Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Huyết học – truyền máu – Đề 3

Xét nghiệm công thức máu toàn phần không phải là xét nghiệm bắt buộc TRƯỚC KHI truyền máu. Các xét nghiệm bắt buộc bao gồm nhóm máu ABO, Rh, sàng lọc kháng thể bất thường và phản ứng chéo để đảm bảo an toàn truyền máu và tránh tai biến truyền máu do bất đồng nhóm máu.

Tủa lạnh yếu tố VIII giàu yếu tố VIII và yếu tố von Willebrand, thích hợp cho bệnh nhân thiếu yếu tố đông máu mà không cần tăng thể tích tuần hoàn. Huyết tương tươi đông lạnh chứa tất cả các yếu tố đông máu nhưng có thể gây quá tải thể tích. Khối hồng cầu và khối tiểu cầu không trực tiếp điều trị thiếu yếu tố đông máu.

Phản ứng sốt không tan máu là phản ứng truyền máu cấp tính thường gặp nhất. Nguyên nhân thường do các cytokine trong chế phẩm máu. Phản ứng dị ứng cũng thường gặp nhưng mức độ nguy hiểm đa dạng. Tan máu nội mạch cấp và TRALI là các phản ứng ít gặp hơn nhưng nguy hiểm hơn nhiều.

Nguyên tắc 'đồng nhóm, khác Rh nếu cần' thường áp dụng khi truyền máu cho bệnh nhân Rh(D) âm. Do bệnh nhân Rh(D) âm có thể sinh ra kháng thể anti-D nếu truyền máu Rh(D) dương. Trong tình huống cấp cứu hoặc khan hiếm máu, có thể truyền Rh(D) âm cho bệnh nhân Rh(D) dương nhưng không ngược lại, trừ trường hợp đặc biệt và cân nhắc kỹ lưỡng.

TRALI (Tổn thương phổi cấp liên quan đến truyền máu) chủ yếu liên quan đến các kháng thể HLA hoặc kháng thể kháng bạch cầu trung tính có trong huyết tương của người hiến máu. Các kháng thể này gây hoạt hóa bạch cầu trung tính của người nhận, dẫn đến tổn thương phổi.

Chiếu xạ chế phẩm máu nhằm mục đích bất hoạt lympho bào T trong chế phẩm máu, từ đó ngăn ngừa bệnh ghép chống chủ (GVHD) do truyền máu, đặc biệt ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch. Chiếu xạ không diệt vi khuẩn, virus, không ngăn dị ứng hay kéo dài thời gian bảo quản.

Nhóm máu O được coi là 'nhóm máu phổ cập' vì hồng cầu nhóm O không mang kháng nguyên A và B, do đó có thể truyền cho người có nhóm máu A, B, AB và O (về mặt ABO). Tuy nhiên, cần lưu ý yếu tố Rh và truyền khối hồng cầu O Rh âm là an toàn nhất trong cấp cứu khi chưa rõ nhóm máu.

Xét nghiệm sàng lọc kháng thể bất thường (Indirect Coombs test) được sử dụng để phát hiện các kháng thể bất thường (ngoài kháng thể ABO) có trong huyết thanh của người nhận máu. Nếu xét nghiệm sàng lọc dương tính, cần làm thêm xét nghiệm định danh kháng thể để xác định kháng thể cụ thể.

Khối tiểu cầu đậm đặc được bảo quản ở nhiệt độ phòng (20-24°C) và lắc liên tục để duy trì chức năng tiểu cầu. Thời gian bảo quản tối đa thường là 5 ngày do nguy cơ nhiễm khuẩn tăng lên sau thời gian này.

Trong phản ứng truyền máu tan máu cấp tính, bệnh nhân thường có các triệu chứng như sốt, rét run, đau ngực, đau lưng, tiểu hemoglobin (nước tiểu màu đỏ hoặc nâu), và hạ huyết áp (KHÔNG phải tăng huyết áp) do sốc phản vệ và mất máu nội mạch.

Truyền khối hồng cầu nhằm mục đích tăng khả năng vận chuyển oxy và điều trị thiếu máu. Tăng thể tích tuần hoàn KHÔNG phải là chỉ định truyền khối hồng cầu, thậm chí là chống chỉ định tương đối vì có thể gây quá tải tuần hoàn. Các chỉ định khác bao gồm thiếu máu cấp, thiếu máu mạn có triệu chứng và thiếu máu cần tăng cường vận chuyển oxy.

