Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Phôi thai học – Đề 14

Ống tiêu hóa (lớp biểu mô lót bên trong) có nguồn gốc từ nội bì (endoderm). Trung bì (mesoderm) hình thành cơ xương, hệ tuần hoàn (tim, mạch máu), hệ tiết niệu (thận, niệu quản) và nhiều cấu trúc khác như xương, sụn, mô liên kết.

Gấp phôi (embryonic folding) là một quá trình quan trọng diễn ra vào tuần thứ 4 của phát triển phôi người. Quá trình này biến đổi phôi ban đầu, có dạng dẹt ba lá phôi, thành hình dạng ba chiều, tạo ra hình dạng cơ bản của cơ thể với các cấu trúc như ống tiêu hóa nguyên thủy, khoang cơ thể, và vị trí tương đối của các cơ quan.

Trong thụ tinh bình thường, cơ chế ngăn chặn đa thụ tinh (block to polyspermy) hoạt động hiệu quả để chỉ cho phép một tinh trùng xâm nhập vào trứng. Phản ứng vỏ và các cơ chế khác đảm bảo điều này. Đa thụ tinh (sự xâm nhập của nhiều tinh trùng) là một hiện tượng bất thường và thường dẫn đến phôi không phát triển được.

Dây sống (notochord) là một cấu trúc hình que, có nguồn gốc từ trung bì, xuất hiện sớm trong phát triển phôi. Nó có hai vai trò chính: (1) Cảm ứng ngoại bì bên trên nó hình thành tấm thần kinh, khởi đầu quá trình tạo ống thần kinh; (2) Cung cấp trục dọc (structural support) cho phôi, định hướng sự phát triển của các cấu trúc khác dọc theo trục cơ thể.

Biệt hóa tế bào là quá trình mà các tế bào phôi ban đầu, có khả năng tiềm năng phát triển thành nhiều loại tế bào khác nhau, dần trở nên chuyên biệt về cấu trúc và chức năng để thực hiện các vai trò cụ thể trong cơ thể. Ví dụ, tế bào gốc có thể biệt hóa thành tế bào cơ, tế bào thần kinh, tế bào biểu mô, v.v.

Tế bào gốc phôi (ESCs) là tế bào gốc đa tiềm năng, có nghĩa là chúng có khả năng biệt hóa thành bất kỳ loại tế bào nào trong cơ thể (hơn 200 loại tế bào). Ngoài ra, ESCs còn có khả năng tự làm mới (self-renewal) vô hạn, tức là chúng có thể phân chia và tạo ra các tế bào gốc giống hệt mình liên tục, làm cho chúng trở thành nguồn tế bào tiềm năng lớn cho nghiên cứu và điều trị y học tái tạo.

Kiến thức phôi thai học có vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực của y học sinh sản. Nó được ứng dụng trong chẩn đoán và điều trị vô sinh (ví dụ, hiểu về quá trình thụ tinh, làm tổ), thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) (ví dụ, nuôi cấy và theo dõi sự phát triển phôi bên ngoài cơ thể), và sàng lọc, chẩn đoán trước sinh các dị tật bẩm sinh (ví dụ, phát hiện sớm các dị tật ống thần kinh, tim bẩm sinh).

Giai đoạn vị phôi (gastrulation) là giai đoạn quan trọng trong phát triển phôi, trong đó ba lá phôi (ngoại bì, trung bì, nội bì) được hình thành và đồng thời các trục cơ thể chính (trước-sau, lưng-bụng, trái-phải) cũng được thiết lập. Sự thiết lập các trục này là cơ sở cho sự tổ chức không gian và hình thành cơ quan sau này.

hCG là một hormone glycoprotein được sản xuất bởi hợp bào nuôi, lớp tế bào ngoài cùng của nhau thai đang phát triển, ngay sau khi phôi làm tổ. Chức năng chính của hCG là duy trì hoàng thể (corpus luteum) ở buồng trứng, giúp hoàng thể tiếp tục sản xuất progesterone và estrogen, rất cần thiết để duy trì thai kỳ trong giai đoạn đầu.

