Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Lý thuyết dịch – Đề 10

'Adaptation' (phỏng dịch) là một kỹ thuật dịch thuật mà trong đó văn bản gốc được điều chỉnh, thay đổi đáng kể để phù hợp với một mục đích, đối tượng hoặc hình thức mới. Nó thường được sử dụng khi chuyển thể tác phẩm văn học, kịch bản phim, hoặc các loại văn bản khác sang một môi trường hoặc phương tiện truyền thông khác.

Khái niệm 'equivalence' (tương đương) trong lý thuyết dịch thuật rất phức tạp và đa chiều. Không có một định nghĩa duy nhất và thống nhất về tương đương. Có nhiều loại hình tương đương khác nhau (như tương đương hình thức, tương đương động, tương đương chức năng, v.v.), mỗi loại phù hợp với mục đích và ngữ cảnh dịch thuật khác nhau.

Công cụ CAT (Computer-Assisted Translation) không thay thế dịch giả mà đóng vai trò hỗ trợ. Chúng cung cấp các chức năng như bộ nhớ dịch (translation memory) để tái sử dụng các đoạn dịch đã dịch trước đó, quản lý thuật ngữ để đảm bảo tính nhất quán, và các công cụ kiểm tra chất lượng để phát hiện lỗi tiềm ẩn.

Lỗi 'false friends' (từ giả đồng đẳng) xảy ra khi dịch giả nhầm lẫn các từ có hình thức viết hoặc phát âm tương tự giữa ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích, nhưng lại có nghĩa khác nhau. Ví dụ, từ 'actual' trong tiếng Anh và 'actuel' trong tiếng Pháp trông giống nhau nhưng nghĩa khác nhau ('actual' - thực tế, 'actuel' - hiện tại).

Lý thuyết Relevance (liên quan) trong dịch thuật, dựa trên lý thuyết giao tiếp, cho rằng bản dịch thành công là bản dịch có thể truyền tải thông điệp một cách hiệu quả nhất, tối ưu hóa tính liên quan (relevance) của thông tin đối với độc giả và giảm thiểu nỗ lực xử lý thông tin (processing effort) của họ.

Lý thuyết 'manipulation' (thao tác) nhấn mạnh rằng dịch thuật không bao giờ là một quá trình trung lập và khách quan. Dịch giả luôn 'thao tác', diễn giải và tái tạo văn bản gốc theo quan điểm, mục đích và bối cảnh văn hóa của riêng mình, cũng như theo yêu cầu của độc giả mục tiêu.

Phương pháp 'ngoại hóa' (foreignization) ngược lại với 'thuần hóa', chủ trương giữ lại những yếu tố văn hóa đặc trưng của văn bản gốc trong bản dịch, ngay cả khi chúng có thể xa lạ hoặc khó hiểu đối với độc giả văn hóa đích. Mục đích là để độc giả tiếp cận được với sự khác biệt văn hóa và ngôn ngữ.

Lý thuyết Skopos (mục đích luận) cho rằng mục đích (skopos) của bản dịch là yếu tố quan trọng nhất, quyết định toàn bộ quá trình dịch. Phương pháp dịch phải phù hợp với mục đích giao tiếp và đối tượng độc giả mà bản dịch hướng tới.

Dịch tự do (free translation) tập trung vào việc truyền tải ý nghĩa tổng thể, thông điệp và hiệu quả giao tiếp của văn bản gốc, đôi khi không quá bám sát hình thức ngôn ngữ. Ngược lại, dịch nghĩa đen (literal translation) cố gắng dịch sát từng từ, từng cụm từ và cấu trúc câu của văn bản gốc, có thể bỏ qua tính tự nhiên và hiệu quả giao tiếp trong ngôn ngữ đích.

Phương pháp 'thuần hóa' (domestication) là dịch theo hướng văn hóa đích, làm cho bản dịch trở nên gần gũi, dễ hiểu và tự nhiên hơn với độc giả mục tiêu, đôi khi chấp nhận lược bỏ hoặc thay đổi một số yếu tố văn hóa nguồn để đạt được sự trôi chảy.

