Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Độc chất học – Đề 10

Ngưỡng tác hại (threshold dose) là liều lượng thấp nhất của một chất mà tại đó các tác dụng độc hại có thể đo lường được bắt đầu xuất hiện. Dưới ngưỡng này, không quan sát thấy tác dụng độc hại đáng kể.

Tác dụng đối kháng (antagonism) xảy ra khi hiệu quả kết hợp của hai hoặc nhiều chất độc nhỏ hơn tổng hiệu quả của từng chất khi tác động riêng lẻ. Trong một số trường hợp, một chất có thể làm giảm hoặc trung hòa độc tính của chất khác.

Chuyển hóa sinh học là quá trình cơ thể biến đổi hóa học chất độc. Quá trình này có thể làm giải độc chất (giảm độc tính), nhưng trong một số trường hợp, nó có thể tạo ra các chất chuyển hóa độc hại hơn (tăng độc tính), hoặc không thay đổi đáng kể độc tính.

LD50 (Lethal Dose, 50%) là liều lượng của một chất độc được ước tính gây chết cho 50% quần thể động vật thử nghiệm trong một khoảng thời gian nhất định. Nó là một chỉ số về độc tính cấp tính.

Asen (Arsenic) là một chất độc tế bào phổ rộng, cơ chế độc tính chính là ức chế các enzyme chứa nhóm thiol (-SH), là nhóm chức năng quan trọng trong nhiều enzyme và protein cần thiết cho các quá trình tế bào sống.

Cyanide (CN-) là chất độc cấp tính nguy hiểm, cơ chế chính là ức chế enzyme cytochrome c oxidase, enzyme quan trọng trong chuỗi vận chuyển electron ở ty thể. Điều này ngăn chặn tế bào sử dụng oxy để sản xuất năng lượng (ATP), dẫn đến ngừng hô hấp tế bào và tử vong nhanh chóng.

Sinh khuếch đại (biomagnification) là quá trình nồng độ chất độc tăng lên khi di chuyển lên các bậc dinh dưỡng cao hơn trong chuỗi thức ăn. Sinh tích lũy (bioaccumulation) là sự tích tụ chất độc trong một sinh vật duy nhất, nhưng sinh khuếch đại xem xét sự tăng nồng độ trong toàn bộ hệ sinh thái.

Đánh giá phơi nhiễm (exposure assessment) là bước quan trọng để xác định mức độ, tần suất, thời gian và đường tiếp xúc mà quần thể mục tiêu có thể gặp phải với chất độc. Thông tin này cần thiết để ước tính rủi ro thực tế.

Xenobiotic là thuật ngữ chỉ các hợp chất hóa học ngoại lai đối với một sinh vật sống. Chúng không phải là chất dinh dưỡng tự nhiên hoặc các chất được sản xuất bên trong cơ thể. Thuật ngữ này thường được sử dụng trong độc chất học và dược lý học.

Chất độc (toxicant) là chất hóa học có thể gây hại cho cơ thể sống. Định nghĩa này không giới hạn nguồn gốc tự nhiên hay tổng hợp của chất đó. Các lựa chọn khác quá hẹp hoặc không chính xác.

Độc chất học lâm sàng (clinical toxicology) tập trung vào việc chẩn đoán, điều trị và quản lý bệnh nhân bị ngộ độc hoặc nghi ngờ ngộ độc do tiếp xúc với các chất hóa học, thuốc, hoặc các tác nhân độc hại khác.

NOAEL (No Observed Adverse Effect Level) là liều lượng hoặc mức độ phơi nhiễm cao nhất của một chất mà không quan sát thấy tác dụng phụ có hại nào trong các nghiên cứu trên động vật hoặc người. Nó là một điểm tham chiếu quan trọng trong đánh giá rủi ro độc hại.

Mối nguy (hazard) là khả năng vốn có của một chất gây ra tác dụng độc hại. Nguy cơ (risk) là xác suất và mức độ nghiêm trọng của tác dụng độc hại đó xảy ra trong các điều kiện phơi nhiễm cụ thể, xem xét cả mối nguy và mức độ phơi nhiễm. 'Nguy cơ = Mối nguy x Phơi nhiễm'.

Chì (Pb) là một kim loại nặng độc hại, đặc biệt nguy hiểm cho trẻ em vì nó có thể gây tổn thương não và hệ thần kinh đang phát triển, dẫn đến suy giảm trí tuệ và các vấn đề phát triển khác.

Độc tính cấp tính liên quan đến tác dụng xảy ra nhanh chóng sau một lần tiếp xúc hoặc nhiều lần tiếp xúc trong thời gian ngắn. Độc tính mãn tính phát triển theo thời gian do tiếp xúc kéo dài với chất độc, thường ở liều lượng thấp hơn.

