Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tâm lý học phát triển – Đề 9

Trong giai đoạn 'siêng năng so với tự ti' (industry vs. inferiority) của Erikson (khoảng 6-12 tuổi), trẻ em chủ yếu đối mặt với thách thức phát triển cảm giác năng lực và thành thạo thông qua việc học tập và thành công trong các hoạt động ở trường và xã hội. Nếu không thành công, trẻ có thể phát triển cảm giác tự ti.

'Giàn giáo' (scaffolding) trong lý thuyết của Vygotsky là sự hỗ trợ tạm thời và có cấu trúc được cung cấp bởi người có kinh nghiệm hơn (ví dụ, người lớn, bạn bè) để giúp trẻ em thực hiện các nhiệm vụ hoặc học các kỹ năng mà chúng chưa thể tự làm được. Sự hỗ trợ này sẽ dần dần được loại bỏ khi trẻ trở nên thành thạo hơn.

Mức độ 'tiền quy ước' (preconventional) trong lý thuyết của Kohlberg tập trung vào việc tránh hình phạt và tìm kiếm phần thưởng cá nhân. Ở mức độ này, đạo đức được định hướng bởi lợi ích cá nhân và hậu quả trực tiếp của hành động.

Định hình giới (gender schema) là một mạng lưới các liên tưởng và niềm tin liên quan đến giới tính, ảnh hưởng đến cách chúng ta xử lý và diễn giải thông tin liên quan đến giới và hành vi giới tính phù hợp. Nó là một phần của lý thuyết định hình giới, giải thích cách trẻ em học về giới.

Giai đoạn 'sinh sản so với trì trệ' (generativity vs. stagnation) của Erikson thường diễn ra ở tuổi trung niên (khoảng 40-65 tuổi). Trong giai đoạn này, người trung niên tập trung vào việc tạo ra di sản, đóng góp cho thế hệ sau, và cảm thấy có ích. Nếu không, họ có thể cảm thấy trì trệ và vô nghĩa.

Tư duy trừu tượng KHÔNG thuộc về 'giai đoạn thao tác cụ thể' (7-11 tuổi) theo Piaget. Giai đoạn thao tác cụ thể đặc trưng bởi khả năng tư duy logic về các đối tượng và tình huống cụ thể, khả năng bảo tồn, và giảm tính vị kỷ. Tư duy trừu tượng phát triển ở giai đoạn thao tác hình thức.

Giai đoạn tự chủ so với xấu hổ và nghi ngờ (từ 18 tháng đến 3 tuổi) là giai đoạn trẻ bắt đầu khám phá sự độc lập và kiểm soát cơ thể, từ đó phát triển ý thức tự chủ. Nếu bị hạn chế quá mức hoặc bị chỉ trích, trẻ có thể phát triển cảm giác xấu hổ và nghi ngờ khả năng của mình.

Quá trình 'điều ứng' (accommodation) trong lý thuyết của Piaget là quá trình thay đổi cấu trúc nhận thức hiện có (lược đồ) để phù hợp với thông tin mới hoặc trải nghiệm mới. Điều này xảy ra khi thông tin mới không thể được đồng hóa vào lược đồ hiện tại.

Vùng phát triển gần nhất (ZPD) là một khái niệm trung tâm trong lý thuyết phát triển nhận thức xã hội của Lev Vygotsky. ZPD là khoảng cách giữa những gì trẻ có thể tự làm và những gì trẻ có thể làm với sự giúp đỡ của người khác.

Một ví dụ về 'khủng hoảng tuổi trung niên' (midlife crisis) có thể là việc một người thay đổi công việc hiện tại để theo đuổi đam mê mới, hoặc có những thay đổi lớn trong cuộc sống như ly hôn hoặc thay đổi lối sống, thường xảy ra khi người ta đánh giá lại cuộc đời và mục tiêu của mình ở độ tuổi trung niên.

Quá trình 'xã hội hóa giới' (gender socialization) bắt đầu ngay từ khi sinh ra. Xã hội, thông qua gia đình, bạn bè, trường học, và phương tiện truyền thông, bắt đầu truyền đạt những kỳ vọng và vai trò giới tính cho trẻ em từ rất sớm.

Khả năng bảo tồn (conservation) – hiểu rằng số lượng vật chất không thay đổi dù hình dạng bên ngoài có thay đổi – KHÔNG phải là đặc điểm của giai đoạn tiền thao tác. Trẻ ở giai đoạn này thường chưa có khả năng bảo tồn và dễ bị đánh lừa bởi sự thay đổi hình thức bên ngoài.

Màu mắt KHÔNG phải là một yếu tố chính ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức. Di truyền, môi trường (ví dụ, giáo dục, kích thích trí tuệ), và tương tác xã hội đều là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức của con người.

Giai đoạn cuối cùng trong lý thuyết phát triển tâm lý xã hội của Erik Erikson là 'toàn vẹn so với tuyệt vọng' (integrity vs. despair), diễn ra ở tuổi già (từ 65 tuổi trở lên). Trong giai đoạn này, người già nhìn lại cuộc đời của mình và cố gắng đạt được cảm giác toàn vẹn, chấp nhận cuộc sống đã qua. Nếu không, họ có thể rơi vào tuyệt vọng và hối tiếc.

