Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tài chính công – Đề 6

Thuế gián thu là loại thuế mà người nộp thuế (thường là doanh nghiệp) không phải là người chịu thuế cuối cùng (người tiêu dùng). Thuế được 'gián tiếp' chuyển sang người tiêu dùng thông qua giá cả hàng hóa, dịch vụ.

Vốn vay thương mại từ ngân hàng nước ngoài là một hình thức huy động vốn của chính phủ, nhưng không được coi là nguồn thu ngân sách nhà nước theo nghĩa thông thường. Các nguồn thu NSNN chủ yếu bao gồm thuế, phí, lệ phí, và các khoản thu khác từ hoạt động kinh tế của nhà nước (như lợi nhuận từ doanh nghiệp nhà nước, xổ số,...).

Thâm hụt ngân sách (deficit) là tình trạng chi vượt thu, khi tổng các khoản chi của ngân sách nhà nước trong một thời kỳ (thường là năm tài chính) lớn hơn tổng các khoản thu.

Nguyên tắc hiệu quả (efficiency) trong quản lý chi NSNN nhấn mạnh việc tối ưu hóa đầu ra trên một đơn vị đầu vào, hoặc đạt được mục tiêu chi tiêu với mức chi phí thấp nhất có thể. Điều này khác với nguyên tắc tiết kiệm (economy) vốn chỉ tập trung vào giảm chi phí đầu vào.

Kiểm toán nhà nước là cơ quan chuyên môn thực hiện chức năng kiểm tra, đánh giá độc lập về tính hợp pháp, tính đúng đắn, tính kinh tế, tính hiệu lực và hiệu quả trong quản lý và sử dụng ngân sách, tài sản công. Vai trò chính là giám sát việc sử dụng vốn công.

Thuế và phí là nguồn thu chủ yếu và quan trọng nhất của ngân sách nhà nước ở hầu hết các quốc gia. Chúng đảm bảo nguồn lực tài chính để nhà nước thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của mình.

Nợ công tăng cao vượt quá khả năng trả nợ của quốc gia sẽ tạo ra gánh nặng tài chính lớn trong tương lai (phải dành một phần lớn ngân sách để trả nợ gốc và lãi), đồng thời làm tăng nguy cơ mất khả năng thanh toán nợ, dẫn đến khủng hoảng nợ công.

Chi tiêu công (government expenditure) là một thành phần quan trọng của tổng cầu (aggregate demand). Chính phủ có thể chủ động điều chỉnh chi tiêu công để tác động đến tổng cầu, kích thích hoặc kiềm chế tăng trưởng kinh tế, và định hướng phát triển cơ cấu kinh tế thông qua việc ưu tiên chi tiêu vào các ngành, lĩnh vực khác nhau.

Cơ sở thuế (tax base) là phạm vi, đối tượng hoặc hoạt động mà thuế được áp dụng. Ví dụ, cơ sở thuế của thuế thu nhập cá nhân là thu nhập chịu thuế, cơ sở thuế của thuế GTGT là giá trị gia tăng của hàng hóa, dịch vụ.

Chi đầu tư phát triển (capital expenditure) là các khoản chi nhằm tạo ra tài sản cố định, cơ sở hạ tầng, năng lực sản xuất mới, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong tương lai. Các lựa chọn khác không phải mục tiêu chính của chi đầu tư phát triển.

Chính sách tài khóa mở rộng (expansionary fiscal policy) bao gồm tăng chi tiêu chính phủ hoặc giảm thuế, nhằm mục đích bơm tiền vào nền kinh tế, kích thích tổng cầu và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Ngân sách nhà nước, thông qua việc phân bổ nguồn lực tài chính cho các lĩnh vực khác nhau, thể hiện rõ ràng các ưu tiên chính sách và mục tiêu phát triển của quốc gia trong từng thời kỳ. Các lựa chọn khác cũng là vai trò của NSNN, nhưng 'tấm gương phản ánh' nhấn mạnh vai trò thể hiện ý chí chính trị và định hướng.

Trong giai đoạn suy thoái kinh tế, tổng cầu thường giảm sút, dẫn đến sản lượng giảm và thất nghiệp tăng. Chính phủ nên sử dụng chính sách tài khóa mở rộng (tăng chi tiêu công, giảm thuế) để kích thích tổng cầu, thúc đẩy kinh tế phục hồi.

Thuế nhập khẩu (tariffs) làm tăng giá hàng hóa nhập khẩu, giúp hàng hóa sản xuất trong nước có lợi thế cạnh tranh hơn (bảo hộ sản xuất trong nước). Đồng thời, thuế nhập khẩu là một nguồn thu cho ngân sách nhà nước.

Vai trò phân phối lại thu nhập của NSNN được thực hiện bằng cách thu thuế từ người có thu nhập cao (đặc biệt là thuế lũy tiến) và sử dụng nguồn thu này để chi cho các chương trình an sinh xã hội, trợ cấp, trợ giúp người nghèo và các nhóm yếu thế (chi chuyển giao).

