Trắc nghiệm KHTN 8 cánh diều Bài 39 Quần thể sinh vật

Một quần thể sinh vật là một tập hợp các cá thể cùng loài, sống trong một khoảng không gian nhất định, có quan hệ sinh sản và sinh trưởng, phát triển, duy trì nòi giống. Các cá thể trong quần thể có cấu trúc tuổi và cấu trúc di truyền đặc trưng. Tuy nhiên, sự phân bố cá thể trong quần thể có thể theo nhiều hình thức khác nhau (đồng đều, ngẫu nhiên, theo nhóm) chứ không nhất thiết phải đồng đều. Do đó, đặc điểm phân bố đồng đều theo không gian không phải là đặc điểm bắt buộc của mọi quần thể. Kết luận: Các cá thể trong quần thể có sự phân bố đồng đều theo không gian là sai.

Cấu trúc tuổi của quần thể được chia thành ba dạng: dạng tăng trưởng (trẻ), dạng ổn định (trưởng thành) và dạng suy thoái (già). Nếu tỉ lệ nhóm tuổi trước sinh sản lớn hơn nhóm tuổi sinh sản và nhóm tuổi sau sinh sản, điều đó cho thấy quần thể có khả năng sinh sản cao trong tương lai, dẫn đến sự gia tăng số lượng cá thể. Đây là đặc điểm của quần thể đang tăng trưởng. Kết luận: Quần thể tăng trưởng.

Các mối quan hệ giữa các cá thể trong cùng một quần thể bao gồm quan hệ hỗ trợ (cùng loài) và quan hệ cạnh tranh (cùng loài). Hỗ trợ lẫn nhau để sinh sản và cạnh tranh ánh sáng giữa các cây trong rừng là các ví dụ về mối quan hệ trong nội bộ quần thể. Sư tử săn linh dương đầu bò là mối quan hệ giữa hai loài khác nhau (vật săn mồi - con mồi), không phải là mối quan hệ giữa các cá thể trong cùng một quần thể. Kết luận: Sư tử săn linh dương đầu bò.

Cấu trúc giới tính của quần thể là tỉ lệ giữa số lượng cá thể đực và số lượng cá thể cái trong quần thể. Tỉ lệ này thường được biểu thị dưới dạng tỉ lệ giới tính. Cấu trúc tuổi là tỉ lệ giữa các nhóm tuổi khác nhau. Mật độ quần thể là số lượng cá thể trên một đơn vị diện tích hoặc thể tích. Phân bố cá thể là cách sắp xếp các cá thể trong không gian sống. Kết luận: Cấu trúc giới tính.

Cấu trúc tuổi của quần thể được phân thành ba nhóm: trước sinh sản (non), sinh sản (trưởng thành) và sau sinh sản (già). Nếu tỉ lệ nhóm tuổi sinh sản chiếm ưu thế, điều đó cho thấy quần thể có khả năng sinh sản cao và đang ở giai đoạn phát triển mạnh mẽ. Điều này dẫn đến sự gia tăng số lượng cá thể trong tương lai. Kết luận: Tăng trưởng nhanh.

Kích thước quần thể (số lượng cá thể) thay đổi phụ thuộc vào bốn yếu tố chính: tỉ lệ sinh, tỉ lệ tử, số lượng cá thể nhập cư và số lượng cá thể di cư. Tỉ lệ sinh tăng cao hoặc số lượng cá thể nhập cư tăng sẽ làm tăng kích thước quần thể. Ngược lại, tỉ lệ tử tăng cao hoặc số lượng cá thể di cư ra khỏi quần thể sẽ làm giảm kích thước quần thể. Nguồn thức ăn khan hiếm cũng làm giảm khả năng sinh sản và tăng tỉ lệ tử vong, dẫn đến giảm kích thước quần thể. Kết luận: Tỉ lệ sinh sản tăng cao.

Một quần thể sinh vật được xem là ổn định khi số lượng cá thể duy trì tương đối ổn định, không có sự biến động lớn về số lượng theo thời gian. Điều này thường đi kèm với tỉ lệ các nhóm tuổi (trước sinh sản, sinh sản, sau sinh sản) gần như không đổi, cho thấy tỉ lệ sinh sản và tử vong cân bằng. Kết luận: Tỉ lệ các nhóm tuổi gần như không đổi theo thời gian.

