Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tâm lý học phát triển – Đề 6

Tự tin hiệu quả (self-efficacy), theo Bandura, là niềm tin của một người vào khả năng của bản thân để thành công trong một tình huống cụ thể hoặc thực hiện một nhiệm vụ. Niềm tin này ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc cá nhân có cố gắng học hỏi và thực hiện hành vi mới hay không, cũng như mức độ kiên trì của họ khi đối mặt với khó khăn.

Tương tác gen - môi trường xảy ra khi ảnh hưởng của gen phụ thuộc vào môi trường, hoặc ngược lại. Ví dụ một người có gen di truyền làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, nhưng nếu họ sống trong môi trường khuyến khích lối sống lành mạnh (chế độ ăn uống, tập thể dục), nguy cơ này có thể giảm đi đáng kể. Đáp án 1 chỉ là tương quan, đáp án 3 chỉ là ảnh hưởng của gen.

'Clock sinh học' (biological clock) thường được dùng để chỉ các quá trình sinh học bên trong cơ thể, điều chỉnh các nhịp điệu sinh học và quá trình lão hóa. Nó liên quan trực tiếp đến sự thay đổi thể chất và chức năng cơ thể theo thời gian, đặc biệt là trong quá trình lão hóa và tuổi thọ.

Nghiên cứu cho thấy rằng hành vi bắt nạt thường đạt đỉnh điểm trong giai đoạn tuổi trung học cơ sở hoặc đầu tuổi thiếu niên. Đây là giai đoạn mà áp lực từ bạn bè đồng trang lứa gia tăng, và các mối quan hệ xã hội trở nên phức tạp hơn.

Giai đoạn thao tác cụ thể (khoảng 7-11 tuổi) theo Piaget đánh dấu sự phát triển khả năng tư duy logic về các tình huống và đối tượng hữu hình, cụ thể. Trẻ em bắt đầu hiểu các phép toán số học và bảo tồn số lượng.

Nghiên cứu cắt ngang so sánh các nhóm tuổi khác nhau tại cùng một thời điểm. Hạn chế chính là không thể phân biệt được liệu sự khác biệt giữa các nhóm tuổi là do tuổi tác hay do sự khác biệt giữa các thế hệ (cohort effects), tức là các nhóm tuổi lớn lên trong các điều kiện lịch sử và xã hội khác nhau.

Giai đoạn cảm giác - vận động (từ sơ sinh đến khoảng 2 tuổi) theo Piaget đặc trưng bởi việc trẻ học hỏi thông qua cảm giác và vận động. Thành tựu quan trọng nhất là nhận thức về sự tồn tại khách thể - hiểu rằng đồ vật vẫn tồn tại ngay cả khi không còn nhìn thấy.

Tư duy vị kỷ trong giai đoạn tiền thao tác (Piaget) đề cập đến việc trẻ em khó khăn trong việc nhìn nhận thế giới từ góc độ của người khác. Ví dụ điển hình là trẻ tin rằng nếu mình thích một món đồ chơi nào đó, thì người khác cũng phải thích món đồ chơi đó, hoặc nếu mình biết điều gì, thì người khác cũng phải biết.

Khủng hoảng tuổi trung niên thường được liên kết với giai đoạn 'Năng suất so với Trì trệ' (Generativity vs. Stagnation) trong lý thuyết của Erikson. Trong giai đoạn này (tuổi trung niên), người lớn thường tự hỏi về đóng góp của mình cho xã hội và thế hệ sau.

Bắt chước trì hoãn (deferred imitation) - khả năng bắt chước hành vi của người khác sau một khoảng thời gian, ngay cả khi người đó không còn hiện diện - là một thành tựu quan trọng trong giai đoạn cuối của giai đoạn cảm giác - vận động (sensorimotor stage) theo Piaget. Nó cho thấy sự phát triển của khả năng biểu tượng và trí nhớ ở trẻ.

Giai đoạn tiền thao tác (khoảng 2-7 tuổi) đặc trưng bởi sự phát triển khả năng sử dụng biểu tượng (như ngôn ngữ, hình ảnh) để đại diện cho thế giới xung quanh. Tuy nhiên, tư duy của trẻ vẫn còn mang tính trực giác và chưa logic hoàn toàn.

Khả năng phục hồi là khả năng của một cá nhân để thích ứng tích cực và phục hồi từ những trải nghiệm bất lợi, căng thẳng, hoặc травма. Nó không chỉ là tránh né khó khăn mà là khả năng 'bật lại' và phát triển sau những thử thách.

Các yếu tố 'bên ngoài' hoặc ngoại sinh bao gồm các tác động từ môi trường xung quanh, như gia đình, bạn bè, văn hóa, giáo dục,... Ngược lại, các yếu tố 'bên trong' hoặc nội sinh là các yếu tố sinh học, di truyền.

Trưởng thành (maturation) là quá trình phát triển sinh học tự nhiên, được định hướng bởi gen và diễn ra theo trình tự nhất định, ít phụ thuộc vào kinh nghiệm bên ngoài. Học tập (learning) là quá trình thay đổi hành vi hoặc kiến thức do kinh nghiệm và tương tác với môi trường.

Giai đoạn 'Khủng hoảng bản sắc vs. Mơ hồ vai trò' là giai đoạn thứ năm trong lý thuyết phát triển tâm lý xã hội của Erikson, diễn ra trong suốt thời kỳ thiếu niên (khoảng 12-18 tuổi). Trong giai đoạn này, thanh thiếu niên cố gắng tìm kiếm và xác định bản sắc cá nhân của mình.

