Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hoá dược – Đề 4

Đồng phân quang học (enantiomers) là các phân tử có cùng công thức phân tử và liên kết nhưng là hình ảnh phản chiếu không chồng chập của nhau, giống như tay trái và tay phải. Chúng có thể có hoạt tính sinh học khác nhau.

Tương tác thuốc-mục tiêu chủ yếu dựa trên các liên kết không cộng hóa trị như liên kết ion, liên kết hydro, tương tác van der Waals và tương tác kỵ nước. Liên kết cộng hóa trị thường ít phổ biến hơn trong tương tác thuốc-mục tiêu thuận nghịch (reversible).

Thử nghiệm in vitro (nghĩa đen là 'trong kính') được thực hiện bên ngoài cơ thể sống, thường trong ống nghiệm hoặc môi trường nuôi cấy tế bào. Mục đích là để đánh giá hoạt tính sinh học, độc tính hoặc các đặc tính khác của thuốc trong điều kiện kiểm soát.

Hóa học tổ hợp (combinatorial chemistry) là một phương pháp tổng hợp nhanh chóng và hiệu quả một số lượng lớn các hợp chất hóa học khác nhau (thường là thư viện hàng ngàn hoặc hàng triệu hợp chất). Nó được sử dụng để tạo ra các thư viện hợp chất đa dạng cho sàng lọc hoạt tính sinh học trong phát triển thuốc.

Docking phân tử là một kỹ thuật tin học mô phỏng quá trình gắn kết của một phân tử nhỏ (ligand, ví dụ thuốc) vào một protein mục tiêu. Nó giúp dự đoán vị trí gắn kết, kiểu tương tác và năng lượng gắn kết, hỗ trợ thiết kế và tối ưu hóa thuốc.

Cytochrome P450 (CYP) là một họ enzyme lớn, đóng vai trò trung tâm trong chuyển hóa thuốc giai đoạn 1, đặc biệt là các phản ứng oxy hóa. Chúng có mặt chủ yếu ở gan và các mô khác.

SAR là viết tắt của Structure-Activity Relationship (Mối quan hệ cấu trúc - hoạt tính), mô tả mối liên hệ giữa cấu trúc hóa học của một phân tử và hoạt tính sinh học của nó.

Hoá dược tập trung vào việc thiết kế, tổng hợp và nghiên cứu các hợp chất hóa học có tiềm năng điều trị bệnh, tức là phát triển các hợp chất có hoạt tính sinh học để làm thuốc.

Receptor là các protein hoặc glycoprotein đặc hiệu, thường nằm trên màng tế bào hoặc trong tế bào chất, đóng vai trò là mục tiêu tác dụng của thuốc. Khi thuốc gắn vào receptor, nó kích hoạt hoặc ức chế receptor, dẫn đến một loạt các sự kiện sinh hóa và cuối cùng là đáp ứng dược lý.

Liên kết disulfide (S-S) là một ví dụ về liên kết cộng hóa trị không thuận nghịch, thường được sử dụng trong thiết kế các thuốc ức chế không thuận nghịch enzyme. Các chất ức chế này tạo liên kết bền vững với enzyme, làm enzyme mất hoạt tính vĩnh viễn hoặc trong thời gian dài.

Thử nghiệm lâm sàng pha 1 là giai đoạn đầu tiên thử nghiệm thuốc trên người, thường được thực hiện trên một nhóm nhỏ người tình nguyện khỏe mạnh. Mục tiêu chính là đánh giá tính an toàn, dược động học (hấp thu, phân phối, chuyển hóa, thải trừ) và dược lực học của thuốc, cũng như xác định liều dùng an toàn và dung nạp được.

Sinh khả dụng là tỷ lệ phần trăm liều thuốc dùng đường ngoài mạch (thường là đường uống) đi vào tuần hoàn chung ở dạng còn hoạt tính và tốc độ thuốc đạt được điều đó. Nó phản ánh mức độ hấp thu và tránh chuyển hóa bước một.

Phản ứng ester hóa được sử dụng để tạo ra các tiền thuốc dạng ester. Ester có thể cải thiện dược động học của thuốc (ví dụ, tăng hấp thu, kéo dài thời gian tác dụng) và sau đó bị thủy phân bởi esterase trong cơ thể để giải phóng thuốc hoạt tính.

Thử nghiệm hoạt tính sinh học (bioassay) là phương pháp định lượng hoặc định tính hoạt tính sinh học của một chất bằng cách đo lường phản ứng của một hệ thống sinh học đã biết (ví dụ, tế bào, mô, hoặc động vật) với chất đó. Nó rất quan trọng để đánh giá hiệu quả của thuốc.

