Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Huyết học – truyền máu – Đề 1

Hồng cầu chứa hemoglobin, protein có khả năng liên kết và vận chuyển oxy. Bạch cầu liên quan đến hệ miễn dịch, tiểu cầu tham gia quá trình đông máu, và huyết tương là phần chất lỏng của máu.

Nhóm máu O không chứa kháng nguyên A hoặc B trên bề mặt hồng cầu, do đó ít gây phản ứng truyền máu ở người nhận có nhóm máu khác. Tuy nhiên, người nhóm máu O chỉ nhận được máu nhóm O.

Xét nghiệm hòa hợp chéo kiểm tra sự tương thích giữa máu của người cho và người nhận, đặc biệt là phát hiện kháng thể trong huyết tương người nhận có thể tấn công hồng cầu người cho, gây phản ứng truyền máu.

Phản ứng sốt không tan máu (Febrile Non-Hemolytic Transfusion Reaction - FNHTR) là phản ứng truyền máu thường gặp nhất, thường do kháng thể của người nhận phản ứng với bạch cầu hoặc tiểu cầu của người cho, gây sốt và rét run.

Truyền khối tiểu cầu được chỉ định khi bệnh nhân bị giảm tiểu cầu nghiêm trọng (thrombocytopenia) và có nguy cơ hoặc đang chảy máu. Các lựa chọn khác không phải là chỉ định truyền tiểu cầu.

Dung dịch Glucose 5% (Dextrose 5%) là dung dịch nhược trương so với hồng cầu và có thể gây vỡ hồng cầu (tan máu) nếu sử dụng để truyền máu hoặc pha loãng máu. Dung dịch muối sinh lý 0.9% và Ringer Lactate là dung dịch đẳng trương và tương thích với máu. Albumin là một thành phần của huyết tương nhưng không dùng để pha loãng máu trong truyền máu thông thường.

Yếu tố Rh, hay còn gọi là kháng nguyên D, là một kháng nguyên quan trọng khác trên bề mặt hồng cầu, bên cạnh hệ ABO. Sự hiện diện hay vắng mặt của yếu tố Rh quyết định nhóm máu Rh dương (Rh+) hay Rh âm (Rh-).

TACO xảy ra khi truyền máu quá nhanh hoặc quá nhiều thể tích máu, đặc biệt ở bệnh nhân có chức năng tim mạch kém hoặc người lớn tuổi. Điều này dẫn đến tăng gánh nặng thể tích tuần hoàn, gây suy tim và phù phổi.

Xét nghiệm định nhóm máu (Blood typing) là xét nghiệm cơ bản để xác định nhóm máu ABO và Rh của một cá nhân, rất quan trọng trước khi truyền máu hoặc ghép tạng.

Trong tình huống khẩn cấp, máu nhóm O Rh- (hồng cầu lắng O Rh-) được coi là 'nhóm máu truyền khẩn cấp' vì ít nguy cơ gây phản ứng truyền máu nhất do không chứa kháng nguyên A, B và Rh. Đây là biện pháp tạm thời cho đến khi có kết quả nhóm máu của bệnh nhân.

Thời gian bảo quản tối đa của khối hồng cầu lắng (packed red blood cells) thường là 35-42 ngày khi được bảo quản ở nhiệt độ 2-6 độ C trong dung dịch bảo quản phù hợp. Thời gian này có thể thay đổi tùy thuộc vào loại dung dịch bảo quản và quy định của từng quốc gia/tổ chức.

Truyền máu tự thân là quá trình truyền máu sử dụng máu của chính bệnh nhân. Máu được lấy và lưu trữ trước một cuộc phẫu thuật hoặc điều trị theo kế hoạch, sau đó truyền lại cho chính bệnh nhân nếu cần. Điều này giúp giảm nguy cơ phản ứng truyền máu và lây nhiễm bệnh.

Phản ứng tan máu muộn (Delayed Hemolytic Transfusion Reaction - DHTR) xảy ra khi người nhận có kháng thể bất thường với kháng nguyên hồng cầu mà xét nghiệm hòa hợp chéo ban đầu không phát hiện được. Sau truyền máu, kháng thể này tăng lên và gây phá hủy hồng cầu người cho, dẫn đến vàng da và thiếu máu.