Quan hệ cạnh tranh xảy ra khi các cá thể trong quần thể tranh giành cùng một loại nguồn sống (thức ăn, nơi ở, bạn tình) có giới hạn. Trong trường hợp này, hai con hươu đực tranh giành con cái là biểu hiện của cạnh tranh để giành quyền sinh sản. Chim làm tổ trên cây là quan hệ hội sinh. Cá mập ăn cá con là quan hệ con mồi - vật săn mồi. Tảo nở hoa làm chết cá là quan hệ sinh vật này ảnh hưởng xấu đến sinh vật khác do chất độc hoặc thay đổi môi trường (tương tự như địch hại hoặc cạnh tranh nguồn sống).

Quan hệ giữa các loài sinh vật rất đa dạng. Quan hệ cộng sinh là cả hai loài cùng có lợi. Quan hệ hợp tác (hỗ trợ) là các cá thể hoặc loài cùng có lợi. Quan hệ cạnh tranh là cả hai loài đều bị hại do tranh giành nguồn sống. Quan hệ vật chủ - kí sinh hoặc con mồi - vật săn mồi là mối quan hệ mà một loài được lợi (kí sinh, vật săn mồi) và loài kia bị hại (vật chủ, con mồi). Kết luận: Quan hệ vật chủ - kí sinh hoặc con mồi - vật săn mồi.

Cấu trúc quần thể bao gồm các yếu tố như tỉ lệ giới tính, tỉ lệ nhóm tuổi, mật độ cá thể. Sự biến động số lượng cá thể là một hiện tượng diễn ra trong quần thể, phản ánh sự thay đổi của các yếu tố ảnh hưởng đến quần thể, chứ không phải là yếu tố cấu trúc nội tại của quần thể tại một thời điểm nhất định. Kết luận: Sự biến động số lượng cá thể trong quần thể không được xem là yếu tố cấu trúc nên quần thể sinh vật.

Sự biến động số lượng cá thể trong quần thể là do các yếu tố môi trường và tương tác giữa các sinh vật gây ra. Các yếu tố như khí hậu, nguồn thức ăn, dịch bệnh, thiên địch đều tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến tỉ lệ sinh, tử, nhập cư, di cư, từ đó làm thay đổi số lượng cá thể. Cấu trúc di truyền của quần thể là đặc điểm nội tại, phản ánh sự đa dạng di truyền, nhưng nó không trực tiếp gây ra sự biến động số lượng cá thể theo chu kỳ hoặc đột ngột như các yếu tố môi trường. Kết luận: Cấu trúc di truyền của quần thể.