Lỗi 'calque' (dịch rập khuôn) xảy ra khi dịch giả sao chép cấu trúc ngữ pháp hoặc thành ngữ của ngôn ngữ nguồn một cách máy móc vào ngôn ngữ đích, tạo ra những câu văn gượng gạo, không tự nhiên hoặc thậm chí sai ngữ pháp trong ngôn ngữ đích.

Lỗi 'omission' (bỏ sót) xảy ra khi dịch giả vô tình hoặc cố ý bỏ qua một phần thông tin trong văn bản gốc, dẫn đến bản dịch thiếu sót so với bản gốc. Đây là một lỗi dịch nghiêm trọng vì nó làm mất đi thông tin và có thể thay đổi ý nghĩa của văn bản.

Lý thuyết dịch thuật hậu cấu trúc (post-structuralist translation theory) đề cao vai trò chủ động và sáng tạo của dịch giả. Nó xem dịch thuật không chỉ là quá trình chuyển mã đơn thuần mà còn là một hành động diễn giải, tái tạo, và thậm chí là sáng tạo lại văn bản gốc trong một bối cảnh văn hóa và ngôn ngữ mới.

‘Vết dịch’ chỉ dấu ấn cá nhân, sự hiện diện không thể che giấu của dịch giả trong bản dịch. Nó thể hiện qua các quyết định dịch thuật mang tính chủ quan, diễn giải và lựa chọn ngôn ngữ của dịch giả, thừa nhận rằng dịch thuật không bao giờ là trung lập hoàn toàn.

‘Shifts’ (chuyển dịch) trong lý thuyết dịch của Vinay và Darbelnet là các kỹ thuật dịch thuật, các phương pháp và thủ pháp khác nhau mà dịch giả sử dụng để chuyển đổi văn bản từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích, bao gồm dịch đen, phỏng dịch, điều chỉnh, v.v.

Lý thuyết dịch thuật hậu thuộc địa (postcolonial translation theory) phê phán góc nhìn truyền thống về dịch thuật là trung lập và khách quan. Nó cho rằng dịch thuật có thể là một công cụ của quyền lực, có thể được sử dụng để áp đặt hệ tư tưởng, văn hóa của ngôn ngữ thống trị lên ngôn ngữ bị thống trị, đặc biệt trong bối cảnh thuộc địa.

Trong dịch thuật văn học, bên cạnh việc truyền tải nội dung, tính biểu cảm, phong cách, giọng văn và giá trị thẩm mỹ của tác phẩm gốc thường được coi trọng hơn. Dịch giả văn học cần phải tái tạo được không chỉ ý nghĩa mà còn cả cảm xúc, âm điệu và vẻ đẹp ngôn ngữ của tác phẩm.

Lỗi 'semantic distortion' xảy ra khi dịch giả hiểu sai hoặc diễn giải sai ý nghĩa gốc của từ, cụm từ hoặc cả câu trong văn bản gốc, dẫn đến sự sai lệch về thông tin trong bản dịch.

Lý thuyết tương đương động (dynamic equivalence), còn gọi là tương đương chức năng, nhấn mạnh việc tạo ra hiệu quả tương tự cho độc giả mục tiêu như văn bản gốc đối với độc giả gốc, tập trung vào ý nghĩa và chức năng giao tiếp.

'Readability' (tính dễ đọc) của bản dịch là mức độ dễ hiểu, trôi chảy và tự nhiên của ngôn ngữ dịch đối với độc giả mục tiêu. Một bản dịch có tính dễ đọc cao sẽ giúp độc giả dễ dàng tiếp nhận và hiểu thông điệp mà không gặp nhiều khó khăn về ngôn ngữ.

