Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Thực vật dược – Đề 15

Màu sắc của bao bì đóng gói không có tác động trực tiếp đến hàm lượng hoạt chất trong thực vật dược. Các yếu tố như điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, giai đoạn sinh trưởng và phương pháp bảo quản đều ảnh hưởng đáng kể đến quá trình sinh tổng hợp và duy trì hoạt chất trong cây.

Quinin là hoạt chất nổi tiếng được chiết xuất từ vỏ cây Canhkina, có hiệu quả trong điều trị bệnh sốt rét. Morphin có nguồn gốc từ cây thuốc phiện, Aspirin là thuốc tổng hợp, và Cafein là chất kích thích thần kinh thường gặp trong cà phê và trà.

Alkaloid là nhóm hợp chất có hoạt tính sinh học mạnh, nhiều alkaloid có tác động đáng kể lên hệ thần kinh. Do đó, độc tính trên thần kinh là một trong những mối quan tâm hàng đầu khi sử dụng thực vật dược chứa alkaloid, bên cạnh các độc tính tiềm ẩn khác như trên gan, thận, tim mạch tùy thuộc vào từng loại alkaloid cụ thể.

EGCG (Epigallocatechin gallate) là một loại catechin, một flavonoid có nhiều trong trà xanh, và được xem là hoạt chất chính chịu trách nhiệm cho nhiều lợi ích sức khỏe của trà xanh, bao gồm khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ. Capsaicin có trong ớt, Curcumin trong nghệ và Gingerol trong gừng.

Ích mẫu được biết đến với các tác dụng chính như điều hòa kinh nguyệt, an thần, giảm căng thẳng và lợi tiểu. Tác dụng hạ đường huyết không phải là tác dụng dược lý chính và nổi bật của Ích mẫu so với các tác dụng đã nêu.

Curcuma longa là tên khoa học của cây Nghệ. Nghệ nổi tiếng với hoạt chất curcumin có nhiều tác dụng dược lý, đặc biệt là khả năng chống viêm và chống oxy hóa. Gừng có tên khoa học Zingiber officinale, Sả là Cymbopogon citratus và Riềng là Alpinia galanga.

Berberin, hoạt chất chính trong Hoàng liên gai, có tác dụng kháng khuẩn và kháng viêm đã được nghiên cứu và ứng dụng trong điều trị một số bệnh nhiễm trùng và viêm nhiễm. Các tác dụng khác như an thần, lợi tiểu, giảm đau có thể có ở các loài thực vật khác, nhưng không phải là tác dụng chính của Berberin.

Cúc hoa được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền với công dụng giải nhiệt, hạ sốt, thanh can sáng mắt. Nó thường được dùng trong các bài thuốc trị cảm mạo, sốt nóng, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt. Các công dụng khác như bổ huyết, giảm đau xương khớp, trị bệnh ngoài da không phải là công dụng chính và phổ biến của Cúc hoa.

Sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) là một kỹ thuật phân tích quan trọng trong nghiên cứu thực vật dược, được sử dụng chủ yếu để định tính (xác định sự hiện diện) và định lượng (xác định hàm lượng) các hợp chất cụ thể trong mẫu thực vật. Các phương pháp khác như chiết xuất, nghiên cứu dược lý in vitro, đánh giá độc tính có mục đích khác nhau.

Anthocyanin là một phân nhóm của flavonoid, tạo nên màu sắc rực rỡ cho nhiều loại quả mọng và rau xanh, đồng thời nổi tiếng với khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương gốc tự do. Tanin, Alkaloid và Saponin là các nhóm hợp chất tự nhiên khác nhưng không phải là flavonoid màu sắc sặc sỡ như anthocyanin.

Thực vật dược được ứng dụng rộng rãi trong mỹ phẩm nhờ các hoạt chất có lợi cho da như chất chống nắng tự nhiên, chất dưỡng ẩm, chống lão hóa. Chất tạo màu nhân tạo không thuộc ứng dụng của thực vật dược, ngược lại, xu hướng hiện nay là sử dụng màu tự nhiên từ thực vật.

