Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Thực vật dược – Đề 1

Sắc ký lớp mỏng (TLC) là một phương pháp đơn giản, nhanh chóng và hiệu quả để kiểm tra chất lượng và tính đúng chuẩn của dược liệu. Nó được sử dụng để phân tích thành phần hóa học sơ bộ, phát hiện sự có mặt của các hoạt chất chính và tạp chất, từ đó đánh giá chất lượng và xác định xem dược liệu có đúng với tiêu chuẩn mong muốn hay không.

Cây Neem được coi là một loại thảo dược quan trọng trong Ayurveda, nổi tiếng với đặc tính kháng khuẩn, kháng viêm và làm sạch máu. Nó thường được sử dụng để điều trị các bệnh về da, nhiễm trùng và tăng cường sức khỏe tổng thể.

Một trong những lợi thế quan trọng của thực vật dược, đặc biệt ở các nước đang phát triển và vùng nông thôn, là giá thành thường rẻ hơn và nguồn cung dễ tiếp cận hơn so với thuốc tổng hợp. Điều này làm cho thực vật dược trở thành một lựa chọn quan trọng trong chăm sóc sức khỏe ban đầu, đặc biệt là ở những nơi có điều kiện kinh tế khó khăn và hệ thống y tế chưa phát triển.

Sự khác biệt chính giữa dược liệu (thường từ thực vật dược) và thuốc tân dược là dược liệu thường là các sản phẩm tự nhiên, chứa nhiều hoạt chất phức tạp và được sử dụng ở dạng thô hoặc qua chế biến đơn giản (sắc, ngâm, chiết xuất đơn giản), trong khi thuốc tân dược thường là các hợp chất hóa học tinh khiết, được sản xuất theo quy trình công nghiệp và có tác dụng dược lý cụ thể, đã được nghiên cứu và kiểm chứng rõ ràng.

Lá trà xanh là bộ phận chính chứa các hợp chất polyphenol, đặc biệt là catechin như EGCG (epigallocatechin gallate), nổi tiếng với đặc tính chống oxy hóa mạnh mẽ. Các hợp chất này mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, bao gồm bảo vệ tim mạch, chống ung thư và tăng cường chức năng não.

Giai đoạn sàng lọc trong nghiên cứu thực vật dược là quá trình đánh giá hoạt tính sinh học của các chiết xuất thực vật hoặc các hợp chất phân lập được. Mục tiêu là tìm ra những chiết xuất hoặc hợp chất có tiềm năng điều trị bệnh hoặc mang lại lợi ích sức khỏe, từ đó lựa chọn những ứng cử viên tiềm năng cho các nghiên cứu tiếp theo.

Để đảm bảo tính bền vững khi thu hái thực vật dược hoang dã, điều quan trọng nhất là phải thu hái có chọn lọc, chỉ lấy những bộ phận cần dùng (ví dụ: lá, hoa, quả, rễ) và để lại phần còn lại của cây (thân, rễ gốc) để cây có thể tái sinh và tiếp tục phát triển. Việc thu hái quá mức hoặc phá hủy toàn bộ cây có thể dẫn đến cạn kiệt nguồn tài nguyên và gây hại cho hệ sinh thái.

Nhân sâm (Panax ginseng) là một loại thảo dược quý trong y học cổ truyền Trung Quốc và nhiều nền văn hóa châu Á khác. Nó nổi tiếng với khả năng tăng cường năng lượng, giảm căng thẳng, cải thiện chức năng nhận thức và hỗ trợ sức khỏe tổng thể.

Berberine, hoạt chất chính trong Hoàng liên gai, có nhiều tác dụng dược lý đã được nghiên cứu, bao gồm khả năng kháng khuẩn, kháng viêm, hạ đường huyết và điều chỉnh lipid máu. Nó được sử dụng trong y học cổ truyền và đang được nghiên cứu về tiềm năng ứng dụng trong điều trị các bệnh nhiễm trùng, tiểu đường và tim mạch.

Thực vật dược được định nghĩa là các loại thực vật chứa các hợp chất có hoạt tính sinh học, có khả năng mang lại lợi ích sức khỏe và được sử dụng trong y học cổ truyền và hiện đại.

