Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tâm lý học đại cương – Đề 4

Tâm lý học là khoa học nghiên cứu về tâm lý, bao gồm các quy luật tâm lý chi phối hoạt động và hành vi của con người. Các lựa chọn khác đề cập đến các lĩnh vực liên quan nhưng không bao quát toàn bộ đối tượng nghiên cứu chính của Tâm lý học đại cương.

Phương pháp quan sát là phương pháp cơ bản trong tâm lý học, nhằm thu thập dữ liệu một cách tự nhiên, khách quan về hành vi và các biểu hiện tâm lý bên ngoài của đối tượng mà không can thiệp hay tác động vào quá trình đó.

Nhân cách là một cấu trúc tâm lý phức tạp, bao gồm nhiều thuộc tính tâm lý cá nhân như tính cách, khí chất, năng lực, xu hướng, nhu cầu, hứng thú, v.v. Trong các lựa chọn, 'Nhân cách' là khái niệm bao trùm hơn và không chỉ là một thuộc tính đơn lẻ như các lựa chọn còn lại.

Ý thức là trạng thái tâm lý đặc trưng của con người, có các chức năng như định hướng (nhận thức về bản thân và thế giới), điều khiển (hành vi, hoạt động), và điều chỉnh (hành vi, nhận thức). 'Phản xạ vô điều kiện' là một cơ chế sinh học tự động, không thuộc chức năng của ý thức.

Trí nhớ episodic, hay còn gọi là trí nhớ tình huống, là hệ thống trí nhớ lưu trữ các sự kiện, biến cố cụ thể kèm theo bối cảnh thời gian, địa điểm mà cá nhân đã trải qua. Các loại trí nhớ khác liên quan đến cảm xúc, vận động, và ý nghĩa khái niệm, không phải sự kiện cá nhân.

Quy luật về tính gần gũi (Law of Proximity) trong tri giác Gestalt chỉ ra rằng các yếu tố gần nhau về mặt không gian hoặc thời gian sẽ được tri giác thành một nhóm. Các quy luật khác liên quan đến tính đầy đủ, ổn định và sự tập trung có chọn lọc của tri giác.

Cảm xúc thường là những phản ứng nhất thời, cụ thể đối với một tình huống, sự kiện nào đó, trong khi tình cảm là những thái độ, cảm xúc ổn định, lâu dài và khái quát hơn đối với một đối tượng, sự vật, hiện tượng hoặc con người.

Động cơ bên trong xuất phát từ sự yêu thích, hứng thú, đam mê hoặc sự thỏa mãn từ bên trong bản thân khi thực hiện hành vi. 'Hứng thú với công việc' là một ví dụ điển hình. Các lựa chọn khác thuộc về động cơ bên ngoài, chịu sự chi phối của yếu tố bên ngoài như phần thưởng, hình phạt hoặc áp lực xã hội.

Giai đoạn 'Đồng nhất bản sắc vs. Mơ hồ vai trò' (Identity vs. Role Confusion) trong lý thuyết của Erikson diễn ra ở độ tuổi thanh niên (khoảng 12-18 tuổi), khi người trẻ tìm kiếm và xác định bản sắc cá nhân, vai trò của mình trong xã hội. Các giai đoạn khác tương ứng với các độ tuổi khác nhau trong vòng đời.

Thuyết nhân cách phân tâm học của Sigmund Freud tập trung vào vai trò của vô thức, xung năng bản năng (đặc biệt là xung năng tình dục và gây hấn), và các giai đoạn phát triển tâm tính dục trong việc hình thành nhân cách. Các thuyết khác có cách tiếp cận khác, ví dụ thuyết kiểu mẫu tập trung vào các đặc điểm nhân cách, thuyết nhân văn vào tiềm năng phát triển, và thuyết xã hội - nhận thức vào tương tác giữa cá nhân và môi trường.

Mô hình Hội chứng Thích ứng Tổng quát (GAS) của Hans Selye mô tả phản ứng của cơ thể trước stress trải qua ba giai đoạn: báo động, kháng cự và kiệt sức. 'Giai đoạn phục hồi' không nằm trong mô hình GAS; phục hồi là quá trình xảy ra sau khi kết thúc giai đoạn kiệt sức nếu cơ thể có thể vượt qua stressor.