Chi phí nghiên cứu thấp không phải là thách thức, mà ngược lại, chi phí nghiên cứu và phát triển thuốc từ thực vật dược thường rất cao do sự phức tạp trong phân tích thành phần, chứng minh tác dụng, thử nghiệm lâm sàng và bào chế. Các thách thức khác bao gồm sự phức tạp của thành phần hóa học, khó khăn trong chứng minh tác dụng và cơ chế, và vấn đề bảo tồn nguồn gen, khai thác bền vững.

Cây Cà độc dược (Datura stramonium) chứa hoạt chất scopolamine, một chất kháng cholinergic có tác dụng giảm co thắt cơ trơn và ức chế hoạt động của hệ thần kinh phó giao cảm, được sử dụng trong điều trị say tàu xe. Mã tiền chứa strychnine (độc), Bạch quả có ginkgolide, Hoàng bá có berberine (kháng khuẩn).

Nghiên cứu 'in vitro' (trong ống nghiệm) là phương pháp sử dụng nuôi cấy tế bào và mô trong phòng thí nghiệm để đánh giá tác dụng dược lý của các hợp chất hoặc chiết xuất thực vật dược. Các phương pháp khác như thử nghiệm lâm sàng trên người và nghiên cứu trên động vật thí nghiệm là nghiên cứu 'in vivo' (trong cơ thể sống), điều tra dịch tễ học có mục đích khác.

Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis) là loài sâm quý hiếm đặc hữu của Việt Nam, được mệnh danh là 'nhân sâm Việt Nam' do có nhiều đặc tính dược lý tương tự và thậm chí vượt trội so với nhân sâm Triều Tiên và nhân sâm Hàn Quốc. Đinh lăng, Tam thất, Xáo tam phân là các cây thuốc quý khác nhưng không phải là 'nhân sâm Việt Nam' theo tên khoa học Panax vietnamensis.

Thực vật dược liệu là thuật ngữ chung chỉ các loại thực vật có hoạt tính dược lý. Vị thuốc y học cổ truyền là một khái niệm cụ thể hơn, chỉ các bộ phận của thực vật, động vật hoặc khoáng vật đã qua sơ chế, chế biến theo kinh nghiệm y học cổ truyền để sử dụng làm thuốc. Do đó, thực vật dược liệu là nguyên liệu đầu vào, còn vị thuốc y học cổ truyền là sản phẩm đã qua xử lý theo phương pháp y học cổ truyền.

Nha đam (Aloe vera) nổi tiếng với khả năng làm dịu da, giảm viêm và thúc đẩy quá trình làm lành vết thương, đặc biệt hiệu quả trong điều trị bỏng nhẹ và các tổn thương da ngoài da. Rau má cũng có tác dụng làm lành vết thương nhưng Nha đam được biết đến rộng rãi hơn và có nhiều bằng chứng khoa học hơn về tác dụng này trong điều trị bỏng.

Thì là (Fennel) là một loại gia vị phổ biến và cũng được biết đến với tác dụng hỗ trợ tiêu hóa, giảm đầy hơi, khó tiêu. Các loại cây khác như bạc hà, kinh giới, hương nhu cũng có tác dụng dược lý nhưng thì là nổi bật hơn với công dụng hỗ trợ tiêu hóa và được sử dụng rộng rãi như gia vị.

Atiso nổi tiếng với tác dụng hỗ trợ chức năng gan, giúp tăng cường khả năng giải độc của gan và bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng Atiso có thể có lợi cho người có vấn đề về gan hoặc muốn tăng cường sức khỏe gan.

Nguyên tắc 'Đúng cây, đúng loài, đúng bộ phận, đúng thời điểm, đúng phương pháp' đặc biệt quan trọng trong công đoạn thu hái và sơ chế dược liệu. Việc tuân thủ nguyên tắc này đảm bảo thu được dược liệu có chất lượng tốt nhất, hàm lượng hoạt chất cao nhất và giảm thiểu nguy cơ lẫn tạp chất hoặc dược liệu kém chất lượng.

