Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tài chính công – Đề 1

Nguyên tắc công bằng theo chiều dọc (vertical equity) trong thuế nhấn mạnh rằng những người có khả năng trả thuế khác nhau (thường được đo bằng thu nhập hoặc tài sản) nên đóng góp vào ngân sách nhà nước một cách khác nhau. Thông thường, nguyên tắc này được hiểu là người có thu nhập cao hơn nên đóng góp một tỷ lệ lớn hơn trong thu nhập của họ vào thuế.

Nếu chi tiêu công tăng lên mà nguồn thu từ thuế không đổi hoặc không tăng tương ứng, thì sự chênh lệch giữa chi tiêu và thu nhập (thâm hụt ngân sách) sẽ tăng lên. Điều này có thể dẫn đến tăng vay nợ của chính phủ để bù đắp thâm hụt.

Chi đầu tư vào giáo dục và cơ sở hạ tầng (ví dụ giao thông, năng lượng, viễn thông) được coi là có tác động trực tiếp nhất đến tăng trưởng kinh tế dài hạn. Đầu tư vào giáo dục nâng cao vốn nhân lực, còn đầu tư cơ sở hạ tầng tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và kinh doanh, tăng năng suất và khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.

Thâm hụt ngân sách (bội chi ngân sách) xảy ra khi chính phủ chi tiêu nhiều hơn số tiền thu được từ các nguồn thu (chủ yếu là thuế) trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm tài chính).

Vấn đề 'người ăn không' phát sinh đối với hàng hóa công cộng do tính không loại trừ của chúng. Vì không thể ngăn cản ai đó tiêu dùng hàng hóa công cộng, một số người có thể chọn không đóng góp chi phí mà vẫn được hưởng lợi, làm giảm động lực cung cấp hàng hóa công cộng một cách hiệu quả.

Chi thường xuyên là một khoản chi của ngân sách nhà nước, không phải nguồn thu. Các nguồn thu ngân sách nhà nước chủ yếu bao gồm thuế, phí, lệ phí, thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước, viện trợ không hoàn lại, và các nguồn thu khác.

Thuế thu nhập cá nhân là thuế trực thu, gánh nặng thuế thường do chính người có thu nhập chịu và khó chuyển cho người khác. Các loại thuế gián thu như thuế doanh nghiệp, thuế tiêu thụ đặc biệt, VAT có thể được doanh nghiệp chuyển một phần hoặc toàn bộ gánh nặng thuế cho người tiêu dùng thông qua giá cả.

Tài chính công hướng tới mục tiêu phục vụ lợi ích công cộng và phúc lợi xã hội, không phải lợi nhuận tối đa như khu vực tư nhân. Các nguyên tắc hiệu quả, công bằng và minh bạch là những trụ cột quan trọng của quản lý tài chính công.

Chính phủ phát hành trái phiếu (vay nợ) chủ yếu để huy động vốn nhằm bù đắp thâm hụt ngân sách (khi chi tiêu vượt quá thu nhập) và tài trợ cho các dự án đầu tư công lớn, đặc biệt là cơ sở hạ tầng. Phát hành trái phiếu là một công cụ quan trọng để quản lý tài chính công và phát triển kinh tế.

Nguyên tắc hiệu quả trong chi tiêu công (efficiency) nhấn mạnh việc sử dụng nguồn lực công một cách tối ưu để đạt được mục tiêu chính sách đã đề ra với chi phí thấp nhất có thể. Điều này bao gồm việc lựa chọn phương án chi tiêu hiệu quả nhất, tránh lãng phí và đảm bảo giá trị đồng tiền.

Trong suy thoái kinh tế, chính phủ thường áp dụng chính sách tài khóa mở rộng (nới lỏng) bằng cách tăng chi tiêu công (ví dụ đầu tư vào cơ sở hạ tầng) hoặc giảm thuế để kích thích tổng cầu, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giảm thất nghiệp.

Độ trễ quyết định (decision lag) thường ngắn nhất vì một khi đã nhận diện được vấn đề kinh tế, các nhà hoạch định chính sách có thể đưa ra quyết định tương đối nhanh chóng về các biện pháp tài khóa cần áp dụng. Các độ trễ khác như nhận thức (recognition lag), thực hiện (implementation lag), và tác động (impact lag) thường kéo dài hơn.

Ngân sách giới hạn chi tiêu (expenditure-ceiling budget) là loại ngân sách trong đó tổng mức chi tiêu được xác định trước và cố định, không thay đổi theo biến động của nguồn thu ngân sách. Điều này khác với các loại ngân sách khác mà chi tiêu có thể điều chỉnh dựa trên thu ngân sách thực tế.

Thuế lũy tiến là hệ thống thuế mà người có thu nhập cao hơn phải chịu tỉ lệ thuế suất cao hơn. Mục đích của thuế lũy tiến thường là để giảm bất bình đẳng thu nhập và tăng tính công bằng của hệ thống thuế.

Mục tiêu của chính sách tài khóa là phục vụ lợi ích công cộng, bao gồm ổn định kinh tế vĩ mô (kiểm soát lạm phát, thất nghiệp), phân phối lại thu nhập (giảm bất bình đẳng), và cung cấp hàng hóa công cộng. Tối đa hóa lợi nhuận doanh nghiệp là mục tiêu của khu vực tư nhân, không phải mục tiêu trực tiếp của chính sách tài khóa.

