Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tài chính công – Đề 8

Thâm hụt ngân sách nhà nước (hay bội chi ngân sách) là tình trạng chi tiêu của chính phủ vượt quá thu nhập trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm tài chính. Điều này có nghĩa là tổng chi ngân sách lớn hơn tổng thu ngân sách.

Gánh nặng thuế (hay sự phân bổ thuế) đề cập đến việc ai thực sự chịu gánh nặng kinh tế của thuế, không nhất thiết là người nộp thuế theo luật định. Gánh nặng thuế được phân chia giữa người mua và người bán tùy thuộc vào độ co giãn của cung và cầu.

Richard Musgrave, một nhà kinh tế học nổi tiếng về tài chính công, đã xác định ba chức năng chính của tài chính công là: phân bổ nguồn lực (allocation), phân phối lại thu nhập (redistribution), và ổn định kinh tế vĩ mô (stabilization). Tăng trưởng kinh tế là mục tiêu quan trọng, nhưng không được Musgrave xác định là một trong ba chức năng *chính* trực tiếp của tài chính công, mà là kết quả hoặc mục tiêu rộng hơn mà tài chính công hướng tới thông qua ba chức năng trên.

Chính sách thuế có nhiều mục tiêu quan trọng như tăng thu ngân sách, điều tiết hành vi kinh tế (ví dụ: thuế tiêu thụ đặc biệt để hạn chế tiêu dùng hàng hóa có hại), và phân phối lại thu nhập (thông qua thuế lũy tiến và các chính sách trợ cấp). Ổn định tỷ giá hối đoái là mục tiêu của chính sách tiền tệ, không phải chính sách thuế.

Ở các quốc gia phát triển, nguồn thu chính của ngân sách nhà nước thường đến từ thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp. Điều này phản ánh cơ cấu kinh tế dựa trên khu vực kinh tế tư nhân phát triển và hệ thống thuế thu nhập hiệu quả.

Hàng hóa hỗn hợp (merit goods) là hàng hóa mà chính phủ tin rằng người dân nên tiêu dùng nhiều hơn mức họ sẽ tự lựa chọn, thường do lợi ích xã hội lớn hơn lợi ích cá nhân mà người tiêu dùng nhận thức được. Giáo dục và y tế là ví dụ điển hình, vì chúng mang lại lợi ích không chỉ cho cá nhân tiêu dùng mà còn cho toàn xã hội (ví dụ: nâng cao năng suất lao động, giảm gánh nặng bệnh tật).

Ngân sách cân bằng là tình trạng ngân sách nhà nước khi tổng thu ngân sách bằng tổng chi ngân sách. Đây là trạng thái lý tưởng về mặt lý thuyết, nhưng trong thực tế, ngân sách thường có thâm hụt hoặc bội thu.

Thuế lũy thoái là loại thuế mà tỷ lệ thuế giảm khi thu nhập tăng. Thuế VAT là một ví dụ điển hình vì người có thu nhập thấp thường phải chi tiêu một tỷ lệ thu nhập lớn hơn cho hàng hóa và dịch vụ chịu thuế VAT so với người có thu nhập cao, do đó gánh nặng thuế VAT đè nặng hơn lên người nghèo.

Thuế gián thu là thuế đánh vào hàng hóa, dịch vụ và được cộng vào giá bán. Người nộp thuế (thường là nhà sản xuất hoặc nhà cung cấp) chỉ là trung gian thu hộ, người chịu thuế thực sự là người tiêu dùng cuối cùng khi mua hàng hóa, dịch vụ đó. Thuế trực thu đánh trực tiếp vào thu nhập hoặc tài sản của đối tượng nộp thuế, người nộp thuế đồng thời là người chịu thuế.

Thực tế, 'công trái' và 'trái phiếu chính phủ' thường được sử dụng thay thế cho nhau và về cơ bản là cùng một loại công cụ nợ do chính phủ phát hành để huy động vốn cho ngân sách nhà nước. Không có sự khác biệt bản chất giữa hai khái niệm này.

Thuế lũy tiến là hệ thống thuế mà tỷ lệ thuế tăng lên khi thu nhập của người nộp thuế tăng. Mục đích của thuế lũy tiến là tăng tính công bằng trong hệ thống thuế, đảm bảo người có khả năng chi trả cao hơn đóng góp nhiều hơn vào ngân sách nhà nước.

Trong mô hình IS-LM, chính sách tài khóa mở rộng (tăng chi tiêu chính phủ hoặc giảm thuế) làm tăng tổng cầu, dẫn đến đường IS dịch chuyển sang phải. Điều này làm tăng cả lãi suất và sản lượng cân bằng trong nền kinh tế (trong ngắn hạn, giả định các yếu tố khác không đổi).

Chính sách tài khóa là việc chính phủ sử dụng thuế và chi tiêu công để tác động đến nền kinh tế. Các công cụ chính của chính sách tài khóa bao gồm chi tiêu chính phủ (chi tiêu cho hàng hóa, dịch vụ, đầu tư công, chuyển giao) và thuế (các loại thuế và mức thuế suất).

Hàng hóa chung (hay tài nguyên chung) có tính cạnh tranh (việc một người sử dụng làm giảm khả năng sử dụng của người khác) nhưng không có tính loại trừ (khó hoặc không thể ngăn mọi người sử dụng). Ví dụ điển hình là tài nguyên thiên nhiên như cá biển, rừng tự nhiên.

Để khắc phục ngoại ứng tiêu cực (ví dụ: ô nhiễm), chính phủ thường sử dụng các biện pháp can thiệp như đánh thuế (ví dụ: thuế môi trường) để tăng chi phí của hành vi gây ngoại ứng, hoặc đưa ra các quy định (ví dụ: tiêu chuẩn khí thải) để hạn chế hoặc cấm các hành vi đó.