Saponin có thể gây kích ứng niêm mạc đường tiêu hóa và gây tiêu chảy nếu sử dụng quá liều. Đây là một trong những tác dụng không mong muốn thường gặp liên quan đến saponin. Các tác dụng khác như táo bón, hạ huyết áp quá mức, mất ngủ ít liên quan trực tiếp đến saponin hơn.

Dược liệu sạch tập trung vào sự an toàn và chất lượng, đặc biệt là việc đảm bảo dược liệu không bị nhiễm bẩn bởi các hóa chất độc hại như thuốc trừ sâu, kim loại nặng và các chất ô nhiễm khác trong quá trình trồng trọt và chế biến. Các yếu tố khác như địa điểm trồng, nguồn gốc hay phương pháp chế biến không phải là tiêu chí chính của 'dược liệu sạch'.

Thực vật dược được định nghĩa bởi khả năng chứa các hợp chất có hoạt tính sinh học và ứng dụng của chúng trong y học hoặc chăm sóc sức khỏe, không chỉ giới hạn ở mục đích làm cảnh, thực phẩm chức năng hay khả năng thích nghi.

Trong y học cổ truyền, lá của cây Lá lốt là bộ phận được sử dụng phổ biến nhất làm thuốc, thường dùng để chữa đau nhức xương khớp, phong thấp, tiêu chảy. Các bộ phận khác như rễ, thân, quả ít được sử dụng hơn hoặc có công dụng khác.

Cây Xáo tam phân được biết đến và sử dụng trong y học cổ truyền Việt Nam với tiềm năng hỗ trợ điều trị ung thư. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các nghiên cứu khoa học về hiệu quả của nó vẫn đang được tiến hành và cần thêm bằng chứng xác thực.

Việc phân lập, tinh chế hoạt chất từ thực vật dược và sau đó nghiên cứu tác dụng của chúng bằng các phương pháp khoa học hiện đại (dược lý, hóa học, lâm sàng...) thể hiện rõ sự kết hợp giữa kiến thức y học cổ truyền (về cây thuốc) và phương pháp nghiên cứu của y học hiện đại. Đây là xu hướng phát triển quan trọng trong lĩnh vực thực vật dược.

Một trong những nhược điểm chính của thuốc sắc truyền thống từ thực vật dược là tác dụng thường chậm hơn và khó định liều chính xác do hàm lượng hoạt chất có thể thay đổi tùy thuộc vào nhiều yếu tố (nguồn gốc dược liệu, cách sắc,...). Thuốc tây y hiện đại thường có tác dụng nhanh hơn và liều lượng hoạt chất được kiểm soát chặt chẽ hơn. Giá thành, khả năng bảo quản và tác dụng phụ không phải là nhược điểm chính so sánh trực tiếp giữa thuốc sắc và thuốc tây y trong mọi trường hợp.

Chưng cất hơi nước là phương pháp phổ biến và hiệu quả để chiết xuất tinh dầu từ thực vật dược do tinh dầu thường dễ bay hơi và ít tan trong nước. Các phương pháp khác như chiết lỏng-lỏng và Soxhlet thường dùng cho các hợp chất khác, sắc ký cột là phương pháp phân tích và tinh chế.

Khi sử dụng đồng thời hai loại thuốc an thần (từ thực vật dược và tây y), có thể xảy ra tương tác hiệp đồng, tức là tác dụng an thần được cộng hưởng hoặc tăng cường, dẫn đến nguy cơ tác dụng phụ như buồn ngủ quá mức, ức chế hô hấp. Đây là một dạng tương tác dược lực học, nhưng trong trường hợp này, 'hiệp đồng' mô tả rõ bản chất của tương tác.

Màu sắc của hoa thường ít ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dược liệu so với các yếu tố khác. Thời điểm thu hái, phương pháp sấy khô và địa điểm trồng trọt đều ảnh hưởng lớn đến hàm lượng hoạt chất, độ tinh khiết và chất lượng tổng thể của dược liệu. Màu sắc hoa có thể quan trọng trong một số trường hợp đặc biệt (ví dụ, để nhận diện loài) nhưng không phải là yếu tố quyết định chất lượng dược liệu.