Quyền tự quyết của bệnh nhân là tối thượng. Nếu bệnh nhân từ chối truyền máu vì lý do tôn giáo hoặc cá nhân sau khi đã được cung cấp thông tin đầy đủ và hiểu rõ hậu quả, đó là một chống chỉ định tuyệt đối về mặt y đức và pháp lý, ngay cả khi truyền máu có thể cứu sống họ. Các lựa chọn khác không phải là chống chỉ định tuyệt đối.

Huyết tương tươi đông lạnh (Fresh Frozen Plasma - FFP) chứa tất cả các yếu tố đông máu, do đó được sử dụng để điều trị các rối loạn đông máu, bao gồm Hemophilia (thiếu yếu tố VIII hoặc IX) và các bệnh lý gây thiếu hụt yếu tố đông máu khác.

Sàng lọc máu người hiến (donor screening) kỹ lưỡng, bao gồm hỏi tiền sử bệnh, khám sức khỏe và xét nghiệm các tác nhân gây bệnh truyền qua đường máu (như HIV, HBV, HCV, giang mai, sốt rét…), là biện pháp quan trọng nhất để giảm nguy cơ nhiễm trùng do truyền máu. Các biện pháp khác có vai trò khác nhau, ví dụ lọc bạch cầu giảm nguy cơ phản ứng sốt, chiếu xạ máu giảm nguy cơ GVHD, truyền máu tự thân loại bỏ nguy cơ lây nhiễm từ người khác nhưng không phải lúc nào cũng khả thi.

Phản ứng tan máu cấp trong hệ ABO chủ yếu do kháng thể IgM tự nhiên có trong huyết tương người nhận (ví dụ người nhóm máu A có kháng thể anti-B IgM). Kháng thể IgM có khả năng hoạt hóa hệ thống bổ thể mạnh mẽ, gây phá hủy hồng cầu người cho một cách nhanh chóng và nghiêm trọng.

Bộ lọc bạch cầu được sử dụng để loại bỏ bạch cầu khỏi chế phẩm máu. Bạch cầu trong máu truyền có thể gây ra phản ứng sốt không tan máu (FNHTR) và bệnh ghép chống chủ (GVHD) ở người nhận suy giảm miễn dịch. Việc lọc bạch cầu giúp giảm nguy cơ các biến chứng này.

Nguyên tắc truyền máu cơ bản là truyền máu cùng nhóm máu. Ưu tiên hàng đầu là truyền nhóm máu A Rh+ cho bệnh nhân nhóm máu A Rh+. Nếu không có, có thể xem xét các nhóm máu tương thích khác, nhưng nhóm máu A Rh+ là lựa chọn lý tưởng và an toàn nhất.

Truyền máu toàn phần (whole blood) chứa tất cả các thành phần của máu (hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu, huyết tương), do đó thường được ưu tiên trong các trường hợp xuất huyết ồ ạt, mất máu cấp tính và khối lượng lớn, ví dụ như chấn thương nặng, để bù đắp cả thể tích tuần hoàn và các thành phần máu bị mất. Trong các trường hợp khác như thiếu máu mãn tính, thiếu máu do thiếu sắt hoặc giảm tiểu cầu đơn thuần, thường ưu tiên truyền chế phẩm máu chuyên biệt (khối hồng cầu, khối tiểu cầu) để tránh quá tải thể tích và các tác dụng phụ không cần thiết.

Cryoprecipitate là một chế phẩm máu được điều chế từ huyết tương tươi đông lạnh, giàu các yếu tố đông máu như yếu tố VIII, yếu tố von Willebrand (vWF), fibrinogen và yếu tố XIII. Nó được sử dụng để điều trị các tình trạng thiếu fibrinogen, bệnh von Willebrand và một số trường hợp Hemophilia A.

