Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hoá dược – Đề 12

Cisplatin là một thuốc chống ung thư thuộc nhóm alkyl hóa. Cơ chế tác dụng chính của cisplatin là tạo liên kết chéo trong DNA, alkyl hóa các base nitrogen của DNA, gây tổn thương DNA và ức chế quá trình sao chép DNA, dẫn đến chết tế bào ung thư.

Phản ứng pha I trong chuyển hóa thuốc thường là các phản ứng chức năng hóa, bao gồm oxy hóa (thường được xúc tác bởi enzyme cytochrome P450), khử và thủy phân. Các phản ứng này thường tạo ra các nhóm chức năng mới (như -OH, -COOH, -NH2) trên phân tử thuốc, làm tăng tính phân cực và chuẩn bị cho phản ứng pha II.

Phân tích QSAR (Quantitative Structure-Activity Relationship) là một phương pháp thống kê và mô hình hóa được sử dụng trong hóa dược để định lượng mối quan hệ giữa cấu trúc hóa học của một loạt các phân tử thuốc và hoạt tính sinh học của chúng. QSAR giúp xây dựng các mô hình dự đoán hoạt tính của các hợp chất mới dựa trên cấu trúc, hỗ trợ quá trình tối ưu hóa cấu trúc thuốc.

Thử nghiệm lâm sàng pha I là giai đoạn đầu tiên của thử nghiệm trên người, thường được thực hiện trên một nhóm nhỏ người tình nguyện khỏe mạnh. Mục tiêu chính là đánh giá tính an toàn của thuốc (xác định liều dung nạp tối đa, tác dụng phụ) và nghiên cứu dược động học (hấp thu, phân phối, chuyển hóa, thải trừ) của thuốc ở người.

Acyclovir là một thuốc kháng virus được sử dụng chủ yếu để điều trị nhiễm trùng do virus herpes simplex (HSV) và varicella-zoster virus (VZV, gây bệnh thủy đậu và zona). Acyclovir là một chất tương tự nucleoside, ức chế DNA polymerase của virus, ngăn chặn sự nhân lên của virus.

Thuốc ức chế bơm proton (PPIs) như omeprazole được sử dụng để điều trị các bệnh liên quan đến tăng acid dạ dày như loét dạ dày tá tràng, trào ngược dạ dày thực quản (GERD). PPIs hoạt động bằng cách ức chế bơm proton H+/K+-ATPase ở tế bào thành dạ dày, giảm sản xuất acid hydrochloric (HCl) trong dạ dày.

Thiết kế thuốc dựa trên cấu trúc sử dụng thông tin cấu trúc ba chiều của protein mục tiêu (thường thu được từ phương pháp tinh thể học tia X hoặc NMR) để xác định vị trí gắn kết thuốc tiềm năng và thiết kế các phân tử thuốc có khả năng tương tác tối ưu với vị trí đó. Phương pháp này khác với thiết kế thuốc dựa trên phối tử (ligand-based drug design) sử dụng thông tin từ các phân tử thuốc đã biết.

Quy tắc 5 của Lipinski là một tập hợp các nguyên tắc thực nghiệm được sử dụng để đánh giá khả năng một hợp chất có thể trở thành thuốc có sinh khả dụng đường uống tốt. Quy tắc này dựa trên các tính chất vật lý hóa học như khối lượng phân tử, độ lipophilicity (logP), số lượng liên kết hydro cho và nhận.

Penicillin là một loại kháng sinh beta-lactam, có cơ chế tác dụng chính là ức chế enzyme transpeptidase, enzyme cần thiết cho quá trình tổng hợp peptidoglycan, thành phần chính của vách tế bào vi khuẩn. Việc ức chế tổng hợp vách tế bào khiến vi khuẩn bị yếu và chết.

SAR là viết tắt của 'Structure-Activity Relationship' (Quan hệ cấu trúc - hoạt tính). SAR là một nguyên tắc cơ bản trong hoá dược, nghiên cứu mối liên hệ giữa cấu trúc hóa học của một phân tử thuốc và hoạt tính sinh học của nó. Hiểu rõ SAR giúp tối ưu hóa cấu trúc thuốc để đạt hiệu quả điều trị mong muốn.