Xét nghiệm hòa hợp (phản ứng chéo) là xét nghiệm cuối cùng trước khi truyền máu, nhằm kiểm tra sự tương thích trực tiếp giữa hồng cầu của đơn vị máu định truyền (người cho) và huyết thanh của bệnh nhân (người nhận). Mục đích là phát hiện các kháng thể tiềm ẩn trong huyết thanh người nhận có thể gây phản ứng với hồng cầu người cho, dù đã làm các xét nghiệm nhóm máu và sàng lọc kháng thể trước đó.

Khối hồng cầu chủ yếu chứa hồng cầu và một lượng nhỏ huyết tương còn sót lại, nhưng không chứa yếu tố đông máu với nồng độ có ý nghĩa điều trị. Huyết tương tươi đông lạnh, tủa lạnh yếu tố VIII và huyết tương giàu tiểu cầu đều chứa các yếu tố đông máu ở các mức độ khác nhau.

Trong 15-30 phút đầu của truyền máu, tốc độ truyền nên chậm, khoảng 1-2 ml/phút. Mục đích là để theo dõi sát bệnh nhân và phát hiện sớm các dấu hiệu phản ứng truyền máu nếu có. Sau khi không có phản ứng trong giai đoạn đầu, tốc độ truyền có thể được điều chỉnh tăng lên nếu cần.

Dung dịch Glucose 5% (Dextrose) không được phép truyền cùng đường truyền với máu hoặc chế phẩm máu vì có thể gây ngưng kết hồng cầu do môi trường nhược trương. Dung dịch muối sinh lý 0.9% (NaCl 0.9%) là dung dịch truyền lý tưởng cùng với máu. Dung dịch Ringer Lactate và Albumin 5% cũng có thể được sử dụng trong một số trường hợp nhưng cần cân nhắc và theo dõi.

Thời gian tối đa từ khi máu được lấy ra khỏi ngân hàng máu đến khi bắt đầu truyền thường được khuyến cáo không nên vượt quá 30 phút. Điều này nhằm đảm bảo chất lượng máu và giảm nguy cơ nhiễm khuẩn nếu máu được để ở nhiệt độ phòng quá lâu. Trong thực tế, thời gian này có thể linh hoạt hơn một chút tùy thuộc vào quy trình của từng cơ sở y tế, nhưng nên càng ngắn càng tốt.

Xét nghiệm Coombs trực tiếp (Direct Coombs test) được sử dụng để phát hiện các kháng thể hoặc bổ thể đã gắn trực tiếp trên bề mặt hồng cầu của bệnh nhân (người nhận). Xét nghiệm này thường được sử dụng để chẩn đoán tan máu tự miễn, bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh do bất đồng nhóm máu Rh hoặc ABO, và phản ứng truyền máu tan máu muộn.

Làm ấm chế phẩm máu trước khi truyền không phải là biện pháp thường quy cho mọi bệnh nhân. Chỉ làm ấm máu trong các trường hợp truyền máu lượng lớn, truyền máu nhanh hoặc bệnh nhân có nguy cơ hạ thân nhiệt. Các biện pháp phòng ngừa phản ứng truyền máu quan trọng khác bao gồm kiểm tra thông tin, truyền chậm giai đoạn đầu và sử dụng bộ lọc máu (thường quy hoặc đặc biệt tùy trường hợp).

Truyền khối hồng cầu rửa là biện pháp dự phòng thường được sử dụng cho bệnh nhân có tiền sử phản ứng dị ứng với truyền máu. Quá trình rửa loại bỏ phần lớn huyết tương, protein huyết tương và các chất trung gian gây dị ứng có trong chế phẩm máu, giảm nguy cơ phản ứng dị ứng.

Mục tiêu chính của truyền máu tự thân là giảm cả nguy cơ phản ứng truyền máu (do truyền máu từ chính bệnh nhân nên không có nguy cơ bất đồng nhóm máu hoặc phản ứng với kháng nguyên lạ) và giảm nguy cơ lây truyền bệnh qua đường truyền máu (vì máu được lấy và truyền lại cho cùng một người). Đảm bảo nguồn cung máu không phải là mục tiêu chính, mà là lợi ích phụ.

Hiệu quả của truyền khối tiểu cầu được theo dõi chủ yếu bằng cách kiểm tra số lượng tiểu cầu của bệnh nhân sau truyền máu. Mục tiêu là tăng số lượng tiểu cầu lên mức an toàn để giảm nguy cơ chảy máu. Các chỉ số hemoglobin, hematocrit liên quan đến truyền khối hồng cầu, và số lượng bạch cầu liên quan đến tình trạng nhiễm trùng hoặc bệnh lý bạch cầu.