Cây Xáo tam phân (Paramignya trimera) là một loại thực vật bản địa của Việt Nam đã được nghiên cứu và cho thấy tiềm năng trong việc hỗ trợ điều trị ung thư. Các nghiên cứu in vitro và in vivo ban đầu cho thấy chiết xuất từ cây này có khả năng ức chế sự phát triển của một số dòng tế bào ung thư.

Sử dụng thực vật dược cho phụ nữ mang thai cần hết sức thận trọng. Nhiều loại thực vật có chứa các hoạt chất có thể ảnh hưởng đến thai nhi, gây sảy thai, dị tật bẩm sinh hoặc các biến chứng khác. Do đó, phụ nữ mang thai cần tuyệt đối tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi sử dụng bất kỳ loại thực vật dược nào.

Trong y học cổ truyền, 'điều kinh hoạt lạc' có nghĩa là điều hòa kinh mạch và làm thông suốt các đường dẫn khí huyết trong cơ thể. Các thực vật dược có tác dụng này được cho là giúp cải thiện lưu thông máu và năng lượng, giảm đau nhức, tê bì, và các triệu chứng liên quan đến sự tắc nghẽn kinh lạc.

Phân tích phytochemistry (phân tích hóa thực vật) là một lĩnh vực khoa học tập trung vào việc nghiên cứu, xác định và định lượng các hợp chất hóa học (phytochemicals) có trong thực vật. Trong nghiên cứu thực vật dược, phân tích phytochemistry đóng vai trò quan trọng trong việc xác định thành phần hóa học của cây thuốc, tìm ra các hoạt chất tiềm năng và đảm bảo chất lượng dược liệu.

Trong nghiên cứu thực vật dược, 'marker' (chất đánh dấu) là một hợp chất hóa học đặc trưng được chọn làm tiêu chuẩn để định danh, đánh giá chất lượng và kiểm soát tính đúng chuẩn của dược liệu. Marker thường là một hoạt chất chính hoặc một hợp chất đặc trưng có hàm lượng ổn định trong cây thuốc, dễ dàng phân tích và định lượng.

Diệp hạ châu (Phyllanthus urinaria) là một cây thuốc nam phổ biến ở Việt Nam, được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền để điều trị các bệnh về gan, viêm gan, vàng da và các vấn đề tiêu hóa. Các nghiên cứu khoa học cũng đã chứng minh một số tác dụng bảo vệ gan của cây này.

Cây Đinh lăng (Polyscias fruticosa) là một vị thuốc quen thuộc trong y học dân gian Việt Nam. Lá và rễ cây được sử dụng để bồi bổ sức khỏe, tăng cường trí nhớ, giảm căng thẳng, mệt mỏi và đặc biệt là lợi sữa cho phụ nữ sau sinh. Nó được coi là 'nhân sâm của người nghèo' vì những tác dụng bồi bổ sức khỏe tương tự.

Trong một số trường hợp, sử dụng 'cao toàn phần' (chiết toàn bộ dược liệu) có ưu điểm hơn so với 'hoạt chất tinh khiết' vì cao toàn phần chứa nhiều hợp chất tự nhiên khác nhau, có thể tương tác hiệp đồng, bổ trợ lẫn nhau để tạo ra tác dụng điều trị tốt hơn và giảm thiểu tác dụng phụ so với việc sử dụng một hoạt chất tinh khiết đơn lẻ. Hiệu ứng hiệp đồng này là một đặc trưng quan trọng của y học cổ truyền và thực vật dược.

Hiệp đồng tác dụng (synergy) trong thực vật dược đề cập đến hiện tượng khi các hợp chất khác nhau trong một cây thuốc, hoặc trong hỗn hợp các cây thuốc, tương tác với nhau để tạo ra tác dụng tổng thể mạnh mẽ hơn so với tổng tác dụng của từng hợp chất hoặc cây thuốc khi sử dụng riêng lẻ. Đây là một lý do quan trọng giải thích tại sao y học cổ truyền thường sử dụng các bài thuốc kết hợp nhiều loại thảo dược.