Sinh khả dụng là thước đo tỷ lệ và tốc độ thuốc được hấp thu vào tuần hoàn chung (máu) và có sẵn để phát huy tác dụng dược lý. Sinh khả dụng bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như hấp thu, chuyển hóa bước một ở gan, và thải trừ.

Thuốc biosimilar là thuốc có hoạt tính sinh học tương tự như thuốc gốc sinh học (biologics) đã hết bằng sáng chế. Thuốc biosimilar không phải là thuốc generic (thuốc gốc) của thuốc hóa học thông thường, vì thuốc sinh học có cấu trúc phức tạp và quá trình sản xuất phức tạp hơn nhiều. Biosimilar phải chứng minh được sự tương tự cao với thuốc gốc về chất lượng, an toàn và hiệu quả.

Độc tính gen (genotoxicity) là khả năng của một chất hóa học gây tổn thương trực tiếp đến vật liệu di truyền (DNA) của tế bào. Tổn thương DNA có thể dẫn đến đột biến gen, ung thư hoặc các vấn đề di truyền khác. Đánh giá độc tính gen là một phần quan trọng trong nghiên cứu an toàn của thuốc.

Mặc dù liên kết cộng hóa trị có thể xảy ra trong một số trường hợp (ví dụ, thuốc alkyl hóa DNA), tương tác thuốc - protein mục tiêu chủ yếu dựa trên các liên kết không cộng hóa trị như liên kết ion, liên kết hydro, tương tác kỵ nước và lực Van der Waals. Liên kết ion và hydro đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và ổn định sự gắn kết thuốc vào vị trí hoạt động của protein.

Thử nghiệm tiền lâm sàng là giai đoạn nghiên cứu trước khi thử nghiệm trên người, bao gồm các nghiên cứu in vitro (trong ống nghiệm, trên tế bào) và in vivo (trên động vật) để đánh giá tính an toàn (độc tính) và hiệu quả dược lý của thuốc tiềm năng. Giai đoạn này nhằm xác định xem thuốc có đủ tiềm năng để tiến hành thử nghiệm lâm sàng trên người hay không.

Hoá dược tập trung vào việc nghiên cứu, thiết kế, tổng hợp và phát triển các hợp chất hóa học có hoạt tính sinh học, nhằm mục đích sử dụng chúng làm thuốc để điều trị bệnh.

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) là một nhóm thuốc chống trầm cảm được sử dụng rộng rãi để điều trị trầm cảm, rối loạn lo âu và các rối loạn tâm thần khác. SSRIs hoạt động bằng cách ức chế quá trình tái hấp thu serotonin (một chất dẫn truyền thần kinh) ở synap thần kinh, làm tăng nồng độ serotonin có sẵn trong não.

Hóa học tổ hợp là một phương pháp tổng hợp nhanh chóng và song song một số lượng lớn các hợp chất khác nhau trong một thời gian ngắn. Phương pháp này rất hữu ích trong giai đoạn đầu của quá trình tìm kiếm và phát triển thuốc, giúp tạo ra một thư viện lớn các hợp chất tiềm năng để sàng lọc hoạt tính sinh học.

Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen có cơ chế tác dụng chính là ức chế enzyme cyclooxygenase (COX). COX là enzyme xúc tác quá trình chuyển hóa acid arachidonic thành prostaglandin và thromboxane, các chất trung gian gây viêm, đau và sốt. Ức chế COX giúp giảm sản xuất các chất trung gian này, từ đó giảm viêm, đau và sốt.

Độ chọn lọc của thuốc là khả năng thuốc tác dụng ưu tiên hoặc duy nhất lên một mục tiêu sinh học cụ thể (ví dụ, một loại thụ thể hoặc enzyme) và ít hoặc không tác dụng lên các mục tiêu khác. Độ chọn lọc cao thường được mong muốn vì nó giúp giảm thiểu tác dụng phụ do thuốc tác động lên các mục tiêu không mong muốn.

Thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE inhibitors) là một nhóm thuốc được sử dụng rộng rãi để điều trị tăng huyết áp và suy tim. Chúng hoạt động bằng cách ức chế enzyme ACE, làm giảm sản xuất angiotensin II, một chất gây co mạch và tăng huyết áp.

Sàng lọc ảo là một kỹ thuật tin học được sử dụng trong hóa dược để sàng lọc nhanh chóng một thư viện lớn các hợp chất (thường là cơ sở dữ liệu các phân tử) nhằm xác định các chất có khả năng gắn kết với protein mục tiêu (ví dụ, enzyme, thụ thể). Phương pháp này giúp giảm số lượng hợp chất cần phải thử nghiệm thực nghiệm, tiết kiệm thời gian và chi phí trong quá trình tìm kiếm thuốc.

Pha chế thuốc là quá trình kết hợp hoạt chất dược lý với các tá dược (chất phụ gia không hoạt tính) để tạo ra một dạng bào chế cuối cùng (ví dụ: viên nén, viên nang, dung dịch tiêm) phù hợp cho việc sử dụng và bảo quản. Công đoạn này không bao gồm tổng hợp hoạt chất, nghiên cứu độc tính, hay thử nghiệm lâm sàng.

Tiền thuốc là các hợp chất được thiết kế không hoặc ít có hoạt tính dược lý. Sau khi vào cơ thể, chúng sẽ trải qua quá trình chuyển hóa sinh học (thường là enzyme xúc tác) để tạo thành dạng thuốc có hoạt tính, nhằm cải thiện các đặc tính dược động học hoặc dược lực học.

Tương tác dược động học tại pha chuyển hóa xảy ra khi một thuốc ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa của thuốc khác. Ví dụ, hai thuốc cùng được chuyển hóa bởi cùng một enzyme, chúng có thể cạnh tranh enzyme này, dẫn đến thay đổi tốc độ chuyển hóa và nồng độ của một hoặc cả hai thuốc trong cơ thể, từ đó ảnh hưởng đến tác dụng dược lý.

Statin là nhóm thuốc hạ lipid máu, có tác dụng chính là giảm cholesterol máu, đặc biệt là cholesterol LDL ('cholesterol xấu'). Statin ức chế enzyme HMG-CoA reductase, enzyme quan trọng trong quá trình tổng hợp cholesterol ở gan, từ đó giảm sản xuất cholesterol nội sinh.

Thuốc kháng histamine H1 (H1-antihistamines) được sử dụng để điều trị các triệu chứng của phản ứng dị ứng như hắt hơi, sổ mũi, ngứa, phát ban. Histamine là một chất trung gian hóa học gây ra các triệu chứng dị ứng. Thuốc kháng histamine H1 cạnh tranh với histamine tại thụ thể H1, ngăn chặn tác dụng của histamine.

Tá dược là các chất phụ gia không có hoặc có ít hoạt tính dược lý, được thêm vào công thức thuốc để cải thiện các đặc tính của thuốc như độ ổn định (bảo quản), độ tan (hòa tan trong môi trường sinh học), sinh khả dụng (hấp thu), và hình thức (dễ sử dụng). Tá dược không tạo ra tác dụng dược lý chính của thuốc.

Enzyme cytochrome P450 (CYP) là một họ enzyme quan trọng, chủ yếu ở gan, đóng vai trò trung tâm trong quá trình chuyển hóa thuốc (đặc biệt là phản ứng pha I). CYP xúc tác nhiều phản ứng oxy hóa, khử và thủy phân, chuyển hóa thuốc thành các chất chuyển hóa có thể hoạt tính, không hoạt tính hoặc độc tính.

Tối ưu hóa cấu trúc thuốc nhằm mục đích chính là cải thiện các đặc tính dược lý mong muốn như tăng cường hoạt tính điều trị, tăng độ chọn lọc tác dụng (giảm tác dụng phụ), và giảm độc tính, từ đó tạo ra các thuốc hiệu quả và an toàn hơn.