Huyết tương tươi đông lạnh (FFP) cần được bảo quản ở nhiệt độ -20 đến -30 độ C để duy trì hoạt tính của các yếu tố đông máu. Bảo quản ở nhiệt độ thấp hơn (-70 độ C) có thể kéo dài thời gian bảo quản, nhưng -20 đến -30 độ C là đủ cho mục đích sử dụng lâm sàng thông thường. Nhiệt độ 2-6 độ C là nhiệt độ bảo quản cho khối hồng cầu lắng, còn nhiệt độ phòng không phù hợp cho bảo quản FFP.

TRALI (Transfusion-Related Acute Lung Injury) là một biến chứng nghiêm trọng nhưng hiếm gặp của truyền máu, đặc trưng bởi tổn thương phổi cấp tính và suy hô hấp xảy ra trong vòng 6 giờ sau truyền máu. Cơ chế chủ yếu liên quan đến kháng thể trong máu người cho gây hoạt hóa bạch cầu trung tính của người nhận trong phổi, dẫn đến tổn thương nội mô mạch máu và phù phổi không do tim.

Bước kiểm tra TẠI GIƯỜNG BỆNH (bedside check) cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa sai sót truyền máu. Y tá cần so sánh kỹ lưỡng các thông tin như tên bệnh nhân, số ID, nhóm máu, số đơn vị máu giữa đơn vị máu, phiếu truyền máu và vòng đeo tay định danh bệnh nhân. Đây là bước cuối cùng để xác nhận truyền đúng máu cho đúng người.

Phản ứng dị ứng khi truyền máu (Allergic Transfusion Reaction) thường do kháng thể IgE gây ra. IgE là loại kháng thể liên quan đến các phản ứng dị ứng tức thì. Các kháng nguyên trong máu truyền có thể kích hoạt IgE ở người nhận đã mẫn cảm trước đó, dẫn đến giải phóng histamine và các chất trung gian gây dị ứng, gây ra các triệu chứng như nổi mề đay, ngứa, khó thở.

Khi nghi ngờ có phản ứng truyền máu cấp tính, bước đầu tiên và quan trọng nhất là DỪNG TRUYỀN MÁU NGAY LẬP TỨC. Sau đó, cần báo cáo bác sĩ, kiểm tra lại thông tin bệnh nhân và đơn vị máu, và tiến hành các bước tiếp theo để xác định nguyên nhân và xử trí phản ứng.

Chiếu xạ máu (blood irradiation) sử dụng tia gamma hoặc tia X để bất hoạt bạch cầu lympho T trong chế phẩm máu. Điều này giúp ngăn ngừa bệnh ghép chống chủ (GVHD) liên quan đến truyền máu (Transfusion-Associated Graft-versus-Host Disease - TA-GVHD), một biến chứng nghiêm trọng thường gặp ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch, trẻ sơ sinh, và người nhận ghép tạng/tủy xương. Chiếu xạ máu không ngăn ngừa các biến chứng khác như phản ứng tan máu, quá tải tuần hoàn hay nhiễm trùng.

Theo quy định, thời gian truyền tối đa cho một đơn vị khối hồng cầu lắng (hoặc các chế phẩm máu khác) sau khi lấy ra khỏi tủ lạnh bảo quản là 4 giờ. Quá thời gian này, nguy cơ nhiễm khuẩn tăng lên do máu ấm lên đến nhiệt độ phòng, tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển.

Xét nghiệm Coombs trực tiếp (DAT) được sử dụng để phát hiện kháng thể hoặc bổ thể đã bám trên bề mặt hồng cầu của bệnh nhân in vivo. Xét nghiệm này thường được sử dụng để chẩn đoán các tình trạng tan máu tự miễn, tan máu do truyền máu, và bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh do bất đồng nhóm máu mẹ con.

Ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ non tháng, thể tích tuần hoàn nhỏ và chức năng tim mạch chưa hoàn thiện, do đó nguy cơ quá tải tuần hoàn cao hơn. Khối hồng cầu lắng (packed red blood cells) là chế phẩm máu được ưu tiên sử dụng vì nó cung cấp hồng cầu với thể tích nhỏ nhất, giảm thiểu nguy cơ quá tải tuần hoàn so với máu toàn phần hoặc huyết tương tươi đông lạnh.