Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Phôi thai học – Đề 13

Cảm ứng phôi là quá trình mà một tế bào hoặc mô phôi (tác nhân cảm ứng) tiết ra các tín hiệu (ví dụ: các yếu tố tăng trưởng) để ảnh hưởng đến sự phát triển và biệt hóa của các tế bào hoặc mô lân cận (tế bào/mô đáp ứng).

Tế bào mào thần kinh có nguồn gốc từ mép của tấm thần kinh (ngoại bì thần kinh) và tách ra khi ống thần kinh đóng lại. Chúng không hình thành ống thần kinh mà di cư rộng rãi và biệt hóa thành nhiều loại tế bào khác nhau, bao gồm các thành phần của hệ thần kinh ngoại biên, tế bào sắc tố, sụn và xương mặt. Ống thần kinh hình thành hệ thần kinh trung ương.

Chồi chi (limb bud) hình thành từ sự tương tác giữa trung bì bên (mesoderm) và ngoại bì (ectoderm). Trung bì bên cung cấp tế bào trung mô để tạo xương, sụn, cơ và mô liên kết của chi, trong khi ngoại bì tạo thành lớp biểu bì bao phủ chồi chi và hình thành mào ngoại bì đỉnh (AER) quan trọng cho sự phát triển chi.

Biệt hóa tế bào là quá trình các tế bào trở nên chuyên biệt về cấu trúc và chức năng. Từ tế bào gốc ban đầu, chúng phát triển thành các loại tế bào khác nhau như tế bào cơ, tế bào thần kinh, tế bào biểu mô,... để thực hiện các nhiệm vụ cụ thể.

Dịch ối bao quanh thai nhi trong túi ối, có vai trò bảo vệ thai nhi khỏi các tác động cơ học bên ngoài, giúp duy trì nhiệt độ ổn định cho môi trường phát triển của thai nhi và cho phép thai nhi cử động tự do.

Tế bào gốc phôi (embryonic stem cell) là tế bào đa tiềm năng. Chúng có khả năng biệt hóa thành hầu hết các loại tế bào trong cơ thể (từ ba lớp mầm phôi: ngoại bì, trung bì, nội bì) nhưng không thể tạo thành các mô ngoại phôi như nhau thai.

Ống tim nguyên thủy là cấu trúc tim đơn giản nhất xuất hiện đầu tiên trong quá trình phát triển phôi tim. Sau đó, ống tim này sẽ gấp khúc và phân chia để hình thành các buồng tim (tâm nhĩ, tâm thất) và van tim phức tạp hơn.

Hợp tử (zygote), tế bào được tạo ra ngay sau thụ tinh, là tế bào toàn năng. Nó có khả năng phát triển thành một cơ thể hoàn chỉnh và các phần phụ của phôi (nhau thai, màng ối...). Các tế bào khác có mức độ tiềm năng thấp hơn.

Ống tiêu hóa (lớp biểu mô lót bên trong) có nguồn gốc từ nội bì (endoderm). Trung bì (mesoderm) tạo ra các mô liên kết, cơ, xương, sụn, hệ tuần hoàn, hệ tiết niệu - sinh dục và lớp bì da.

Cả ba đáp án đều mô tả sự khác biệt chính xác giữa sinh đôi cùng trứng và sinh đôi khác trứng. Sinh đôi cùng trứng (giống hệt nhau) phát triển từ một hợp tử duy nhất phân chia, luôn cùng giới tính và thường có chung nhau thai. Sinh đôi khác trứng (không giống hệt nhau) phát triển từ hai trứng thụ tinh riêng biệt, có thể khác giới tính và luôn có nhau thai riêng.

Ngoại bì (Ectoderm) là lớp mầm ngoài cùng, phát triển thành hệ thần kinh (não, tủy sống, dây thần kinh ngoại biên) và biểu bì da cùng các phần phụ của da (tóc, móng, tuyến mồ hôi).

Ống thần kinh, tiền thân của hệ thần kinh trung ương, hình thành trong quá trình hình thành phôi vị (gastrulation). Ngoại bì lưng phôi lõm xuống tạo thành rãnh thần kinh, sau đó khép lại thành ống thần kinh.

Đốt thân (somites) hình thành từ trung bì cạnh trục (paraxial mesoderm). Chúng là các khối mô phân đốt, sẽ biệt hóa thành các thành phần của trục thân: đốt sống và xương sườn, cơ vân thân mình và chi, và lớp bì da.

Nứt đốt sống (spina bifida) là dị tật ống thần kinh, xảy ra khi ống thần kinh không đóng kín hoàn toàn ở vùng lưng dưới của phôi. Các dị tật khác không liên quan trực tiếp đến sự đóng ống thần kinh.

Thời kỳ phôi thai (embryonic period) kéo dài từ khi thụ tinh đến hết tuần thứ 8 của thai kỳ. Sau tuần thứ 8, phôi được gọi là thai nhi (fetus) và bước vào thời kỳ thai nhi (fetal period) cho đến khi sinh.

