần nhóm máu (ví dụ: hồng cầu O đa năng) có tiềm năng cách mạng hóa lĩnh vực truyền máu. Những tiến bộ này có thể giải quyết vấn đề thiếu máu hiến tặng, loại bỏ nguy cơ phản ứng truyền máu do bất đồng nhóm máu, và giảm nguy cơ lây truyền bệnh qua đường máu.

Dung dịch Glucose 5% (D5W) là dung dịch nhược trương so với hồng cầu, có thể gây tan máu nếu truyền cùng đường truyền với máu. Dung dịch Natri Clorua 0.9% (nước muối sinh lý) là dịch truyền đẳng trương và tương thích với máu, thường được sử dụng để tráng rửa dây truyền và pha loãng máu (nếu cần). Dung dịch Ringer Lactate và Albumin 5% cũng tương thích và có thể sử dụng trong một số tình huống nhất định, nhưng cần thận trọng và tuân theo hướng dẫn.