Nhân tố định cư quần thể là các yếu tố ảnh hưởng đến sự tăng hay giảm số lượng cá thể của quần thể. Các yếu tố này bao gồm tỉ lệ sinh, tỉ lệ tử, tỉ lệ nhập cư và tỉ lệ di cư. Sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ môi trường là một yếu tố môi trường tác động lên quần thể, có thể làm thay đổi tỉ lệ tử vong hoặc sinh sản, từ đó ảnh hưởng đến kích thước quần thể, nhưng nó không phải là một nhân tố định cư theo nghĩa là một tỉ lệ hay dòng di chuyển. Tuy nhiên, trong ngữ cảnh các lựa chọn, sự thay đổi nhiệt độ là yếu tố môi trường bên ngoài, còn tỉ lệ sinh, tử, nhập cư là các yếu tố nội tại của quần thể ảnh hưởng đến kích thước. Nếu hiểu nhân tố định cư là các yếu tố trực tiếp làm thay đổi số lượng, thì sự thay đổi nhiệt độ cũng có thể là tác nhân. Nhưng xét theo định nghĩa chuẩn về nhân tố định cư (sinh, tử, nhập, di), thì đáp án 4 là phù hợp nhất là yếu tố bên ngoài tác động gián tiếp. Tuy nhiên, nếu hiểu rộng hơn, các yếu tố môi trường cũng định cư số lượng. Xem xét lại câu hỏi và các lựa chọn: Tỉ lệ sinh, tử, nhập cư là trực tiếp làm thay đổi N, còn nhiệt độ là yếu tố tác động. Nếu câu hỏi muốn hỏi yếu tố **nội tại** thì đáp án 4. Nếu hỏi yếu tố **bên ngoài**, thì các yếu tố khác có thể là bên ngoài hoặc nội tại. Tuy nhiên, các lựa chọn 1, 2, 3 là các yếu tố trực tiếp điều chỉnh số lượng. Sự thay đổi nhiệt độ là yếu tố môi trường tác động lên tỉ lệ sinh/tử. Theo cách hiểu thông thường về nhân tố định cư trong sinh thái học, đó là các yếu tố ảnh hưởng đến số lượng cá thể. Trong bài tập, thường đề cập sinh, tử, nhập, di cư là các yếu tố chính. Sự thay đổi nhiệt độ là yếu tố môi trường, có thể gây ra tử vong hàng loạt, nên nó cũng là yếu tố định cư. Tuy nhiên, nếu phải chọn một cái KHÔNG phải nhân tố định cư, thì nó phải là yếu tố không ảnh hưởng. Ở đây, nhiệt độ có ảnh hưởng. Có lẽ câu hỏi muốn hỏi yếu tố không phải là **tỉ lệ** hay **dòng di chuyển**. Ta xét lại: tỉ lệ sinh, tỉ lệ tử, tỉ lệ nhập cư là các yếu tố trực tiếp làm thay đổi N theo công thức \(N_{t+1} = N_t + B - D + I - E\). Sự thay đổi nhiệt độ là yếu tố môi trường tác động lên B, D, I, E. Trong các lựa chọn, sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ là yếu tố môi trường, còn các yếu tố khác là các quá trình sinh học của quần thể. Nhân tố định cư thường bao gồm cả yếu tố môi trường. Tuy nhiên, xét theo các sách giáo khoa, các yếu tố chính được đề cập là sinh, tử, nhập, di. Nếu vậy, nhiệt độ môi trường là yếu tố bên ngoài tác động lên các yếu tố này. Vậy, nó không phải là nhân tố định cư **trực tiếp** theo cách định nghĩa hẹp. Tuy nhiên, nhiều tài liệu coi yếu tố môi trường là nhân tố định cư. Ta cần chọn cái **KHÔNG PHẢI**. Tỉ lệ sinh, tử, nhập cư là các nhân tố định cư. Vậy còn lại là sự thay đổi nhiệt độ. Nếu nhiệt độ không đổi, nó không định cư. Nếu thay đổi, nó định cư. Câu hỏi là nhân tố định cư, không phải yếu tố tác động. Có lẽ câu hỏi có ý phân biệt giữa các yếu tố **làm thay đổi số lượng** và các yếu tố **cấu trúc** quần thể. Tuy nhiên, sinh, tử, nhập, di là các yếu tố làm thay đổi số lượng. Vậy, sự thay đổi nhiệt độ cũng làm thay đổi số lượng. Có thể câu hỏi muốn hỏi về yếu tố KHÔNG cố định, KHÔNG có tỉ lệ. Tuy nhiên, tỉ lệ sinh là một tỉ lệ. Sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ là một sự kiện. Ta xét lại định nghĩa: Nhân tố định cư là những yếu tố làm thay đổi số lượng cá thể của quần thể. Bao gồm: tỉ lệ sinh, tỉ lệ tử, nhập cư, di cư. Các yếu tố môi trường như khí hậu, thức ăn, dịch bệnh cũng là nhân tố định cư vì chúng ảnh hưởng đến các tỉ lệ này. Vậy, cả 4 đều có thể là nhân tố định cư. Tuy nhiên, nếu xét theo cách phân loại, sinh/tử/nhập/di là các quá trình, còn nhiệt độ là yếu tố môi trường. Có thể câu hỏi muốn hỏi yếu tố **không phải là một quá trình** của quần thể. Trong trường hợp này, sự thay đổi nhiệt độ là yếu tố bên ngoài. Các yếu tố còn lại là các quá trình sinh học của quần thể. Vậy, có khả năng câu này đang muốn phân biệt yếu tố bên trong và bên ngoài. Nếu vậy, sự thay đổi nhiệt độ là yếu tố bên ngoài. Tuy nhiên, các yếu tố bên ngoài được xem là nhân tố định cư. Một cách hiểu khác: nhân tố định cư là các yếu tố **được đo lường** hoặc **mô tả bằng các tỉ lệ/số lượng**. Tỉ lệ sinh, tỉ lệ tử, tỉ lệ nhập cư là các tỉ lệ có thể đo lường. Sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ là một sự kiện, không phải là một tỉ lệ hay số lượng cố định. Vậy, theo cách hiểu này, đáp án 4 là phù hợp. Kết luận: Sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ môi trường.