Chức năng phân bổ nguồn lực của tài chính công tập trung vào việc chính phủ can thiệp vào nền kinh tế để khắc phục những thất bại của thị trường trong việc phân bổ nguồn lực hiệu quả. Điều này bao gồm việc cung cấp hàng hóa công cộng, hàng hóa chung và điều chỉnh các ngoại ứng (externalities) để đảm bảo nguồn lực được sử dụng tối ưu cho xã hội.

Chính sách tài khóa bị động (hay bộ ổn định tự động) là các yếu tố trong hệ thống thuế và chi tiêu chính phủ tự động điều chỉnh để giảm bớt biến động của chu kỳ kinh tế mà không cần quyết định can thiệp trực tiếp từ chính phủ. Ví dụ: khi kinh tế suy thoái, thu thuế giảm và chi trợ cấp thất nghiệp tăng, tự động làm giảm mức độ suy thoái.

Lý thuyết 'bàn tay vô hình' của Adam Smith cho rằng thị trường tự do có khả năng tự điều chỉnh hiệu quả. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận vai trò cần thiết của chính phủ trong việc bảo vệ quyền sở hữu, thực thi hợp đồng, duy trì luật pháp và trật tự, và cung cấp các hàng hóa công cộng mà thị trường tự do không cung cấp hiệu quả.

Ngoại ứng (hoặc tác động ngoại lai) xảy ra khi hành động sản xuất hoặc tiêu dùng của một chủ thể kinh tế gây ra ảnh hưởng (tích cực hoặc tiêu cực) đến một bên thứ ba không trực tiếp tham gia vào giao dịch đó. Ví dụ: ô nhiễm môi trường do nhà máy gây ra là ngoại ứng tiêu cực, còn lợi ích từ giáo dục cho xã hội là ngoại ứng tích cực.

Sự can thiệp của chính phủ vào thị trường thường được biện minh khi có thất bại thị trường. Thất bại thị trường xảy ra khi thị trường tự do không thể phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả, dẫn đến kết quả không tối ưu cho xã hội. Các ví dụ về thất bại thị trường bao gồm sự tồn tại của hàng hóa công cộng, ngoại ứng (tích cực và tiêu cực), và độc quyền.

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa có sẵn cho người khác) và không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn người khác tiêu dùng hàng hóa này). Điều này dẫn đến việc thị trường tự do không cung cấp đủ hàng hóa công cộng, gây ra thất bại thị trường.

Chính sách tài khóa mở rộng (hay nới lỏng) là chính sách được thực hiện khi chính phủ muốn kích thích tăng trưởng kinh tế, thường được thực hiện bằng cách tăng chi tiêu chính phủ (để tăng tổng cầu) và/hoặc giảm thuế (để tăng thu nhập khả dụng của người dân và doanh nghiệp).

Thuế quan (hay thuế nhập khẩu) là loại thuế đánh vào hàng hóa nhập khẩu khi chúng vượt qua biên giới quốc gia. Mục đích của thuế quan có thể là tăng thu ngân sách, bảo hộ sản xuất trong nước, hoặc trả đũa thương mại.

Chi thường xuyên là các khoản chi có tính chất ổn định, lặp đi lặp lại hàng năm để duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước và cung cấp các dịch vụ công cộng thường xuyên. Chi đầu tư xây dựng nhà máy điện là chi đầu tư phát triển, có tính chất đầu tư dài hạn, tạo tài sản cố định và không mang tính chất thường xuyên.

Trong hệ thống liên bang (như Hoa Kỳ, Đức, Canada), quyền lực và trách nhiệm được chia sẻ giữa chính phủ liên bang (trung ương) và chính quyền các bang (hoặc tỉnh bang). Tương ứng, nguồn thu ngân sách cũng được phân chia giữa các cấp chính quyền này theo quy định pháp luật, thường có sự phân cấp nguồn thu để đảm bảo các cấp chính quyền có đủ nguồn lực thực hiện chức năng của mình.

Chính sách 'thắt lưng buộc bụng' (austerity) là một gói các biện pháp kinh tế được chính phủ áp dụng, thường là trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế hoặc nợ công cao, nhằm giảm thâm hụt ngân sách và nợ công. Các biện pháp này thường bao gồm cắt giảm chi tiêu chính phủ (đặc biệt là chi tiêu công cộng và phúc lợi xã hội) và/hoặc tăng thuế.

Nợ công (hay nợ chính phủ) là tổng nghĩa vụ nợ của chính phủ phát sinh từ các khoản vay trong nước và nước ngoài để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước và cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội khác.

Chi đầu tư phát triển là các khoản chi của chính phủ nhằm tăng cường cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội, tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế dài hạn. Xây dựng cầu đường, bệnh viện, trường học là những hoạt động đầu tư vào cơ sở hạ tầng, góp phần nâng cao năng lực sản xuất và chất lượng cuộc sống.

Việc sử dụng nợ công để tài trợ cho chi tiêu có thể tạo ra nhiều vấn đề, trong đó nhược điểm chính là gánh nặng nợ cho tương lai. Nợ công cao có thể dẫn đến tăng chi phí trả lãi, giảm nguồn lực cho các mục tiêu phát triển khác, và trong trường hợp xấu nhất có thể gây ra rủi ro vỡ nợ quốc gia.

Tư nhân hóa là quá trình chuyển giao quyền sở hữu và/hoặc quyền quản lý các tài sản, doanh nghiệp, hoặc dịch vụ từ khu vực công (nhà nước) sang khu vực tư nhân. Mục tiêu của tư nhân hóa thường là nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, và thúc đẩy cạnh tranh.