Rối loạn lo âu lan tỏa (GAD) được đặc trưng bởi sự lo lắng mãn tính, quá mức và khó kiểm soát về nhiều khía cạnh của cuộc sống. Các rối loạn khác có các đặc điểm chính khác biệt: rối loạn hoảng sợ liên quan đến các cơn hoảng sợ đột ngột, rối loạn ám ảnh cưỡng chế liên quan đến ám ảnh và hành vi cưỡng chế, và PTSD liên quan đến травма tâm lý.

Liệu pháp nhận thức (cognitive therapy) tập trung vào việc xác định và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, méo mó hoặc phi lý, được coi là nguyên nhân gốc rễ của nhiều vấn đề tâm lý. Các liệu pháp khác có các trọng tâm khác nhau: liệu pháp hành vi tập trung vào thay đổi hành vi, liệu pháp phân tâm vào vô thức, và liệu pháp nhân văn vào tiềm năng phát triển cá nhân.

Thí nghiệm 'Little Albert' là một ví dụ kinh điển về điều kiện hóa cổ điển (classical conditioning). Trong thí nghiệm này, một em bé (Albert) được học cách sợ một con chuột trắng (phản ứng có điều kiện) thông qua việc kết hợp nó với một tiếng động lớn gây sợ hãi (phản ứng vô điều kiện). Các loại học tập khác không phù hợp với thí nghiệm này.

Tăng cường liên tục (continuous reinforcement) là hình thức củng cố trong điều kiện hóa operant, trong đó hành vi mong muốn được củng cố (thường bằng phần thưởng) mỗi khi nó xảy ra. Các lựa chọn khác mô tả các lịch trình củng cố gián đoạn (intermittent reinforcement) hoặc không củng cố.

Vùng phát triển gần nhất (ZPD) là một khái niệm quan trọng trong lý thuyết phát triển nhận thức xã hội - văn hóa của Lev Vygotsky. ZPD là khoảng cách giữa những gì trẻ có thể tự làm được và những gì trẻ có thể làm được với sự hỗ trợ của người khác. Piaget tập trung vào các giai đoạn phát triển nhận thức, Skinner vào điều kiện hóa operant, và Bandura vào học tập quan sát.

Tư duy hội tụ (convergent thinking) là loại tư duy tập trung vào việc tìm ra một giải pháp đúng duy nhất, tốt nhất cho một vấn đề cụ thể, thường là các vấn đề có cấu trúc rõ ràng và câu trả lời xác định. Tư duy phân kỳ ngược lại, hướng đến việc tạo ra nhiều ý tưởng, giải pháp khác nhau. Tư duy phản biện và sáng tạo là các loại tư duy phức tạp hơn, có thể bao gồm cả hội tụ và phân kỳ.

Mô hình 'Big Five' (OCEAN hoặc CANOE) bao gồm năm yếu tố nhân cách lớn: Cởi mở (Openness), Tận tâm (Conscientiousness), Hướng ngoại (Extraversion), Dễ chịu (Agreeableness), và Ổn định cảm xúc (Neuroticism/Emotional Stability). 'Thông minh' không phải là một trong năm yếu tố nhân cách lớn này, mặc dù nó là một thuộc tính tâm lý quan trọng khác.

Ảo ảnh quang học cho thấy rằng tri giác không phải là sự sao chép thụ động thế giới khách quan, mà là một quá trình chủ động, mang tính kiến tạo. Bộ não tích cực xử lý, tổ chức và diễn giải thông tin cảm giác, đôi khi dẫn đến những tri giác sai lệch so với thực tế. Điều này chứng tỏ vai trò của kinh nghiệm, kỳ vọng và các quá trình nhận thức cấp cao trong tri giác.

Thiên kiến xác nhận (confirmation bias) là xu hướng nhận thức mà con người có xu hướng tìm kiếm, giải thích, ưu tiên và ghi nhớ thông tin theo cách xác nhận hoặc ủng hộ niềm tin hoặc giá trị sẵn có của họ. Điều này có thể dẫn đến việc bỏ qua hoặc đánh giá thấp thông tin mâu thuẫn, củng cố thêm niềm tin ban đầu, ngay cả khi chúng không chính xác.

Theo học thuyết về khí chất của Hippocrates, khí chất 'nóng nảy' (Choleric) được mô tả là những người dễ kích động, bốc đồng, nhiệt tình, nhưng cũng dễ nổi nóng và thiếu kiên nhẫn. Các kiểu khí chất khác có đặc điểm khác nhau: ưu tư (buồn bã, nhạy cảm), linh hoạt (vui vẻ, hòa đồng), điềm tĩnh (chậm rãi, ít biểu lộ cảm xúc).

