Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tài chính công – Đề 11

Thuế trực thu, như thuế thu nhập, thường được coi là công bằng hơn về phân phối thu nhập vì chúng có thể được thiết kế lũy tiến, đánh vào thu nhập hoặc tài sản của người có khả năng nộp thuế cao hơn. Chúng cũng dễ dàng được điều chỉnh để phản ánh khả năng nộp thuế của từng cá nhân hoặc doanh nghiệp hơn so với thuế gián thu.

Kiểm toán nhà nước là cơ quan độc lập có chức năng kiểm tra, đánh giá và xác nhận tính đúng đắn, hợp pháp, hiệu quả của việc quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Vai trò chính của Kiểm toán nhà nước là đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả trong quản lý tài chính công.

Ngoại ứng tiêu cực (negative externality) xảy ra khi một hoạt động kinh tế (sản xuất hoặc tiêu dùng) tạo ra chi phí cho bên thứ ba (những người không trực tiếp tham gia vào hoạt động đó) và chi phí này không được phản ánh trong giá cả thị trường. Ví dụ, ô nhiễm do nhà máy gây ra là một ngoại ứng tiêu cực.

Độc quyền tự nhiên (natural monopoly) thường xảy ra trong các ngành công nghiệp có chi phí cố định rất lớn và chi phí biên tế thấp, như dịch vụ điện, nước, viễn thông. Trong những ngành này, việc có một nhà cung cấp duy nhất thường hiệu quả hơn về mặt chi phí so với việc có nhiều nhà cung cấp cạnh tranh, nhưng độc quyền tự nhiên có thể dẫn đến giá cao và sản lượng thấp hơn mức hiệu quả, do đó cần sự can thiệp của chính phủ.

Nợ công là tổng nghĩa vụ nợ của chính phủ, bao gồm nợ chính phủ trung ương, nợ chính quyền địa phương và nợ được chính phủ bảo lãnh. Nợ công phát sinh chủ yếu từ việc chính phủ vay tiền để bù đắp thâm hụt ngân sách và tài trợ cho các chương trình, dự án công.

Ngân sách trung ương đóng vai trò chủ đạo trong việc thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô của quốc gia vì nó quản lý các nguồn lực tài chính lớn nhất và chịu trách nhiệm về các khoản chi tiêu quan trọng như quốc phòng, đầu tư phát triển hạ tầng quốc gia và các chương trình an sinh xã hội có quy mô lớn.

Quốc phòng là một ví dụ điển hình của hàng hóa công cộng. Nó mang tính không cạnh tranh (sự bảo vệ quốc phòng cho một người không làm giảm sự bảo vệ cho người khác) và không loại trừ (rất khó loại trừ một công dân khỏi được bảo vệ bởi quốc phòng).

Quản lý nợ công hiệu quả giúp duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô bằng cách kiểm soát rủi ro vỡ nợ, giảm thiểu tác động tiêu cực đến lãi suất và tỷ giá hối đoái, đồng thời tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế bền vững trong dài hạn.

Nguyên tắc hiệu quả (efficiency) trong chi tiêu công nhấn mạnh việc sử dụng nguồn lực công một cách tối ưu, đảm bảo rằng chi tiêu đạt được mục tiêu chính sách với chi phí thấp nhất có thể hoặc tối đa hóa lợi ích xã hội thu được từ một mức chi tiêu nhất định. Điều này đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng giữa chi phí và lợi ích của các khoản chi tiêu công.

Thuế giá trị gia tăng (VAT) thường được coi là thuế lũy thoái vì tỷ lệ thuế trên thu nhập có xu hướng giảm khi thu nhập tăng. Người có thu nhập thấp thường chi tiêu một tỷ lệ lớn thu nhập của họ cho hàng hóa và dịch vụ chịu thuế VAT, trong khi người có thu nhập cao hơn có thể tiết kiệm hoặc đầu tư một tỷ lệ lớn hơn thu nhập của họ, do đó tỷ lệ VAT trên thu nhập của người nghèo cao hơn.

Thuế và phí là nguồn thu quan trọng và ổn định nhất của ngân sách nhà nước, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách, đảm bảo nguồn lực tài chính thường xuyên cho các hoạt động của nhà nước.

Biện pháp 'thắt lưng buộc bụng' (austerity measures) là các chính sách tài khóa chặt chẽ, thường được áp dụng để đối phó với tình trạng nợ công cao hoặc khủng hoảng tài chính. Các biện pháp này chủ yếu bao gồm cắt giảm chi tiêu chính phủ (đặc biệt là chi tiêu thường xuyên) và/hoặc tăng thuế để cải thiện tình hình ngân sách và giảm nợ công.

Quy trình lập ngân sách từ dưới lên (bottom-up budgeting) cho phép các đơn vị cơ sở (ví dụ: các sở, ban, ngành, địa phương) tham gia vào quá trình đề xuất và xây dựng dự toán ngân sách dựa trên nhu cầu và điều kiện thực tế của họ. Ưu điểm chính là tăng cường tính minh bạch, dân chủ và phản ánh sát hơn nhu cầu thực tế của các cấp cơ sở.

Ở các nước đang phát triển, một trong những thách thức lớn nhất trong quản lý tài chính công là năng lực quản lý còn yếu kém, hệ thống thể chế chưa hoàn thiện, và tình trạng tham nhũng, lãng phí, thất thoát ngân sách. Điều này làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực công và cản trở phát triển kinh tế - xã hội.