Khả năng phục hồi (resilience) trong tâm lý học phát triển đề cập đến khả năng vượt qua nghịch cảnh, phục hồi sau tổn thương, căng thẳng, hoặc các trải nghiệm tiêu cực khác. Nó không chỉ là khả năng chịu đựng khó khăn mà còn là khả năng phát triển và trưởng thành từ những khó khăn đó.

Giai đoạn thao tác hình thức (từ 12 tuổi trở lên) là giai đoạn cuối cùng trong lý thuyết phát triển nhận thức của Piaget, đặc trưng bởi sự phát triển khả năng suy nghĩ trừu tượng, logic hình thức, và khả năng suy luận giả thuyết.

Phong cách âm nhạc yêu thích KHÔNG phải là một yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển thể chất ở trẻ em. Dinh dưỡng, di truyền và môi trường xã hội (ví dụ, điều kiện sống, tiếp cận chăm sóc sức khỏe) đều là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất.

Bập bẹ (babbling) là một dấu hiệu quan trọng của sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ sơ sinh trong những tháng đầu đời (thường bắt đầu khoảng 6-8 tháng tuổi). Bập bẹ là giai đoạn trẻ luyện tập tạo ra các âm thanh khác nhau, là tiền đề cho việc phát triển lời nói thực sự.

Thuyết học tập xã hội của Albert Bandura nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc quan sát và bắt chước người khác (mô hình hóa) trong quá trình học tập và phát triển hành vi. Trẻ học hỏi nhiều hành vi, kỹ năng và thái độ thông qua việc quan sát người khác.

Giai đoạn 'bản sắc so với mơ hồ vai trò' (identity vs. role confusion) trong lý thuyết của Erikson, diễn ra trong tuổi vị thành niên (khoảng 12-18 tuổi), thường được liên kết với 'khủng hoảng bản sắc'. Trong giai đoạn này, thanh thiếu niên tìm kiếm để xác định bản sắc của mình và vai trò của mình trong xã hội.

Nghiên cứu phát triển theo chiều dọc (longitudinal study) theo dõi cùng một nhóm đối tượng (cohort) trong một khoảng thời gian dài, thường là nhiều năm hoặc thậm chí nhiều thập kỷ, để quan sát sự thay đổi và phát triển theo thời gian.

Konrad Lorenz nổi tiếng với các nghiên cứu về 'dấu ấn' (imprinting) trên loài chim, đặc biệt là ngỗng xám. Dấu ấn là một quá trình học tập nhanh chóng và không thể đảo ngược xảy ra trong một giai đoạn quan trọng sớm trong cuộc đời, trong đó động vật non hình thành sự gắn bó mạnh mẽ với đối tượng đầu tiên mà chúng nhìn thấy.

Trong cuộc tranh luận 'bản chất vs. nuôi dưỡng', 'bản chất' (nature) thường đề cập đến yếu tố di truyền và các yếu tố sinh học bẩm sinh, trong khi 'nuôi dưỡng' (nurture) đề cập đến các yếu tố môi trường và kinh nghiệm sống.

Trí tuệ tương tác cá nhân (interpersonal intelligence) theo lý thuyết đa trí tuệ của Howard Gardner đề cập đến khả năng hiểu và tương tác hiệu quả với người khác. Nó bao gồm khả năng nhận biết và phản ứng phù hợp với tâm trạng, động cơ và mong muốn của người khác.

Kiểu đính kèm lo âu - kháng cự (hay còn gọi là đính kèm lo âu - ám ảnh) được đặc trưng bởi sự lo lắng, bất an, và sợ bị bỏ rơi trong mối quan hệ. Người có kiểu đính kèm này thường có nhu cầu cao về sự gần gũi và dễ ghen tuông.

Giai đoạn 'thân mật so với cô lập' (intimacy vs. isolation) trong lý thuyết của Erikson diễn ra ở tuổi trưởng thành sớm (khoảng 18-40 tuổi). Trong giai đoạn này, người trưởng thành tập trung vào việc xây dựng mối quan hệ thân mật, sâu sắc và tránh sự cô lập, cô đơn.

Hành vi hướng xã hội (prosocial behavior) là những hành vi có lợi cho người khác hoặc xã hội. Chia sẻ đồ chơi với bạn là một ví dụ điển hình về hành vi hướng xã hội ở trẻ nhỏ, thể hiện sự quan tâm và giúp đỡ người khác.

Lawrence Kohlberg nổi tiếng với lý thuyết về các giai đoạn phát triển đạo đức. Ông tập trung nghiên cứu cách con người phát triển khả năng suy luận và đưa ra quyết định đạo đức, thông qua các giai đoạn từ tiền quy ước đến hậu quy ước.

Hiện tượng 'lưu giữ đối tượng' (object permanence) – hiểu rằng đồ vật vẫn tồn tại ngay cả khi không còn nhìn thấy – phát triển trong giai đoạn cảm giác vận động (từ sơ sinh đến 2 tuổi) theo lý thuyết của Piaget. Đây là một bước phát triển nhận thức quan trọng ở trẻ nhỏ.

Tư duy vị kỷ (egocentric thinking) ở giai đoạn tiền thao tác (2-7 tuổi) là xu hướng của trẻ em tin rằng người khác nhìn thế giới và có suy nghĩ, cảm xúc giống như mình. Ví dụ, trẻ có thể tin rằng nếu mình thích một món đồ chơi, thì người khác cũng phải thích món đồ chơi đó.