Lưu động hay di cư (Migration) là sự di chuyển của các cá thể từ quần thể này sang quần thể khác hoặc ngược lại. Nhập cư (Immigration) là sự di chuyển vào quần thể, còn di cư (Emigration) là sự di chuyển ra khỏi quần thể. Phân tán (Dispersal) là thuật ngữ rộng hơn, bao gồm cả di cư và sự lan rộng của cá thể. Trong ngữ cảnh của sự di chuyển giữa các quần thể, Lưu động (Migration) là thuật ngữ phù hợp nhất để chỉ chung hiện tượng này. Tuy nhiên, nếu xét riêng sự di chuyển ra khỏi quần thể thì là di cư. Nếu xét riêng sự di chuyển vào quần thể thì là nhập cư. Câu hỏi nói di cư của các cá thể từ quần thể này sang quần thể khác, đây là một hình thức của lưu động. Nếu câu hỏi hỏi về sự di chuyển **ra khỏi** quần thể thì là di cư (emigration). Nếu hỏi sự di chuyển **vào** quần thể thì là nhập cư (immigration). Lưu động bao gồm cả hai. Phân tán cũng là một khái niệm tương tự. Tuy nhiên, trong các lựa chọn, Lưu động là thuật ngữ bao quát nhất cho sự di chuyển qua lại giữa các quần thể. Nếu chỉ xét sự di chuyển ra khỏi một quần thể thì là di cư. Nếu xét sự di chuyển vào một quần thể thì là nhập cư. Câu hỏi hỏi từ quần thể này sang quần thể khác, ám chỉ sự di chuyển giữa hai quần thể. Lưu động là thuật ngữ bao hàm cả hai. Tuy nhiên, nếu câu hỏi muốn nhấn mạnh hành động rời đi, thì di cư (emigration) là đáp án. Nếu muốn nhấn mạnh hành động đến, thì nhập cư (immigration) là đáp án. Nếu muốn nói chung chung, thì lưu động là đúng. Tuy nhiên, ta cần xem xét ngữ cảnh phổ biến trong sách giáo khoa. Thường thì di cư (emigration) là rời đi, nhập cư (immigration) là đến. Lưu động (migration) là sự di chuyển chung. Phân tán (dispersal) cũng vậy. Nếu đây là câu hỏi về các yếu tố ảnh hưởng đến kích thước quần thể, thì nhập cư làm tăng, di cư làm giảm. Câu hỏi này chỉ đơn thuần hỏi về tên gọi của hiện tượng. Nếu xét trong Sinh 8, thường dùng nhập cư và di cư để chỉ hai chiều. Lưu động thường được dùng để chỉ chung. Tuy nhiên, di cư (emigration) cũng có thể hiểu là di chuyển từ nơi này sang nơi khác. Ta cần chọn đáp án chính xác nhất. Nếu di cư ở đây hiểu là rời đi, thì sự di chuyển từ quần thể này sang quần thể khác là một hành động của di cư (emigration) đối với quần thể gốc, và là nhập cư (immigration) đối với quần thể đích. Vậy Lưu động (Migration) là thuật ngữ chung. Tuy nhiên, câu hỏi dùng di cư của các cá thể từ quần thể này sang quần thể khác. Nếu hiểu di cư theo nghĩa chung là sự di chuyển, thì đáp án 3 là đúng. Nếu hiểu di cư là chỉ hành động rời đi khỏi một địa điểm, thì đáp án 2 là đúng cho quần thể gốc. Tuy nhiên, sự di chuyển đó lại là nhập cư cho quần thể khác. Vậy nên, Lưu động (Migration) là thuật ngữ bao trùm. Tuy nhiên, di cư (emigration) cũng có thể được hiểu là sự di chuyển của một cá thể từ một nơi. Xét theo các lựa chọn, và theo cách hiểu phổ biến trong các bài tập, di cư (emigration) thường ám chỉ sự rời đi, và nhập cư (immigration) ám chỉ sự đến. Lưu động (Migration) là hành động