Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Thực vật dược – Đề 7

Ích mẫu (Leonurus japonicus) được biết đến trong y học cổ truyền với tác dụng chính là điều hòa kinh nguyệt, hỗ trợ sức khỏe phụ nữ. Tên gọi 'Ích mẫu' cũng thể hiện công dụng 'làm lợi cho người mẹ'.

Hoa cúc La Mã (Chamomile) nổi tiếng với tác dụng an thần, làm dịu căng thẳng và hỗ trợ giấc ngủ. Nó thường được sử dụng trong trà thảo dược để thư giãn. Các cây còn lại có công dụng khác.

'Tứ khí' (Hàn, Nhiệt, Ôn, Lương - Lạnh, Nóng, Ấm, Mát) và 'Ngũ vị' (Tân, Cam, Toan, Khổ, Hàm - Cay, Ngọt, Chua, Đắng, Mặn) là những khái niệm cơ bản trong y học cổ truyền để mô tả tính chất dược lý và tác dụng điều trị của dược liệu. Chúng giúp phân loại và sử dụng dược liệu phù hợp với từng chứng trạng bệnh.

Để đảm bảo thu hái thực vật dược tự nhiên bền vững, KHÔNG nên thu hái cả rễ và thân cây của các loài tái sinh chậm, vì điều này có thể làm suy giảm quần thể và thậm chí dẫn đến tuyệt chủng cục bộ. Nên thu hái có chọn lọc, với số lượng vừa đủ, ưu tiên các bộ phận tái sinh nhanh và tránh khai thác quá mức ở một khu vực.

Không có quy tắc chung về cơ quan nào chứa nhiều hoạt chất nhất. Hàm lượng hoạt chất dược liệu thay đổi đáng kể tùy theo loài thực vật và loại hoạt chất cụ thể. Ví dụ, rễ cây Nhân sâm, vỏ cây Canhkina, hoa Cúc La Mã, lá Bạc hà đều là các bộ phận chứa hoạt chất chính của cây.

Strychnin, ở liều lượng cực nhỏ, từng được sử dụng như một chất kích thích thần kinh trung ương. Tuy nhiên, do độc tính cao và khó kiểm soát liều lượng, nó ít được sử dụng trong y học hiện đại và chủ yếu được biết đến như một chất độc.

GAP (Good Agricultural and Collection Practices) là tiêu chuẩn về Thực hành tốt trồng trọt và thu hái dược liệu, nhằm đảm bảo dược liệu được sản xuất theo quy trình kiểm soát chất lượng chặt chẽ, an toàn cho người sử dụng và thân thiện với môi trường, từ khâu chọn giống, trồng trọt, chăm sóc, thu hái đến bảo quản.

Ưu điểm chính của thực vật dược không phải là hiệu quả hơn hay rẻ hơn, mà là trong một số trường hợp, chúng có thể ít tác dụng phụ hơn và phù hợp với xu hướng ưa chuộng các sản phẩm 'tự nhiên'. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng 'tự nhiên' không đồng nghĩa với 'an toàn tuyệt đối' hoặc 'hiệu quả hơn'.

Nguyên tắc '5 đúng' cực kỳ quan trọng khi sử dụng thuốc thực vật dược, thậm chí còn hơn cả thuốc tân dược. Do thành phần phức tạp, sự thay đổi hàm lượng hoạt chất và khả năng tương tác thuốc, việc tuân thủ nguyên tắc giúp đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.

Sàng lọc hoạt tính sinh học (bioactivity screening) là một bước quan trọng trong nghiên cứu thực vật dược. Mục đích chính là đánh giá một cách nhanh chóng và có hệ thống tiềm năng dược lý của các loài thực vật hoặc chiết xuất của chúng, thông qua các thử nghiệm in vitro hoặc in vivo để xác định các hoạt tính như kháng khuẩn, chống viêm, chống oxy hóa, v.v.

Khi sử dụng thực vật dược, đặc biệt là các loại chưa rõ nguồn gốc hoặc chưa được nghiên cứu đầy đủ, việc ưu tiên hàng đầu là tìm kiếm thông tin khoa học đáng tin cậy (từ các nghiên cứu, tài liệu y khoa uy tín) và tham khảo ý kiến của bác sĩ, dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Xạ đen (Celastrus hindsii) được nhiều người biết đến và quan tâm với tiềm năng hỗ trợ điều trị ung thư. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng các nghiên cứu khoa học về tác dụng này còn hạn chế và chưa có đủ bằng chứng thuyết phục. Cần thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu để xác nhận hiệu quả và an toàn.

Quinin là một alkaloid được chiết xuất từ vỏ cây Canhkina, nổi tiếng với tác dụng điều trị sốt rét. Morphin và Codein chiết xuất từ cây thuốc phiện, Aspirin là thuốc tổng hợp.

Flavonoid là nhóm hợp chất phenolic thực vật tạo màu sắc cho hoa quả và có đặc tính chống oxy hóa mạnh mẽ, đóng vai trò quan trọng trong dược lý thực vật. Các nhóm khác có chức năng và đặc tính khác nhau.

Sự khác biệt chính nằm ở cách tiếp cận: y học cổ truyền thường dùng toàn bộ cây hoặc bộ phận cây ở dạng thô, còn dược phẩm hiện đại tập trung vào việc xác định, chiết xuất, tinh chế và định lượng các hoạt chất cụ thể từ thực vật để đảm bảo hiệu quả và an toàn hơn.

