Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hoá dược – Đề 7

Khám phá thuốc dựa trên mảnh ghép là một phương pháp tiếp cận hiện đại, bắt đầu bằng việc sàng lọc một thư viện các mảnh ghép phân tử nhỏ (thường có trọng lượng phân tử thấp) để tìm ra các mảnh ghép có ái lực yếu nhưng đặc hiệu với mục tiêu sinh học. Sau đó, các mảnh ghép này được phát triển và liên kết để tạo ra các phân tử thuốc có hoạt tính mạnh hơn.

Tái định vị thuốc là việc tìm ra ứng dụng mới cho các thuốc đã được phê duyệt hoặc đang trong giai đoạn phát triển. Ưu điểm lớn nhất là rút ngắn đáng kể thời gian và chi phí phát triển thuốc mới vì các thuốc này đã trải qua các thử nghiệm an toàn ban đầu.

Sàng lọc ảo là phương pháp sử dụng công nghệ máy tính và các cơ sở dữ liệu lớn về hợp chất hóa học để dự đoán khả năng tương tác của các hợp chất với mục tiêu sinh học, giúp chọn lọc ra các ứng viên tiềm năng trước khi tiến hành thử nghiệm thực tế.

Nhóm hydroxyl (-OH) có khả năng tạo liên kết hydro với nước, do đó làm tăng độ tan trong nước của các phân tử hữu cơ, bao gồm cả thuốc.

Các nhóm hút điện tử (như -NO2, -Cl, -Br, -C=O) làm tăng tính acid của phenol bằng cách ổn định anion phenolat sau khi phenol mất proton. Ngược lại, nhóm đẩy điện tử (như -OCH3) làm giảm tính acid của phenol.

Thiết kế thuốc dựa trên cấu trúc tập trung vào việc sử dụng cấu trúc 3D của protein đích (ví dụ enzyme, receptor) để thiết kế các phân tử thuốc có khả năng tương tác và ức chế hoặc kích hoạt protein này.

Nghiên cứu SAR (Structure-Activity Relationship) tập trung vào việc tìm hiểu mối liên hệ giữa cấu trúc hóa học của một loạt các hợp chất tương tự và hoạt tính sinh học của chúng. Mục tiêu là xác định các nhóm chức năng hoặc phần cấu trúc nào quan trọng cho hoạt tính, từ đó tối ưu hóa cấu trúc thuốc.

Ligand là một thuật ngữ chung để chỉ bất kỳ phân tử nào (nhỏ hoặc lớn, thuốc, hormone, chất dẫn truyền thần kinh,...) có khả năng gắn kết một cách đặc hiệu với một protein đích (thường là receptor hoặc enzyme) để gây ra một hiệu ứng sinh học.

Nguyên tắc Lipinski's Rule of 5 là một bộ các quy tắc đơn giản dựa trên các tính chất lý hóa của phân tử để dự đoán khả năng hấp thu tốt và sinh khả dụng đường uống chấp nhận được của một hợp chất. Nó giúp sàng lọc các ứng viên thuốc tiềm năng ở giai đoạn sớm.

Tối ưu hóa cấu trúc là giai đoạn quan trọng sau khi đã xác định được hoạt chất dẫn đường. Mục tiêu là cải thiện các đặc tính như độ mạnh, độ chọn lọc, độ tan, hấp thu, chuyển hóa và thải trừ của thuốc để tăng hiệu quả và giảm tác dụng phụ.

Phản ứng click chemistry nổi bật với hiệu suất cao, độ chọn lọc cao, điều kiện phản ứng nhẹ nhàng và dễ thực hiện, rất phù hợp cho việc tổng hợp nhanh chóng và hiệu quả các phân tử phức tạp trong hoá dược.

Độ tan của thuốc phụ thuộc vào nhiều yếu tố lý hóa như cấu trúc phân tử, kích thước phân tử, trọng lượng phân tử, tính phân cực, khả năng tạo liên kết hydro,... Màu sắc phân tử không có ảnh hưởng trực tiếp đến độ tan.

Tiền chất thuốc là các hợp chất được thiết kế để không hoặc ít có hoạt tính khi dùng ngoài cơ thể, nhưng sau khi vào cơ thể sẽ trải qua quá trình chuyển hóa để tạo thành thuốc có hoạt tính.

Trong tổng hợp hữu cơ, bao gồm cả tổng hợp thuốc, việc sử dụng nhóm bảo vệ là cần thiết để ngăn chặn các nhóm chức năng cụ thể trong phân tử tham gia vào các phản ứng không mong muốn, đảm bảo phản ứng xảy ra ở vị trí mong muốn và đạt hiệu suất cao.

Sinh khả dụng là thước đo phần trăm liều dùng thuốc đi vào tuần hoàn chung và có mặt ở dạng hoạt tính, sẵn sàng phát huy tác dụng dược lý.