Kiểu gắn bó lo âu - kháng cự (hay còn gọi là gắn bó lưỡng lự) được đặc trưng bởi sự lo lắng khi xa cách và khó xoa dịu khi người chăm sóc trở lại. Trẻ có thể vừa tìm kiếm sự gần gũi vừa kháng cự lại sự tiếp xúc từ người chăm sóc.

Nghiên cứu dọc là phương pháp theo dõi cùng một nhóm đối tượng (cohort) qua nhiều thời điểm khác nhau trong đời để nghiên cứu sự phát triển và thay đổi theo thời gian. Phương pháp này giúp quan sát trực tiếp quá trình phát triển cá nhân.

'Vú sữa' hoặc 'ngôn ngữ hướng đến trẻ em' là cách người lớn (và đôi khi cả trẻ lớn hơn) thay đổi cách nói chuyện với trẻ nhỏ, thường bằng giọng cao hơn, ngữ điệu phóng đại, từ ngữ đơn giản và lặp lại. Điều này giúp thu hút sự chú ý của trẻ và hỗ trợ quá trình học ngôn ngữ.

Nghiên cứu ứng dụng trong tâm lý học phát triển tập trung vào việc sử dụng các nguyên tắc và kết quả nghiên cứu để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống, đặc biệt là liên quan đến sự phát triển của trẻ em, các vấn đề gia đình, và cải thiện các phương pháp giáo dục và can thiệp.

Trí nhớ công việc (working memory) - khả năng giữ và thao tác thông tin trong tâm trí trong thời gian ngắn - phát triển đáng kể trong suốt tuổi tiểu học (middle childhood). Giai đoạn này đánh dấu sự cải thiện lớn trong khả năng tập trung, lập kế hoạch và giải quyết vấn đề của trẻ, phần lớn nhờ vào sự phát triển của trí nhớ công việc.

Quan điểm 'suốt đời' (lifespan perspective) trong tâm lý học phát triển khẳng định rằng sự phát triển là một quá trình liên tục, diễn ra từ khi sinh ra đến khi chết. Nó nhấn mạnh rằng phát triển là đa chiều (ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh), đa hướng (vừa có tăng trưởng vừa có suy giảm), linh hoạt (có thể thay đổi) và chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau trong suốt cuộc đời.

Vygotsky và lý thuyết phát triển nhận thức xã hội của ông nhấn mạnh vai trò của tương tác xã hội và văn hóa trong sự phát triển nhận thức. ZPD là một khái niệm trung tâm trong lý thuyết này, chỉ khoảng cách giữa những gì trẻ có thể làm độc lập và những gì có thể làm được với sự giúp đỡ.

Đạo đức hậu quy ước là mức độ cao nhất trong lý thuyết phát triển đạo đức của Kohlberg. Ở giai đoạn này, cá nhân hành động dựa trên các nguyên tắc đạo đức phổ quát, công bằng và lương tâm cá nhân, chứ không chỉ đơn thuần tuân theo luật lệ xã hội.

Giai đoạn 'Toàn vẹn so với Tuyệt vọng' là giai đoạn cuối cùng trong lý thuyết phát triển tâm lý xã hội của Erikson, diễn ra ở tuổi già (từ khoảng 65 tuổi trở lên). Trong giai đoạn này, người lớn tuổi nhìn lại cuộc đời mình và đánh giá xem họ đã sống một cuộc đời ý nghĩa và trọn vẹn hay chưa.

Tính khí (temperament) là phong cách hành vi và phản ứng cảm xúc đặc trưng của một cá nhân, thường xuất hiện từ sớm và có khuynh hướng ổn định. Yếu tố di truyền và sinh học bẩm sinh đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tính khí, mặc dù môi trường cũng có thể tác động.

Nhiệm vụ bảo tồn (conservation task) được Piaget sử dụng để đánh giá khả năng của trẻ trong việc hiểu rằng một số thuộc tính (như số lượng, khối lượng, thể tích) vẫn giữ nguyên ngay cả khi hình dạng bên ngoài của vật thể thay đổi. Trẻ em ở giai đoạn tiền thao tác thường chưa nắm vững khái niệm bảo tồn.

Ảnh hưởng theo lứa tuổi (age-graded influence) là những sự kiện hoặc thay đổi sinh học, xã hội phổ biến và có thể dự đoán được, xảy ra ở một độ tuổi nhất định trong đời. Tuổi dậy thì là một ví dụ điển hình, vì nó là một quá trình sinh lý mà hầu hết mọi người đều trải qua ở một độ tuổi tương đối xác định.

Tâm lý học phát triển tập trung vào ba lĩnh vực chính: phát triển thể chất, nhận thức và xã hội - cảm xúc. Phát triển kinh tế không phải là một lĩnh vực cốt lõi của tâm lý học phát triển, mặc dù các yếu tố kinh tế có thể ảnh hưởng đến sự phát triển.

Tâm lý học phát triển tập trung vào việc nghiên cứu sự thay đổi và tính ổn định của con người từ khi sinh ra đến khi già đi, bao gồm các khía cạnh thể chất, nhận thức và xã hội - cảm xúc.

Sự phát triển ngôn ngữ ban đầu thường bắt đầu với giai đoạn bập bẹ, khi trẻ tạo ra các âm thanh nguyên âm và phụ âm lặp đi lặp lại. Giai đoạn này là tiền đề quan trọng cho việc phát triển từ vựng và ngữ pháp sau này.