Rủi ro lớn nhất khi sử dụng 'thuốc nam' không rõ nguồn gốc là do không kiểm soát được chất lượng dược liệu (nguồn gốc, giống loài, tạp chất), hàm lượng hoạt chất không ổn định, nguy cơ nhiễm độc (kim loại nặng, thuốc trừ sâu), và tiềm ẩn tương tác nguy hiểm với các thuốc khác đang dùng. Quảng cáo 'gia truyền' không đảm bảo chất lượng và an toàn.

Berberin, hoạt chất chính trong Hoàng liên (Coptis spp.), có tác dụng dược lý quan trọng là kháng khuẩn, kháng viêm, thường được dùng trong điều trị các bệnh nhiễm trùng đường ruột và một số bệnh viêm nhiễm khác.

Để trà thảo dược phát huy hiệu quả và đảm bảo an toàn, cần chú ý đến nhiều yếu tố: chất lượng dược liệu (nguồn gốc, độ tinh khiết), nhiệt độ nước pha (phù hợp với từng loại dược liệu để chiết xuất hoạt chất tối ưu) và thời gian hãm trà (để hoạt chất kịp hòa tan). Loại ấm pha trà ít ảnh hưởng hơn.

Gừng (Zingiber officinale) là một loại thực vật dược quen thuộc, có tác dụng kích thích tiêu hóa, giảm buồn nôn, đầy hơi, khó tiêu. Nó được sử dụng rộng rãi trong ẩm thực và y học dân gian để hỗ trợ các vấn đề tiêu hóa.

Paclitaxel, một hoạt chất quan trọng chiết xuất từ cây Thông đỏ (Taxus spp.), là một loại thuốc hóa trị liệu quan trọng, được sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiều loại ung thư khác nhau, đặc biệt là ung thư buồng trứng, ung thư vú và ung thư phổi.

Mục tiêu bảo tồn thực vật dược hướng đến sự bền vững và lâu dài, bao gồm bảo vệ đa dạng sinh học, đảm bảo nguồn cung dược liệu cho tương lai và duy trì tri thức bản địa. Việc tăng cường xuất khẩu dược liệu thô để tối đa hóa lợi nhuận trước mắt không phải là mục tiêu bảo tồn, thậm chí có thể gây suy thoái nguồn tài nguyên nếu không được quản lý bền vững.

Trinh nữ hoàng cung (Crinum latifolium) được dân gian truyền miệng sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh phụ khoa ở nữ giới và u xơ tiền liệt tuyến ở nam giới. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng bằng chứng khoa học về hiệu quả của cây này còn hạn chế và chưa đủ mạnh mẽ, cần thận trọng khi sử dụng và tham khảo ý kiến chuyên gia y tế.

Các phương pháp sắc ký như HPLC (sắc ký lỏng hiệu năng cao) và TLC (sắc ký lớp mỏng) là các kỹ thuật phân tích hiện đại và hiệu quả, thường được sử dụng để định tính (xác định sự có mặt) và định lượng (xác định hàm lượng) các hoạt chất trong dược liệu. Các phương pháp khác không đủ độ chính xác hoặc không phù hợp cho mục đích này.

Tiêu chuẩn hóa là quy trình quan trọng để đảm bảo chất lượng và hiệu quả của thuốc từ thực vật dược. Mục đích chính là kiểm soát và duy trì hàm lượng hoạt chất dược tính ở mức ổn định và đồng đều trong mỗi lô sản xuất, giúp đảm bảo tác dụng điều trị nhất quán.

Nhân sâm (Panax ginseng) nổi tiếng trong y học cổ truyền phương Đông với công dụng 'bổ khí, tăng cường sinh lực', cải thiện sức khỏe tổng thể. Các cây còn lại có công dụng khác nhau.

Giới tính của người thu hái không có ảnh hưởng đến hàm lượng hoạt chất trong thực vật dược. Các yếu tố khác như điều kiện môi trường, thời điểm thu hái, phương pháp bảo quản và giai đoạn sinh trưởng đều ảnh hưởng đáng kể đến hàm lượng và chất lượng hoạt chất.

Chưng cất hơi nước là phương pháp phổ biến để chiết xuất tinh dầu từ thực vật dược do tinh dầu thường dễ bay hơi và ít tan trong nước. Các phương pháp khác như sắc ký lớp mỏng là phương pháp phân tích, chiết lỏng-lỏng và kết tinh lại dùng cho các mục đích khác.

Thực vật dược được định nghĩa chính xác nhất là những loài chứa hợp chất có lợi, được dùng để phòng và chữa bệnh, không chỉ giới hạn ở y học cổ truyền hay mục đích trồng trọt đơn thuần.

Chi phí nghiên cứu và phát triển thuốc từ thực vật dược không hề thấp, mà ngược lại, thường rất cao do sự phức tạp trong nghiên cứu thành phần, thử nghiệm lâm sàng và quy trình pháp lý. Các yếu tố khác như thành phần phức tạp, chất lượng dược liệu không ổn định và khó khăn trong chứng minh hiệu quả/an toàn đều là những thách thức lớn.

Tương tác thuốc khi sử dụng đồng thời thuốc thực vật dược và tân dược rất phức tạp và có thể xảy ra cả ở mức độ dược lực học (tác động hiệp đồng hoặc đối kháng) và dược động học (ảnh hưởng đến quá trình hấp thu, chuyển hóa, thải trừ của cả hai loại thuốc). Điều này cần được cân nhắc kỹ lưỡng.