chung. Nếu câu hỏi muốn chỉ hành động rời khỏi một quần thể, thì di cư là đúng. Nếu muốn chỉ hành động đến một quần thể, thì nhập cư là đúng. Nếu muốn chỉ chung sự di chuyển giữa các quần thể, thì lưu động hoặc phân tán là đúng. Tuy nhiên, trong các lựa chọn này, di cư (emigration) thường được hiểu là rời đi. Nhập cư (immigration) là đến. Lưu động bao gồm cả hai. Phân tán cũng vậy. Ta cần chọn một đáp án. Nếu câu hỏi là Sự di chuyển **ra khỏi** quần thể, thì đáp án là Di cư. Nếu là Sự di chuyển **vào** quần thể, thì là Nhập cư. Câu hỏi là Sự di cư của các cá thể từ quần thể này sang quần thể khác. Điều này ám chỉ cả hai quá trình. Tuy nhiên, nếu xét theo cách diễn đạt di cư của các cá thể từ..., thì hành động chính đang được mô tả là sự rời đi. Do đó, di cư (emigration) là hợp lý. Tuy nhiên, lưu động là thuật ngữ chung cho sự di chuyển giữa các quần thể. Ta cần kiểm tra lại sách giáo khoa. Theo sách giáo khoa Sinh học 8, di cư là sự di chuyển ra khỏi quần thể, nhập cư là sự di chuyển vào quần thể. Lưu động (migration) là thuật ngữ chung. Tuy nhiên, nếu câu hỏi chỉ đơn giản là sự di chuyển giữa các quần thể, thì lưu động là phù hợp nhất. Nhưng nếu nhấn mạnh hành động rời đi, thì di cư là đúng. Trong trường hợp này, từ quần thể này sang quần thể khác có thể hiểu là hành động rời đi khỏi quần thể này. Do đó, di cư (emigration) là đáp án có khả năng đúng. Tuy nhiên, lưu động là thuật ngữ bao quát hơn. Ta cần xem xét cách ra đề. Nếu câu hỏi muốn phân biệt di cư và nhập cư, thì cả hai đều là các phần của lưu động. Nếu phải chọn một, và xét theo nghĩa đen của di cư là rời đi, thì đáp án 2 là đúng cho hành động rời khỏi quần thể gốc. Nhưng hành động này cũng là nhập cư cho quần thể đích. Vậy nên, lưu động là thuật ngữ bao trùm. Tuy nhiên, nếu chỉ có một đáp án đúng và di cư được hiểu là sự di chuyển nói chung, thì nó cũng có thể đúng. Tuy nhiên, trong các tài liệu, lưu động thường được dùng cho sự di chuyển giữa các quần thể. Ta chọn lưu động vì nó bao quát hơn. Kết luận: Lưu động.

Kích thước quần thể (số lượng cá thể) bị ảnh hưởng bởi các yếu tố chính: tỉ lệ sinh, tỉ lệ tử, số lượng cá thể nhập cư và số lượng cá thể di cư. Tỉ lệ sinh và nhập cư làm tăng kích thước quần thể, trong khi tỉ lệ tử và di cư làm giảm kích thước quần thể. Sự đa dạng di truyền là đặc điểm nội tại của quần thể, phản ánh khả năng thích ứng và tiến hóa, nhưng nó không trực tiếp làm thay đổi số lượng cá thể của quần thể tại một thời điểm. Kết luận: Sự đa dạng di truyền trong quần thể.

Cấu trúc tuổi của quần thể sinh vật thường được phân thành ba nhóm tuổi chính dựa trên khả năng sinh sản và vai trò trong quần thể: nhóm tuổi trước sinh sản (các cá thể còn non, chưa có khả năng sinh sản), nhóm tuổi sinh sản (các cá thể trưởng thành, có khả năng sinh sản) và nhóm tuổi sau sinh sản (các cá thể già, không còn khả năng sinh sản hoặc khả năng sinh sản giảm). Kết luận: Ba nhóm: trước sinh sản, sinh sản và sau sinh sản.