Tan máu muộn do kháng thể bất thường là một phản ứng truyền máu muộn, thường xảy ra sau truyền máu vài ngày đến vài tuần. Phản ứng này thường gặp ở bệnh nhân đã từng mang thai hoặc truyền máu trước đó, do họ có thể đã sinh ra các kháng thể bất thường (alloantibody) mà không được phát hiện trong lần sàng lọc kháng thể ban đầu. Các kháng thể này sau đó có thể gây tan máu hồng cầu đã truyền.

Trong truyền máu khối lượng lớn (massive transfusion), tỷ lệ tối ưu giữa khối hồng cầu, huyết tương tươi đông lạnh và khối tiểu cầu thường được khuyến cáo là 1:1:1. Tỷ lệ này nhằm mục đích tái tạo lại thành phần máu toàn phần bị mất, cung cấp oxy, yếu tố đông máu và tiểu cầu để kiểm soát chảy máu và duy trì chức năng đông máu.

Truyền đồng thời nhiều đơn vị máu nhanh chóng làm tăng nguy cơ quá tải tuần hoàn (TACO). Các biện pháp giảm nguy cơ TACO bao gồm truyền máu chậm, chia nhỏ lượng máu truyền, sử dụng thuốc lợi tiểu giữa các đơn vị máu (đặc biệt ở bệnh nhân có nguy cơ cao như suy tim, suy thận).

Nhiệt độ bảo quản tối ưu cho khối hồng cầu là 2-6°C. Ở nhiệt độ này, hồng cầu có thể được bảo quản trong khoảng 35-42 ngày (tùy thuộc vào chất bảo quản). Nhiệt độ 20-24°C là nhiệt độ phòng, không phù hợp để bảo quản khối hồng cầu lâu dài. -20°C và -80°C là nhiệt độ bảo quản cho huyết tương tươi đông lạnh.

Xét nghiệm nhóm máu ABO và Rh là xét nghiệm xác định nhóm máu, không thuộc nhóm xét nghiệm sàng lọc bệnh lây truyền qua đường truyền máu. Các xét nghiệm sàng lọc bệnh lây truyền bao gồm HIV, viêm gan B (HBsAg), viêm gan C (Anti-HCV), giang mai, và một số bệnh khác tùy theo quy định của từng quốc gia.

Khối hồng cầu cô đặc (hoặc khối hồng cầu thể tích nhỏ) thường được ưu tiên sử dụng cho trẻ sơ sinh vì có thể tích nhỏ hơn so với khối hồng cầu lắng hoặc toàn phần, giúp giảm nguy cơ quá tải thể tích. Ngoài ra, khối hồng cầu mới được lấy (dưới 7 ngày) thường được ưu tiên để giảm kali máu (do kali có thể tăng lên trong quá trình bảo quản máu).

Khi truyền máu tại nhà, điều quan trọng nhất cần hướng dẫn bệnh nhân và người nhà là nhận biết và xử trí ban đầu các dấu hiệu phản ứng truyền máu (như sốt, rét run, phát ban, khó thở...). Họ cần biết khi nào cần ngừng truyền máu và liên hệ với nhân viên y tế ngay lập tức. Các lựa chọn khác không phù hợp hoặc nguy hiểm (tự kiểm tra nhóm máu, tự điều chỉnh tốc độ, bảo quản máu thừa).

Nguyên tắc '5 đúng' trong truyền máu thường bao gồm: Đúng bệnh nhân, Đúng chế phẩm máu, Đúng nhóm máu, Đúng thời gian, Đúng liều lượng/tốc độ. 'Đúng đường truyền' là yếu tố quan trọng trong mọi thủ thuật tiêm truyền nhưng không nằm trong '5 đúng' đặc trưng cho truyền máu. Một số tài liệu có thể mở rộng thành '6 đúng' hoặc '7 đúng' để bao gồm thêm các yếu tố khác, nhưng '5 đúng' cơ bản thường không bao gồm 'đúng đường truyền'.

TRALI (Tổn thương phổi cấp liên quan đến truyền máu) có biểu hiện đặc trưng là khó thở cấp tính, phù phổi cấp, xảy ra trong vòng 6 giờ sau truyền máu và không phải do quá tải tuần hoàn. TACO (Quá tải tuần hoàn) cũng gây khó thở và phù phổi, nhưng nguyên nhân là do quá tải thể tích, thường có các dấu hiệu khác như tăng huyết áp, tĩnh mạch cổ nổi.