Ống thần kinh, tiền thân của hệ thần kinh trung ương, được hình thành từ ngoại bì thông qua quá trình tạo ống thần kinh (neurulation). Trong quá trình này, tấm thần kinh (từ ngoại bì) lõm xuống tạo thành rãnh thần kinh, sau đó khép lại thành ống thần kinh.

Nước ối bao quanh thai nhi trong túi ối, có nhiều vai trò quan trọng như bảo vệ thai nhi khỏi chấn động, duy trì nhiệt độ ổn định, cho phép thai nhi cử động tự do (quan trọng cho phát triển cơ xương và khớp), và đóng vai trò trong sự phát triển phổi của thai nhi.

Phôi nang (blastocyst) là giai đoạn phát triển phôi trước khi làm tổ, có cấu trúc gồm lớp tế bào trophoblast bên ngoài và khối tế bào mầm bên trong. Vị phôi (gastrula) là giai đoạn sau khi phôi làm tổ, đánh dấu sự hình thành ba lá phôi (ngoại bì, trung bì, nội bì) từ khối tế bào mầm, chuẩn bị cho quá trình tạo cơ quan. Phôi nang chưa có ba lá phôi, dây sống, và chưa làm tổ.

Tim của phôi người bắt đầu hình thành và đập vào khoảng tuần thứ 3-4 của thai kỳ, thường là vào khoảng ngày thứ 22 sau thụ tinh. Đây là một dấu mốc quan trọng trong sự phát triển phôi.

Somite là các khối trung bì phân đốt (segmented blocks of mesoderm) hình thành dọc theo dây sống trong quá trình phát triển phôi. Chúng là tiền thân của nhiều cấu trúc quan trọng của cơ thể, bao gồm đốt sống (vertebrae), cơ xương trục (axial skeletal muscles), và lớp bì của da (dermis).

Cảm ứng phôi là quá trình tương tác giữa các tế bào hoặc mô phôi, trong đó một nhóm tế bào (tác nhân cảm ứng) tiết ra tín hiệu ảnh hưởng đến sự phát triển và biệt hóa của nhóm tế bào khác (mô đích).

Đột biến gen là yếu tố nội sinh (từ bên trong, liên quan đến di truyền) có thể ảnh hưởng đến phát triển phôi. Các yếu tố còn lại như dinh dưỡng của mẹ, thuốc và hóa chất, và bức xạ là các yếu tố ngoại sinh từ môi trường bên ngoài có thể tác động đến quá trình phát triển phôi và gây ra dị tật bẩm sinh.

Sinh đôi cùng trứng (đơn noãn) phát sinh khi một trứng thụ tinh bởi một tinh trùng, sau đó hợp tử phân chia tách ra thành hai phôi riêng biệt. Do đó, chúng có bộ gen giống hệt nhau và luôn cùng giới tính. Sinh đôi khác trứng (song noãn) phát sinh khi hai trứng khác nhau được thụ tinh bởi hai tinh trùng khác nhau, phát triển thành hai phôi riêng biệt, có bộ gen khác nhau như anh chị em ruột thông thường và có thể cùng hoặc khác giới tính.

Tế bào tinh trùng (sperm cells) là tế bào sinh sản, được tạo ra từ tế bào mầm sinh dục (germ cells) thông qua quá trình sinh tinh (spermatogenesis), không phải trực tiếp từ tế bào gốc phôi. Tế bào gốc phôi có khả năng biệt hóa thành tất cả các loại tế bào soma (tế bào cơ thể) như tế bào thần kinh, tế bào cơ tim, tế bào biểu mô da, v.v.

Nứt đốt sống (Spina bifida) là một dị tật bẩm sinh xảy ra khi ống thần kinh không đóng kín hoàn toàn trong quá trình phát triển phôi sớm. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề về thần kinh và vận động ở mức độ khác nhau.

Ngoại bì (ectoderm) là lá phôi ngoài cùng, phát triển thành hệ thần kinh (não, tủy sống, dây thần kinh ngoại biên) và biểu bì da (bao gồm cả tóc, móng và tuyến da).