Chồi phổi ban đầu xuất hiện từ nội bì của ống ruột trước (foregut endoderm) ở vùng hầu. Sau đó, chồi phổi phát triển và phân nhánh tạo thành cây khí quản và các phế nang của phổi. Trung bì bao quanh chồi phổi góp phần hình thành mô liên kết và mạch máu của phổi.

Tam cá nguyệt thứ nhất (first trimester) kéo dài từ tuần 1 đến tuần 12 của thai kỳ. Đây là giai đoạn quan trọng nhất của phát triển phôi và hình thành cơ quan (organogenesis). Hầu hết các dị tật bẩm sinh nghiêm trọng xảy ra trong giai đoạn này.

Thủy tinh thể của mắt có nguồn gốc từ ngoại bì bề mặt (surface ectoderm), không phải ngoại bì thần kinh (neuroectoderm). Ngoại bì thần kinh tạo thành hệ thần kinh trung ương (não, tủy sống) và hệ thần kinh ngoại biên.

Tế bào mầm nguyên thủy, tiền thân của tế bào sinh dục (tinh trùng và trứng), có nguồn gốc từ ngoại phôi bì (epiblast) và di cư đến tuyến sinh dục đang phát triển trong quá trình phát triển phôi.

Sự phân cắt trứng theo kiểu xoắn ốc là kiểu phân cắt đặc trưng ở một số động vật không xương sống (ví dụ: thân mềm, giun đốt), không phải là yếu tố quyết định trục trước-sau ở động vật có xương sống (bao gồm cả người). Các yếu tố còn lại (gradient morphogen, quay trứng, phân bố yếu tố quyết định) đều đóng vai trò trong xác định trục trước-sau.

Trong giai đoạn phân cắt trứng, hợp tử phân chia nhanh chóng bằng nguyên phân (mitosis). Mục đích là tăng số lượng tế bào phôi (blastomere) mà không làm tăng kích thước toàn bộ phôi, chuẩn bị cho các giai đoạn phát triển tiếp theo.

Thụ tinh, sự kết hợp giữa trứng và tinh trùng, thường diễn ra ở đoạn bóng của ống dẫn trứng (vòi trứng) trước khi trứng đã thụ tinh di chuyển về tử cung.

Đầu tiên, tinh trùng phải xâm nhập thành công vào trứng. Sau đó, các sự kiện khác như phản ứng vỏ trứng, hoạt hóa trứng và cuối cùng là kết hợp bộ nhiễm sắc thể mới diễn ra.

Đột biến gen là yếu tố nội sinh (thuộc về bản chất di truyền của phôi hoặc bố mẹ). Các yếu tố dinh dưỡng, bức xạ ion hóa, thuốc và hóa chất là các yếu tố ngoại sinh từ môi trường bên ngoài tác động đến sự phát triển của phôi.

Dây rốn phát triển từ cuống phôi (body stalk) và dây chằng niệu rốn (allantois). Cuống phôi chứa các mạch máu rốn, kết nối phôi với nhau thai. Lá nuôi góp phần hình thành nhau thai, màng ối bao bọc phôi, phôi vị là giai đoạn phát triển phôi.

Nhau thai là cơ quan trao đổi chất giữa mẹ và thai nhi. Nó đảm bảo cung cấp oxy, dinh dưỡng từ máu mẹ sang máu thai nhi và loại bỏ CO2, chất thải từ máu thai nhi sang máu mẹ. Nó cũng có vai trò nội tiết nhưng chức năng chính là trao đổi chất.

Chết tế bào theo chương trình (apoptosis) là quá trình tự hủy của tế bào, đóng vai trò quan trọng trong phát triển phôi. Nó giúp loại bỏ các tế bào không cần thiết, tạo hình các cấu trúc (ví dụ: tách ngón tay, tạo khoang giữa các cơ quan) và loại bỏ tế bào bất thường.

Giai đoạn hình thành lá phôi (gastrulation) đánh dấu sự bắt đầu của giai đoạn phôi vị, diễn ra sau giai đoạn phôi tiền làm tổ. Các giai đoạn hợp tử, phôi dâu và phôi nang thuộc giai đoạn phát triển phôi trước khi làm tổ.

Nếu ống thần kinh không đóng kín ở vùng đầu (anterior neuropore), có thể dẫn đến dị tật vô não (anencephaly), một dị tật nghiêm trọng khi phần lớn não bộ không phát triển. Nứt đốt sống liên quan đến sự đóng không hoàn toàn ở vùng đuôi (posterior neuropore).

Hình thành ống thần kinh (neural tube formation) là quá trình phát triển hệ thần kinh, không liên quan trực tiếp đến sự phát triển hệ sinh dục. Các quá trình khác (di cư tế bào mầm, biệt hóa tuyến sinh dục, phát triển ống Muller/Wolff) đều đóng vai trò quan trọng trong phát triển hệ sinh dục.