Ngoại ứng tiêu cực (tác động ngoại lai tiêu cực) xảy ra khi hoạt động kinh tế tạo ra chi phí cho bên thứ ba mà người gây ra hoạt động đó không phải gánh chịu trực tiếp. Chi phí này không được phản ánh trong giá thị trường, dẫn đến sản xuất hoặc tiêu dùng quá mức so với mức hiệu quả xã hội.

Thất bại thị trường là tình trạng thị trường tự do không thể đạt được phân bổ nguồn lực Pareto hiệu quả, dẫn đến lãng phí nguồn lực hoặc không đáp ứng được nhu cầu xã hội. Điều này thường biện minh cho sự can thiệp của chính phủ.

Hàng hóa công cộng có hai đặc tính chính: không loại trừ (không thể ngăn cản người khác tiêu dùng) và không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa cho người khác). Hàng hóa tư nhân thì ngược lại, có tính loại trừ và cạnh tranh.

Nguyên tắc minh bạch trong tài chính công yêu cầu thông tin về ngân sách, kế hoạch chi tiêu, báo cáo tài chính, và các quyết định tài chính của chính phủ phải được công khai, minh bạch và dễ dàng tiếp cận cho công dân và các bên liên quan. Điều này giúp tăng cường trách nhiệm giải trình, giảm tham nhũng và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Tỷ suất chiết khấu xã hội (social discount rate) là tỷ lệ được sử dụng trong phân tích chi phí - lợi ích để quy đổi giá trị của các dòng chi phí và lợi ích phát sinh trong tương lai về giá trị hiện tại. Điều này cho phép so sánh và đánh giá các dự án công có dòng tiền phát sinh ở các thời điểm khác nhau một cách thống nhất, phục vụ cho việc ra quyết định đầu tư.

Chính sách tài khóa là việc chính phủ sử dụng công cụ chi tiêu và thuế để tác động đến nền kinh tế. Các biện pháp chính sách tài khóa có thể được sử dụng để kích thích tăng trưởng kinh tế, kiểm soát lạm phát hoặc giảm thất nghiệp.

Nợ công (nợ chính phủ) là tổng số tiền mà chính phủ vay để tài trợ cho thâm hụt ngân sách trong quá khứ và hiện tại. Nợ công tích lũy theo thời gian khi chính phủ liên tục chi tiêu vượt quá thu nhập.

Thuế giá trị gia tăng (VAT) là thuế gián thu, đánh vào hàng hóa và dịch vụ. Vì người có thu nhập thấp thường chi tiêu một tỷ lệ thu nhập lớn hơn cho hàng hóa và dịch vụ thiết yếu, VAT có xu hướng chiếm tỷ lệ lớn hơn trong thu nhập của họ, làm cho nó có tính chất lũy thoái (regressive) hơn so với thuế thu nhập lũy tiến.

Thuế tiêu thụ đặc biệt (excise tax) là loại thuế gián thu đánh vào một số hàng hóa và dịch vụ đặc biệt như rượu, bia, thuốc lá, xăng dầu, ô tô,... Mục đích của thuế này không chỉ là tăng thu ngân sách mà còn để điều chỉnh hành vi tiêu dùng, giảm tiêu thụ các sản phẩm có hại cho sức khỏe, môi trường hoặc xã hội.

Chức năng phân bổ nguồn lực của tài chính công tập trung vào việc chính phủ can thiệp để khắc phục thất bại thị trường, đặc biệt là trong việc cung cấp hàng hóa công cộng (vốn thị trường tư nhân không cung cấp đủ) và điều chỉnh các ngoại ứng (tác động tiêu cực hoặc tích cực từ hoạt động kinh tế).

Viện trợ có mục tiêu (categorical grants) là khoản tiền mà chính phủ cấp trên (ví dụ trung ương) cung cấp cho chính phủ cấp dưới (ví dụ địa phương) để sử dụng cho các mục đích cụ thể được chỉ định trước. Viện trợ chung (block grants) linh hoạt hơn, cho phép chính quyền địa phương tự quyết định cách sử dụng trong một phạm vi rộng hơn.

Chi tiêu thường xuyên (chi tiêu hoạt động) là các khoản chi có tính chất lặp đi lặp lại, phục vụ hoạt động hàng ngày của chính phủ. Chi đầu tư xây dựng bệnh viện mới là chi tiêu vốn (chi tiêu phát triển), nhằm tạo ra tài sản và năng lực sản xuất trong tương lai.

Thâm hụt ngân sách kéo dài dẫn đến việc chính phủ phải vay nợ liên tục để bù đắp, làm tăng nợ công. Nếu nợ công tăng quá cao so với GDP và khả năng trả nợ của chính phủ, có thể dẫn đến khủng hoảng nợ, gây bất ổn kinh tế vĩ mô và suy giảm tăng trưởng.

Kiểm toán hoạt động (performance audit) là loại hình kiểm toán tập trung vào việc đánh giá ba khía cạnh chính: tính kinh tế (economy), hiệu lực (effectiveness), và hiệu quả (efficiency) của các hoạt động và chương trình sử dụng ngân sách nhà nước. Mục tiêu là xác định xem nguồn lực công đã được sử dụng một cách tối ưu và đạt được kết quả mong muốn hay chưa.

Nguyên tắc 'người hưởng lợi trả tiền' (benefit principle) cho rằng chi phí cung cấp một dịch vụ công cụ thể nên được chi trả bởi những người trực tiếp hưởng lợi từ dịch vụ đó. Ví dụ, phí cầu đường có thể được xem là tuân theo nguyên tắc này vì người sử dụng đường trả phí để duy trì và cải thiện chất lượng đường.