Chaperone dược lý là các phân tử nhỏ có khả năng gắn kết và ổn định cấu trúc của các protein bị lỗi, giúp chúng gấp cuộn đúng cách và phục hồi chức năng, đặc biệt hữu ích trong điều trị các bệnh do protein bị gấp cuộn sai.

Hoá dược học tập trung vào việc nghiên cứu và phát triển các hợp chất hoá học có tác dụng dược lý, từ thiết kế, tổng hợp đến tối ưu hóa để tạo ra thuốc.

Phản ứng Diels-Alder là một phản ứng tạo vòng quan trọng, thường được sử dụng để tạo khung vòng 6 cạnh (cyclohexene hoặc các dẫn xuất) trong tổng hợp hữu cơ, bao gồm cả tổng hợp thuốc. Khung vòng 6 cạnh rất phổ biến trong nhiều phân tử có hoạt tính sinh học.

Nhóm trifluoromethyl (-CF3) có tính hút điện tử mạnh hơn nhiều so với nhóm methyl (-CH3) và có kích thước tương đương. Việc thay thế này có thể làm thay đổi đáng kể tính chất điện tử, độ tan (thường là tăng độ tan trong lipid) và khả năng tương tác của phân tử với mục tiêu sinh học.

Thuốc ức chế enzyme không hồi phục tạo liên kết cộng hóa trị bền vững với enzyme đích, khiến enzyme mất hoạt tính vĩnh viễn hoặc cho đến khi enzyme mới được tổng hợp, do đó kéo dài thời gian tác dụng của thuốc.

Thử nghiệm Ames test là một xét nghiệm in vitro sử dụng vi khuẩn Salmonella typhimurium đột biến để đánh giá khả năng gây đột biến gen của một chất hóa học. Đây là một thử nghiệm sàng lọc ban đầu quan trọng trong đánh giá an toàn của thuốc.

Liên kết hydro là một trong những loại liên kết không cộng hóa trị quan trọng nhất trong tương tác thuốc-protein. Chúng đóng vai trò then chốt trong việc xác định độ mạnh và độ đặc hiệu của sự gắn kết giữa thuốc và protein đích.

Enzyme cytochrome P450 là một họ enzyme quan trọng, chủ yếu nằm ở gan, đóng vai trò trung tâm trong quá trình chuyển hóa thuốc (và các chất nội sinh khác) bằng cách oxy hóa, khử, thủy phân hoặc liên hợp, thường làm thay đổi hoạt tính và độ tan của thuốc.

ADME là viết tắt của Absorption (Hấp thu), Distribution (Phân bố), Metabolism (Chuyển hóa), và Elimination (Thải trừ), mô tả các giai đoạn dược động học của thuốc trong cơ thể.

Detector UV-Vis trong HPLC đo độ hấp thụ ánh sáng UV hoặc ánh sáng khả kiến của các chất khi chúng đi qua detector. Do đó, nó được sử dụng để phát hiện các chất có chứa các nhóm chức năng hoặc hệ thống liên hợp có khả năng hấp thụ ánh sáng trong vùng UV-Vis.

Độ chọn lọc của thuốc là khả năng thuốc tác động ưu tiên lên mục tiêu sinh học mong muốn (ví dụ: một loại receptor hoặc enzyme cụ thể) so với các mục tiêu khác, giúp giảm thiểu tác dụng phụ không mong muốn.

Bioisostere là các nhóm chức năng hoặc nguyên tử có tính chất lý hóa tương tự nhau (kích thước, hình dạng, độ phân cực, điện tích,...) và có thể thay thế cho nhau trong phân tử thuốc mà vẫn duy trì hoặc cải thiện hoạt tính sinh học mong muốn. Sử dụng bioisostere là một chiến lược quan trọng trong tối ưu hóa cấu trúc thuốc.

Hóa học tổ hợp là phương pháp tổng hợp nhanh chóng và song song một thư viện lớn các hợp chất khác nhau, giúp tăng tốc quá trình sàng lọc và tìm kiếm hoạt chất tiềm năng trong khám phá thuốc mới.

Chiral switch là chiến lược phát triển thuốc, trong đó một thuốc racemic (hỗn hợp 50:50 của hai đồng phân quang học) được thay thế bằng dạng đồng phân quang học có hoạt tính (thường là đồng phân eutomer) để cải thiện hiệu quả điều trị, giảm tác dụng phụ hoặc kéo dài thời hạn bảo hộ bằng sáng chế.

Sự cạnh tranh vị trí gắn kết trên protein huyết tương là một dạng tương tác dược động học ở giai đoạn phân bố. Khi hai thuốc cùng gắn vào protein huyết tương, thuốc có ái lực cao hơn sẽ chiếm ưu thế, đẩy thuốc còn lại ra khỏi protein, làm tăng nồng độ thuốc tự do (dạng hoạt tính) của thuốc bị đẩy.