Quinin là một alkaloid được chiết xuất từ vỏ cây Canhkina, nổi tiếng với tác dụng điều trị bệnh sốt rét. Nó hoạt động bằng cách can thiệp vào chu kỳ sống của ký sinh trùng sốt rét trong máu người.

Cây Thanh hao hoa vàng (Artemisia annua) là nguồn gốc của artemisinin, một hoạt chất có tác dụng điều trị sốt rét rất hiệu quả, đặc biệt là các chủng sốt rét kháng thuốc. Artemisinin và các dẫn xuất của nó được WHO khuyến cáo là thành phần chính trong các phác đồ điều trị sốt rét kết hợp (ACTs).

Một trong những thách thức lớn nhất đối với việc tích hợp thực vật dược vào y học hiện đại là thiếu bằng chứng khoa học mạnh mẽ, được kiểm chứng qua các nghiên cứu lâm sàng nghiêm ngặt, về hiệu quả và an toàn của chúng. Nhiều bài thuốc cổ truyền dựa trên kinh nghiệm sử dụng lâu đời, nhưng cần được xác nhận bằng phương pháp khoa học hiện đại để được chấp nhận rộng rãi.

Tía tô (Perilla frutescens) chứa nhiều hợp chất có tác dụng giảm viêm, long đờm và giãn phế quản. Những tác dụng này giúp làm giảm các triệu chứng của cảm mạo, ho, viêm họng và dị ứng đường hô hấp. Ngoài ra, tía tô cũng có thể có tác dụng kháng histamin nhẹ, góp phần làm giảm các phản ứng dị ứng.

Khi áp dụng nguyên tắc '4 đúng' cho thực vật dược, việc 'đúng dược liệu' trở nên đặc biệt quan trọng. Điều này bao gồm việc xác định chính xác tên khoa học và tên địa phương của cây thuốc, sử dụng đúng bộ phận của cây có chứa hoạt chất (rễ, thân, lá, hoa, quả), và đảm bảo chất lượng dược liệu (không bị lẫn tạp chất, không bị mốc mọt, thu hái đúng thời điểm...). Sự nhầm lẫn về dược liệu có thể dẫn đến sử dụng sai thuốc, không hiệu quả hoặc thậm chí gây độc.

Cây Atiso (Cynara scolymus) được biết đến với khả năng hỗ trợ chức năng gan và bảo vệ gan khỏi tổn thương. Các hoạt chất trong atiso có tác dụng lợi mật, giúp tăng cường quá trình thải độc của gan và thường được sử dụng trong các bài thuốc và sản phẩm hỗ trợ giải độc gan.

Chưng cất hơi nước là một phương pháp phổ biến để chiết xuất tinh dầu và các hợp chất dễ bay hơi khác từ thực vật dược. Hơi nước mang theo các hợp chất này, sau đó được làm lạnh và ngưng tụ để thu được sản phẩm chiết xuất.

Mặc dù strychnine là một chất độc mạnh, trong y học cổ truyền, đặc biệt là y học phương Đông, Mã tiền được sử dụng với liều lượng vi lượng để kích thích hệ tiêu hóa, tăng cường tuần hoàn máu và điều trị một số tình trạng thần kinh. Việc sử dụng cần hết sức thận trọng và dưới sự giám sát của chuyên gia.

Cây Anh túc (Papaver somniferum), đặc biệt là nhựa cây (opium), là nguồn gốc chính của morphin và codein. Đây là các alkaloid có tác dụng giảm đau mạnh, được sử dụng rộng rãi trong y học để kiểm soát cơn đau từ trung bình đến dữ dội.

Độ ẩm là một chỉ tiêu quan trọng trong kiểm soát chất lượng dược liệu vì độ ẩm cao có thể tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nấm mốc, vi khuẩn và các vi sinh vật gây hại khác, làm giảm chất lượng, gây hư hỏng dược liệu và tăng nguy cơ nhiễm độc. Độ ẩm cũng ảnh hưởng đến độ ổn định và thời gian bảo quản của dược liệu.

Anthocyanin là một loại flavonoid tạo màu sắc cho nhiều loại trái cây và rau củ, đồng thời là chất chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do. Chúng thường được tìm thấy trong các loại thực vật dược có màu sắc sặc sỡ.