Để giảm thâm hụt ngân sách (chi > thu), chính phủ cần tăng thu hoặc giảm chi. Cắt giảm chi thường xuyên là một biện pháp trực tiếp để giảm tổng chi ngân sách. Các lựa chọn khác hoặc làm tăng thâm hụt (tăng chi, giảm thu) hoặc không trực tiếp liên quan (nới lỏng chính sách tiền tệ).

Theo định nghĩa phổ biến, nợ công thường bao gồm nợ của chính phủ trung ương và các khoản nợ được chính phủ trung ương bảo lãnh. Một số quốc gia có thể có định nghĩa rộng hơn, nhưng lựa chọn 2 là phổ biến và chính xác nhất trong bối cảnh chung.

Chi cho giáo dục và đào tạo, mặc dù có yếu tố đầu tư vào nguồn nhân lực, nhưng phần lớn là chi thường xuyên để duy trì hoạt động của hệ thống giáo dục (lương giáo viên, chi phí vận hành trường học,...). Nếu là chi xây dựng trường học mới thì có thể coi là chi đầu tư phát triển.

Thuế tiêu thụ đặc biệt thường đánh vào hàng hóa, dịch vụ xa xỉ hoặc có hại cho sức khỏe, môi trường. Tuy nhiên, nếu các mặt hàng này cũng được tiêu dùng bởi người nghèo (ví dụ, rượu, thuốc lá), thuế có thể trở thành gánh nặng không cân xứng cho nhóm thu nhập thấp, làm tăng tính không công bằng.

Công bằng theo chiều ngang (horizontal equity) trong thuế là nguyên tắc những người có khả năng kinh tế (thu nhập, tài sản, tiêu dùng) tương tự nhau phải chịu mức thuế tương đương. Công bằng theo chiều dọc (vertical equity - lựa chọn 1) là người có khả năng kinh tế cao hơn phải đóng góp nhiều hơn.

Nguyên tắc công khai, minh bạch giúp người dân và các cơ quan giám sát có thể theo dõi, kiểm tra việc quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước, từ đó hạn chế tham nhũng, lãng phí và đảm bảo hiệu quả sử dụng vốn công.

Chính sách tài khóa (fiscal policy) là việc chính phủ sử dụng công cụ thuế (taxation) và chi tiêu chính phủ (government spending) để tác động đến các biến số kinh tế vĩ mô như tổng cầu, sản lượng, việc làm và lạm phát. Các lựa chọn khác liên quan đến chính sách tiền tệ hoặc chính sách thương mại.

Nguyên tắc thống nhất (unity) của NSNN yêu cầu tất cả các hoạt động tài chính của nhà nước, bao gồm cả thu và chi, phải được tập trung và phản ánh đầy đủ trong một hệ thống ngân sách duy nhất, tránh tình trạng ngân sách 'ngoài luồng' hoặc không được kiểm soát.

Chi thường xuyên là các khoản chi có tính chất lặp đi lặp lại, đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các đơn vị sự nghiệp công lập. Chi trả lương là ví dụ điển hình. Các lựa chọn khác thuộc chi đầu tư phát triển hoặc chi trả nợ.

Thuế tài sản, đặc biệt là thuế nhà đất, thường có xu hướng lũy tiến vì giá trị tài sản thường tăng theo mức độ giàu có. Người có tài sản giá trị cao hơn sẽ phải nộp thuế nhiều hơn, cả về số tuyệt đối và tỷ lệ so với giá trị tài sản.

Hàng hóa công cộng thuần túy có hai đặc tính chính: không loại trừ (non-excludable - không thể ngăn người khác sử dụng) và không cạnh tranh (non-rivalrous - việc một người sử dụng không làm giảm khả năng sử dụng của người khác). Quốc phòng đáp ứng cả hai tiêu chí này tốt nhất so với các lựa chọn khác, vốn thường có tính loại trừ hoặc cạnh tranh ở mức độ nào đó.

Nguyên tắc cân đối ngân sách (budget balance) lý tưởng nhất là tổng thu ngân sách (total revenue) bằng với tổng chi ngân sách (total expenditure). Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều quốc gia chấp nhận thâm hụt ngân sách ở mức độ nhất định để phục vụ các mục tiêu kinh tế - xã hội.

Phát hành trái phiếu chính phủ để bù đắp thâm hụt NSNN về cơ bản là vay nợ để chi tiêu. Nếu việc này không đi kèm với các biện pháp tăng thu hoặc cắt giảm chi trong tương lai, nó có thể làm tăng tổng cầu, gây áp lực lên lạm phát, đặc biệt nếu nền kinh tế đã gần mức toàn dụng nguồn lực.

Thuế lũy tiến (progressive tax) là loại thuế mà tỷ lệ thuế tăng lên khi thu nhập hoặc giá trị tài sản tăng lên. Thuế thu nhập cá nhân thường được thiết kế theo nguyên tắc lũy tiến để đảm bảo công bằng xã hội.

Quỹ dự trữ nhà nước được thiết lập để đối phó với các tình huống bất khả kháng, các cú sốc kinh tế hoặc các sự kiện đặc biệt khác đòi hỏi nguồn lực tài chính lớn và kịp thời. Ứng phó với thiên tai, dịch bệnh là mục đích sử dụng chính.