Nhau thai đóng vai trò trung tâm trong việc duy trì sự sống và phát triển của phôi/thai nhi. Nó thực hiện nhiều chức năng quan trọng, bao gồm vận chuyển dinh dưỡng và oxy, loại bỏ chất thải, sản xuất hormone (như hCG, estrogen, progesterone) và cung cấp hàng rào bảo vệ một phần cho phôi/thai nhi.

Thời kỳ phôi cơ quan (organogenesis), thường diễn ra trong 3 tháng đầu của thai kỳ (từ tuần thứ 3 đến tuần thứ 8 sau thụ tinh), là giai đoạn các cơ quan chính của cơ thể được hình thành. Đây là thời kỳ phôi đặc biệt nhạy cảm với các tác nhân gây quái thai như thuốc, hóa chất, virus, bức xạ, vì sự can thiệp vào quá trình phát triển cơ quan có thể dẫn đến dị tật bẩm sinh nghiêm trọng.

Thụ tinh, sự kết hợp giữa tinh trùng và trứng, thường xảy ra ở đoạn bóng của ống dẫn trứng (vòi trứng), nơi trứng rụng từ buồng trứng di chuyển đến và tinh trùng di chuyển lên.

Tạo ống thần kinh (neurulation) là quá trình hình thành ống thần kinh, tiền thân của hệ thần kinh trung ương (não và tủy sống). Nếu quá trình này bị lỗi, ống thần kinh không đóng kín hoàn toàn, dẫn đến các dị tật ống thần kinh (neural tube defects - NTDs) như nứt đốt sống (spina bifida) hoặc vô não (anencephaly), tùy thuộc vào vị trí và mức độ ống thần kinh không đóng.

Tế bào mào thần kinh có nguồn gốc từ ngoại bì, nằm ở mép của tấm thần kinh. Chúng là một quần thể tế bào đa năng, di cư khắp cơ thể và biệt hóa thành nhiều loại tế bào khác nhau, bao gồm tế bào thần kinh ngoại biên, tế bào sắc tố da, tế bào sụn và xương mặt, và nhiều loại tế bào khác.

Apoptosis, hay chết tế bào theo chương trình, là một quá trình sinh học quan trọng trong phát triển phôi. Nó giúp loại bỏ các tế bào không cần thiết (ví dụ, tế bào giữa các ngón tay trong quá trình hình thành ngón) hoặc các tế bào bị tổn thương, đảm bảo sự phát triển bình thường và chính xác của phôi.

Giai đoạn vị phôi (gastrulation) là giai đoạn đầu của phát triển phôi sau làm tổ, đánh dấu sự hình thành ba lá phôi. Các giai đoạn hợp tử, phân cắt và phôi nang xảy ra trước khi phôi làm tổ vào niêm mạc tử cung.

Hình thành chi trong phát triển phôi là một quá trình phát triển ban đầu, sử dụng tế bào gốc phôi đa tiềm năng để tạo ra cấu trúc chi hoàn chỉnh từ đầu. Tái sinh chi ở một số động vật (như kỳ nhông) là quá trình tái tạo lại chi đã bị mất sau tổn thương, thường sử dụng tế bào gốc trưởng thành hoặc khả năng biệt hóa lại của tế bào đã biệt hóa tại vị trí tổn thương để tái tạo mô và cấu trúc chi. Điểm khác biệt chính là nguồn gốc tế bào và bối cảnh phát triển.

Ống trung thận (ống Wolffian) là một cấu trúc quan trọng trong phát triển phôi, đóng vai trò là tiền thân chính của hệ sinh dục nam (ví dụ, ống dẫn tinh, túi tinh) và một phần của hệ tiết niệu (ví dụ, ống sinh niệu). Ống cận trung thận (ống Müllerian) phát triển thành hệ sinh dục nữ.

Tạo mạch máu mới (angiogenesis) là quá trình hình thành mạch máu mới từ các mạch máu đã có từ trước. Nó vô cùng quan trọng trong phát triển phôi vì nó đảm bảo cung cấp đủ dinh dưỡng và oxy cho các mô và cơ quan đang phát triển nhanh chóng, đồng thời loại bỏ chất thải và CO2. Mạng lưới mạch máu cũng đóng vai trò như đường dẫn cho tế bào di cư trong quá trình phát triển.