Gánh nặng thuế (tax incidence) là khái niệm kinh tế chỉ ra ai thực sự phải gánh chịu gánh nặng của một loại thuế, không phụ thuộc vào việc luật pháp quy định ai là người nộp thuế trực tiếp. Gánh nặng thuế thực tế được phân chia giữa người mua và người bán tùy thuộc vào độ co giãn của cung và cầu.

Tài chính công là hệ thống các hoạt động thu và chi tiền tệ của nhà nước, bao gồm các cấp chính quyền, nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nước trong việc cung cấp hàng hóa công, dịch vụ công và điều tiết nền kinh tế.

Để khắc phục ngoại ứng tiêu cực, chính phủ thường can thiệp bằng cách áp đặt thuế (ví dụ: thuế carbon) hoặc quy định (ví dụ: tiêu chuẩn khí thải) đối với các hoạt động gây ra ngoại ứng. Mục tiêu là làm cho người gây ra ngoại ứng phải gánh chịu chi phí xã hội của hành vi của họ, từ đó giảm thiểu tác động tiêu cực.

Để giảm thâm hụt ngân sách, chính phủ cần tăng thu ngân sách hoặc giảm chi ngân sách. Tăng cường quản lý thu thuế và chống thất thu thuế là biện pháp giúp tăng thu ngân sách, từ đó góp phần giảm thâm hụt ngân sách nhà nước.

Nguyên tắc công bằng theo chiều dọc (vertical equity) trong thuế nhấn mạnh rằng những người có khả năng tài chính khác nhau (thường được đo bằng thu nhập hoặc tài sản) nên đóng góp vào ngân sách nhà nước một cách khác nhau, thường là theo hướng người có thu nhập cao hơn đóng góp nhiều hơn (thường là theo tỷ lệ).

Chi đầu tư phát triển là các khoản chi nhằm tạo ra tài sản cố định, nâng cao năng lực sản xuất và cơ sở hạ tầng của đất nước. Chi xây dựng bệnh viện và trường học là ví dụ điển hình, góp phần phát triển y tế và giáo dục.

Chính phủ can thiệp vào thị trường chủ yếu để khắc phục các thất bại thị trường (market failures) như hàng hóa công cộng, ngoại ứng, độc quyền tự nhiên, thông tin bất cân xứng và để đạt được các mục tiêu công bằng xã hội, phân phối lại thu nhập và đảm bảo phúc lợi xã hội.

Đầu tư công là hoạt động đầu tư do Nhà nước thực hiện hoặc quản lý, sử dụng vốn nhà nước. Đầu tư tư nhân hoàn toàn sử dụng vốn của khu vực tư nhân, không phải hình thức đầu tư công.

Chi tiêu chính phủ và thuế là hai công cụ chính của chính sách tài khóa. Các công cụ còn lại (lãi suất chiết khấu, tỷ lệ dự trữ bắt buộc, nghiệp vụ thị trường mở) là công cụ của chính sách tiền tệ.

Thâm hụt ngân sách nhà nước (hay bội chi ngân sách) xảy ra khi tổng chi tiêu của chính phủ vượt quá tổng doanh thu của chính phủ trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm tài chính.

Thuế tiêu thụ đặc biệt (excise tax), còn được gọi là thuế 'tội lỗi' (sin tax), được áp dụng đối với các sản phẩm như thuốc lá, rượu bia, xăng dầu, đồ uống có đường... Mục đích chính của loại thuế này là tăng giá các sản phẩm này, từ đó giảm tiêu thụ và hạn chế các tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Hàng hóa công cộng (public goods) có hai đặc điểm chính: tính không cạnh tranh (non-rivalrous) - việc một người tiêu dùng hàng hóa này không làm giảm khả năng tiêu dùng của người khác và tính không loại trừ (non-excludable) - rất khó hoặc không thể ngăn chặn người khác tiêu dùng hàng hóa này, ngay cả khi họ không trả tiền.

Chính sách tài khóa mở rộng, bao gồm tăng chi tiêu chính phủ hoặc giảm thuế, thường được áp dụng để kích thích tổng cầu và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn suy thoái kinh tế hoặc khi kinh tế tăng trưởng chậm.

Chính sách tài khóa ổn định hóa (fiscal stabilization policy) tập trung vào việc sử dụng các công cụ tài khóa (chi tiêu chính phủ và thuế) để ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, giảm thất nghiệp và giảm thiểu các biến động tiêu cực của chu kỳ kinh tế. Mục tiêu là duy trì tăng trưởng kinh tế ổn định và bền vững.

Chi thường xuyên là các khoản chi để duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, các đơn vị sự nghiệp công lập và thực hiện các nhiệm vụ thường xuyên của nhà nước. Chi trả nợ gốc là chi trả nợ, thuộc chi đầu tư hoặc chi dự trữ, không phải chi thường xuyên.

Trách nhiệm giải trình (accountability) trong quản lý tài chính công là nguyên tắc quan trọng, đòi hỏi các cơ quan, tổ chức và cá nhân được giao quyền quản lý và sử dụng nguồn lực công phải có nghĩa vụ báo cáo, giải thích và chịu trách nhiệm về cách họ sử dụng các nguồn lực đó. Điều này đảm bảo tính minh bạch, công khai và ngăn ngừa lạm dụng quyền lực.