Botulinum toxin, do vi khuẩn Clostridium botulinum sản xuất, ngăn chặn giải phóng acetylcholine tại khớp thần kinh cơ. Điều này dẫn đến liệt cơ mềm, là nguyên nhân gây ra các triệu chứng ngộ độc botulism, bao gồm liệt cơ hô hấp.

Thuốc trừ sâu organophosphate ức chế enzyme acetylcholinesterase (AChE), enzyme này có vai trò phân hủy acetylcholine (ACh) sau khi dẫn truyền xung thần kinh. Sự ức chế AChE dẫn đến tích tụ acetylcholine tại synap thần kinh, gây ra các triệu chứng ngộ độc thần kinh.

Tiêu hóa (qua thực phẩm, nước uống nhiễm bẩn) là con đường tiếp xúc phổ biến nhất với các chất độc môi trường cho phần lớn dân số. Hít phải phổ biến với ô nhiễm không khí, nhưng tiêu hóa thường xuyên và rộng rãi hơn.

Độc chất học pháp y (forensic toxicology) ứng dụng các nguyên tắc độc chất học để hỗ trợ điều tra pháp lý, chủ yếu tập trung vào việc xác định sự hiện diện và nồng độ của chất độc trong các mẫu sinh học (máu, mô, nước tiểu, v.v.) trong các vụ án hình sự hoặc dân sự.

Ethanol tác động lên hệ thần kinh trung ương chủ yếu bằng cách tăng cường hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh ức chế GABA và ức chế hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh kích thích glutamate. Điều này dẫn đến các tác dụng ức chế thần kinh như an thần, giảm lo âu, và mất điều hòa vận động.

Sinh tích lũy (bioaccumulation) là quá trình tích tụ các chất độc hại trong cơ thể sinh vật theo thời gian, thường nhanh hơn tốc độ cơ thể có thể chuyển hóa hoặc bài tiết chúng. Điều này dẫn đến nồng độ chất độc tăng dần trong cơ thể sinh vật.

Màu sắc của chất độc không liên quan trực tiếp đến độc tính của nó. Các yếu tố như liều lượng, đường tiếp xúc và thời gian tiếp xúc đều ảnh hưởng đến mức độ và loại tác dụng độc hại mà một chất có thể gây ra.

Hỗn hợp độc chất (toxic mixture) là sự hiện diện đồng thời của hai hoặc nhiều chất độc. Các chất này có thể tương tác với nhau, tạo ra các hiệu ứng độc hại khác biệt so với khi tiếp xúc với từng chất riêng lẻ (ví dụ: tác dụng hiệp đồng, tác dụng đối kháng).

Gan là cơ quan chính chịu trách nhiệm chuyển hóa và giải độc nhiều loại chất độc trong cơ thể thông qua các enzyme khác nhau. Thận cũng quan trọng trong việc bài tiết chất độc, nhưng gan là trung tâm chuyển hóa chính.

Nhận dạng mối nguy (hazard identification) là bước đầu tiên trong đánh giá rủi ro, tập trung vào việc xác định xem một chất cụ thể có khả năng gây ra tác dụng độc hại hay không và loại tác dụng độc hại nào có thể xảy ra.

Tác dụng hiệp đồng (synergism) xảy ra khi hiệu quả kết hợp của hai hoặc nhiều chất độc lớn hơn tổng hiệu quả của từng chất khi tác động riêng lẻ. Ví dụ, 2 + 2 > 4 trong tác dụng độc hại.

Độc chất học nghề nghiệp (occupational toxicology) nghiên cứu các tác dụng độc hại của các chất hóa học và tác nhân vật lý mà người lao động có thể tiếp xúc tại nơi làm việc, nhằm mục đích phòng ngừa và kiểm soát các bệnh nghề nghiệp liên quan đến độc chất.

Khi paracetamol được chuyển hóa ở gan, một lượng nhỏ được chuyển thành chất chuyển hóa độc hại NAPQI (N-acetyl-p-benzoquinone imine). Trong điều kiện bình thường, NAPQI được giải độc bởi glutathione. Khi quá liều, glutathione cạn kiệt, NAPQI tích tụ và gây tổn thương gan.

LOAEL (Lowest Observed Adverse Effect Level) là liều lượng hoặc mức độ phơi nhiễm thấp nhất của một chất mà tại đó quan sát thấy tác dụng phụ có hại có ý nghĩa thống kê hoặc sinh học trong các nghiên cứu trên động vật hoặc người.

Aflatoxin là một độc tố (toxin) được sản xuất bởi nấm Aspergillus flavus và Aspergillus parasiticus, thường gặp trong thực phẩm bị mốc như lạc, ngô. Độc tố (toxin) là chất độc có nguồn gốc sinh học (từ thực vật, động vật, vi sinh vật), khác với chất độc (toxicant) có thể có nguồn gốc hóa học hoặc tự nhiên.