Trong liệu pháp gen và công nghệ DNA tái tổ hợp, vector (thường là virus biến đổi gen hoặc plasmid) được sử dụng làm phương tiện vận chuyển để đưa gen hoặc vật liệu di truyền mong muốn vào tế bào đích, nhằm điều trị bệnh hoặc nghiên cứu chức năng gen.

Trung tâm bất đối (chiral center) thường là một nguyên tử carbon sp3 liên kết với bốn nhóm thế khác nhau. Sự hiện diện của trung tâm bất đối tạo ra đồng phân quang học (enantiomers) có thể có hoạt tính sinh học khác nhau.

Ức chế cạnh tranh xảy ra khi thuốc (chất ức chế) có cấu trúc tương tự cơ chất của enzyme và cạnh tranh với cơ chất để gắn vào vị trí hoạt động của enzyme. Điều này làm giảm hiệu quả của enzyme trong việc xúc tác phản ứng.

Thiết kế thuốc dựa trên cấu trúc tập trung vào việc sử dụng cấu trúc ba chiều của mục tiêu dược lý (thường là protein) để thiết kế các phân tử thuốc có khả năng tương tác tối ưu với mục tiêu đó.

Pharmacophore là tập hợp các đặc điểm cấu trúc 3D cần thiết của một phân tử để đảm bảo hoạt tính sinh học của nó. Nó bao gồm các nhóm chức năng và vị trí tương đối của chúng trong không gian, chịu trách nhiệm cho tương tác với mục tiêu sinh học.

Phản ứng Michael addition là một phản ứng cộng hợp 1,4 giữa một nucleophile (Michael donor) và một α,β-unsaturated carbonyl compound (Michael acceptor), tạo thành liên kết carbon-carbon mới. Phản ứng này hữu ích trong tổng hợp nhiều khung carbon phức tạp trong hóa dược.

Nghiên cứu nhiễu xạ tia X là một phương pháp mạnh mẽ để xác định cấu trúc ba chiều của protein ở độ phân giải nguyên tử. Thông tin cấu trúc này rất quan trọng cho thiết kế thuốc dựa trên cấu trúc.

Thay thế đẳng điện tử (isosteric replacement) là chiến lược thay thế một nhóm chức năng trong phân tử thuốc bằng một nhóm chức năng khác có kích thước, hình dạng và tính chất điện tử tương tự. Mục đích là để cải thiện các đặc tính như hoạt tính, dược động học hoặc giảm độc tính mà không làm thay đổi đáng kể tương tác với mục tiêu.

Nhóm carboxylic acid (-COOH) và amine (-NH2) có thể tạo muối với base hoặc acid tương ứng. Việc tạo muối thường làm tăng tính tan trong nước và cải thiện độ ổn định của thuốc, đặc biệt quan trọng cho các thuốc dùng đường uống hoặc tiêm.

Tối ưu hóa chất dẫn đầu nhằm mục đích cải thiện toàn diện các đặc tính của hợp chất, bao gồm tăng hoạt tính điều trị, cải thiện hấp thu, phân phối, chuyển hóa, thải trừ (dược động học) và giảm thiểu tác dụng không mong muốn (độc tính).

Tiền thuốc là một hợp chất được thiết kế để không hoặc ít hoạt tính in vitro, nhưng sau khi vào cơ thể sẽ trải qua quá trình chuyển hóa để tạo ra dạng thuốc có hoạt tính dược lý mong muốn.

Sàng lọc ảo là một kỹ thuật tin học sử dụng máy tính để sàng lọc nhanh chóng hàng triệu hợp chất hóa học trong cơ sở dữ liệu, nhằm xác định các phân tử có khả năng tương tác với mục tiêu dược lý mong muốn, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí trong giai đoạn đầu phát triển thuốc.

Nhóm hydroxyl (-OH) là một nhóm phân cực, có khả năng tạo liên kết hydro với nước, do đó làm tăng đáng kể tính tan trong nước của phân tử thuốc. Các nhóm alkyl, halogen và phenyl thường làm giảm tính tan trong nước.

Thiết kế thuốc hướng đích nhằm mục đích cải thiện hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ bằng cách tập trung thuốc tại vị trí tác dụng bệnh, tăng nồng độ thuốc ở mô đích và giảm nồng độ thuốc ở các mô không liên quan.

Chuyển hóa thuốc giai đoạn 1 chủ yếu bao gồm các phản ứng chức năng hóa như oxy hóa (ví dụ, bởi cytochrome P450), khử và thủy phân, nhằm làm tăng tính phân cực của thuốc, chuẩn bị cho giai đoạn 2.

Quy tắc 5 của Lipinski là một tập hợp các nguyên tắc giúp dự đoán khả năng hấp thu và sinh khả dụng đường uống kém của một hợp chất dựa trên các tính chất lý hóa như khối lượng phân tử, hệ số phân bố octanol-nước (logP), số lượng liên kết hydro cho và nhận.