Dịch 'tóm tắt' (summary translation) được sử dụng khi mục đích là truyền tải ý chính, thông tin cốt lõi và quan trọng nhất của văn bản gốc một cách ngắn gọn. Bản dịch tóm tắt sẽ ngắn hơn nhiều so với văn bản gốc, lược bỏ các chi tiết không cần thiết.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, dịch thuật đóng vai trò then chốt trong giao tiếp đa văn hóa và kinh tế quốc tế. Nó tạo cầu nối giữa các nền văn hóa, giúp trao đổi thông tin, kiến thức, hàng hóa và dịch vụ trên phạm vi toàn cầu, thúc đẩy hợp tác và phát triển kinh tế.

Nguyên tắc 'glocalization' (địa phương hóa toàn cầu) trong dịch thuật và kinh doanh nhấn mạnh sự kết hợp hài hòa giữa tính toàn cầu (global) và tính địa phương (local). Nó yêu cầu các sản phẩm, dịch vụ và thông điệp cần được điều chỉnh để phù hợp với đặc điểm văn hóa, ngôn ngữ và nhu cầu của từng thị trường địa phương, đồng thời vẫn duy trì được tính nhất quán và thương hiệu toàn cầu.

Quan điểm về 'bất khả dịch' tuyệt đối, cho rằng một số nội dung không thể dịch được sang ngôn ngữ khác, thường bị xem là cực đoan. Hầu hết các nhà lý thuyết dịch thuật hiện đại tin rằng, về nguyên tắc, mọi thứ đều có thể dịch được ở một mức độ nào đó, dù có thể phải chấp nhận sự thay đổi hoặc mất mát nhất định.

'Localization' (địa phương hóa) không chỉ đơn thuần là dịch thuật ngôn ngữ mà còn bao gồm việc điều chỉnh toàn bộ sản phẩm (website, phần mềm, trò chơi, v.v.) để phù hợp với văn hóa, ngôn ngữ và các quy ước địa phương của thị trường mục tiêu. Điều này bao gồm điều chỉnh định dạng ngày tháng, tiền tệ, đơn vị đo lường, màu sắc, hình ảnh, và nhiều yếu tố khác.

Dịch 'chú giải' (annotation) không chỉ đơn thuần là dịch thuật mà còn bao gồm việc thêm các ghi chú, giải thích, chú thích để làm rõ các yếu tố văn hóa, lịch sử, địa lý, hoặc các thông tin khác trong văn bản gốc mà độc giả mục tiêu có thể không quen thuộc hoặc khó hiểu.

'Intertextuality' (tính liên văn bản) trong dịch thuật đề cập đến mối quan hệ giữa văn bản gốc và các văn bản khác, các kiến thức, điển tích, tham chiếu văn hóa và văn học khác tồn tại trong cùng một nền văn hóa. Dịch giả cần hiểu và xử lý các yếu tố liên văn bản này để đảm bảo bản dịch phù hợp và dễ hiểu trong văn hóa đích.

Tương đương chức năng (functional equivalence) tập trung vào việc đảm bảo bản dịch thực hiện cùng chức năng giao tiếp, truyền tải cùng thông điệp và tạo ra hiệu quả tương tự như văn bản gốc đối với độc giả mục tiêu, chứ không chỉ đơn thuần là tương đương về mặt ngôn ngữ hình thức.

Trong dịch thuật đồng thời (simultaneous interpreting), phiên dịch viên phải nghe ngôn ngữ nguồn, hiểu ý nghĩa và chuyển ngữ sang ngôn ngữ đích gần như đồng thời với diễn giả đang nói. Vì vậy, khả năng nghe, hiểu và chuyển ngữ nhanh chóng, chính xác là kỹ năng quan trọng nhất.

Trong dịch thuật chuyên ngành (ví dụ: khoa học, kỹ thuật, pháp lý), tính chính xác về thuật ngữ và thông tin là yếu tố quan trọng nhất. Đảm bảo truyền tải thông tin chuyên môn một cách chính xác, không gây hiểu lầm là ưu tiên hàng đầu, đôi khi vượt lên trên các yếu tố khác như văn phong hoặc tính biểu cảm.