Sợ đám đông (agoraphobia) thường liên quan chặt chẽ đến rối loạn hoảng sợ. Mặc dù tên gọi 'sợ đám đông' có thể gây hiểu lầm, agoraphobia thực chất là nỗi sợ hãi và lo âu khi ở những nơi hoặc tình huống mà việc thoát ra có thể khó khăn hoặc không có sự giúp đỡ trong trường hợp xảy ra cơn hoảng sợ hoặc các triệu chứng giống hoảng sợ khác. Đám đông chỉ là một trong số các tình huống có thể gây kích hoạt agoraphobia.

Thí nghiệm (thực nghiệm) là phương pháp nghiên cứu duy nhất trong tâm lý học có thể thiết lập mối quan hệ nhân quả giữa các biến số. Thí nghiệm bao gồm việc thao tác biến độc lập và đo lường ảnh hưởng của nó lên biến phụ thuộc, đồng thời kiểm soát các biến ngoại lai. Các phương pháp khác như quan sát tự nhiên, nghiên cứu tương quan, và nghiên cứu trường hợp chỉ có thể mô tả hoặc tìm ra mối liên hệ, nhưng không thể chứng minh quan hệ nhân quả.

Hệ thần kinh giao cảm là một phần của hệ thần kinh tự chủ, có chức năng chính là chuẩn bị cơ thể cho các tình huống căng thẳng hoặc nguy hiểm, thường được gọi là phản ứng 'chiến đấu hoặc bỏ chạy'. Nó kích hoạt các phản ứng sinh lý như tăng nhịp tim, tăng nhịp thở, giãn đồng tử, và giải phóng năng lượng để đối phó với mối đe dọa. Các chức năng khác được kiểm soát bởi hệ thần kinh phó giao cảm.

Học tập quan sát (observational learning), còn gọi là học tập mô phỏng (modeling), là loại hình học tập diễn ra khi một người học được hành vi mới hoặc thay đổi hành vi hiện có thông qua việc quan sát và bắt chước hành vi của người khác (mô hình). Các loại học tập khác dựa trên sự liên kết (điều kiện hóa cổ điển), hậu quả của hành vi (điều kiện hóa operant), hoặc học tập không chủ ý (học tập tiềm ẩn).

Mất trí nhớ ngược chiều (retrograde amnesia) là tình trạng mất trí nhớ về các sự kiện, thông tin hoặc kinh nghiệm đã xảy ra trước thời điểm xảy ra tổn thương não hoặc sự kiện gây mất trí nhớ. Người bệnh có thể nhớ các sự kiện sau tổn thương, nhưng không nhớ được quá khứ. Mất trí nhớ xuôi chiều (anterograde amnesia) là mất khả năng hình thành ký ức mới.

Nguyên tắc đóng kín (closure) là một trong các nguyên tắc Gestalt về tri giác, mô tả xu hướng của bộ não lấp đầy những khoảng trống hoặc bỏ qua các phần bị thiếu của một hình ảnh hoặc đối tượng để tri giác nó như một tổng thể hoàn chỉnh. Các nguyên tắc khác liên quan đến sự nhóm lại dựa trên sự gần gũi, tương đồng, và liên tục.

Trong Tháp nhu cầu của Maslow, nhu cầu tự thể hiện (self-actualization needs) được coi là bậc cao nhất. Đây là nhu cầu phát triển tiềm năng bản thân, trở thành những gì mình có khả năng trở thành. Các nhu cầu khác (sinh lý, an toàn, xã hội) là các nhu cầu bậc thấp, cần được đáp ứng trước khi nhu cầu bậc cao hơn trở nên quan trọng.

Neo đậu (anchoring bias) là một thiên kiến nhận thức, mô tả xu hướng của con người quá phụ thuộc vào thông tin đầu tiên (mỏ neo) nhận được khi đưa ra quyết định hoặc đánh giá, ngay cả khi thông tin đó không liên quan hoặc không chính xác. Các quyết định và đánh giá sau đó thường bị điều chỉnh không đủ so với mỏ neo ban đầu.

Phản ứng dịch chuyển (displacement) là một cơ chế phòng vệ trong phân tâm học, trong đó cảm xúc tiêu cực (thường là tức giận, thất vọng) được chuyển hướng từ đối tượng hoặc tình huống thực sự gây ra cảm xúc đó sang một đối tượng hoặc tình huống khác ít đe dọa hoặc ít gây lo âu hơn. Các cơ chế khác có định nghĩa khác nhau: chối bỏ (denial), phóng chiếu (projection), hợp lý hóa (rationalization).