Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Lịch sử các học thuyết kinh tế – Đề 12

'Bàn tay vô hình' là khái niệm cốt lõi của Adam Smith, mô tả cách thị trường tự do điều phối các hoạt động kinh tế một cách hiệu quả thông qua cơ chế giá cả và cạnh tranh, mà không cần sự can thiệp có chủ ý.

Trường phái Chicago, với các nhà kinh tế học nổi bật như Milton Friedman, thường được liên kết với quan điểm ủng hộ thị trường tự do, chính phủ đóng vai trò hạn chế trong nền kinh tế, chính sách tiền tệ ổn định, và kỳ vọng hợp lý.

Thorstein Veblen là một trong những người sáng lập và là nhà kinh tế học thể chế nổi tiếng nhất. Ông được biết đến với khái niệm 'tiêu dùng phô trương' (conspicuous consumption) và phê phán xã hội tiêu dùng.

Kinh tế học nữ quyền là một trường phái phê phán, xem xét kinh tế học từ góc độ giới. Nó tập trung vào việc phân tích vai trò của giới, sự bất bình đẳng giới, và phân công lao động theo giới trong các hoạt động kinh tế, cả thị trường và phi thị trường (ví dụ, công việc gia đình, chăm sóc con cái). Nó thách thức các mô hình kinh tế truyền thống thường bỏ qua hoặc coi nhẹ các khía cạnh này.

David Ricardo được biết đến rộng rãi với Lý thuyết lợi thế so sánh, một nền tảng của thương mại quốc tế, cho rằng các quốc gia nên chuyên môn hóa sản xuất và xuất khẩu hàng hóa mà họ có chi phí cơ hội thấp hơn, ngay cả khi họ không có lợi thế tuyệt đối trong sản xuất bất kỳ hàng hóa nào.

Daniel Kahneman và Amos Tversky là những người tiên phong trong lĩnh vực kinh tế học hành vi. Công trình nghiên cứu của họ về lý thuyết triển vọng (prospect theory) và các thiên kiến nhận thức đã cách mạng hóa cách chúng ta hiểu về quyết định kinh tế trong điều kiện rủi ro và bất định.

Đường cong Laffer, được Arthur Laffer đề xuất, minh họa mối quan hệ hình chữ U ngược giữa thuế suất và tổng thu thuế của chính phủ. Nó cho thấy rằng khi thuế suất quá cao, việc giảm thuế có thể thực sự làm tăng tổng thu thuế do kích thích hoạt động kinh tế và mở rộng cơ sở thuế.

Milton Friedman là một nhà kinh tế học trọng tiền hàng đầu, người đã hồi sinh và phát triển chủ nghĩa trọng tiền. Ông cho rằng tiền tệ có vai trò quyết định trong việc ảnh hưởng đến lạm phát và chu kỳ kinh doanh, và chính sách tiền tệ nên tập trung vào việc kiểm soát tăng trưởng cung tiền ổn định.

Trường phái Áo, với Ludwig von Mises và Friedrich Hayek là những đại diện tiêu biểu, nhấn mạnh phương pháp luận duy tâm, tập trung vào hành động có mục đích của con người (praxeology) và sử dụng phương pháp diễn dịch để xây dựng lý thuyết kinh tế, ít sử dụng toán học và thống kê.

Để đối phó với suy thoái, Keynes đề xuất chính phủ nên thực hiện chính sách tài khóa mở rộng, tức là tăng chi tiêu công (ví dụ, đầu tư công) và/hoặc giảm thuế để kích thích tổng cầu và tăng sản lượng, việc làm.

Chủ nghĩa tự do kinh tế, có nguồn gốc từ kinh tế học cổ điển (Adam Smith, David Ricardo), nhấn mạnh vai trò trung tâm của quyền sở hữu tư nhân, thị trường tự do, cạnh tranh, và vai trò hạn chế của chính phủ trong nền kinh tế. Họ tin rằng thị trường tự do là cơ chế hiệu quả nhất để phân bổ nguồn lực và tạo ra sự thịnh vượng.

Chủ nghĩa trọng thương (thế kỷ 16-18) coi tích lũy kim loại quý (vàng, bạc) là mục tiêu và thước đo sự giàu có quốc gia. Chủ nghĩa trọng nông (thế kỷ 18) lại nhấn mạnh đất đai và nông nghiệp là nguồn gốc của của cải thực sự.

Kinh tế học thể chế tập trung vào vai trò quan trọng của thể chế, bao gồm luật pháp, quy tắc, tập quán, và tổ chức xã hội, trong việc định hình hành vi kinh tế và kết quả kinh tế. Thể chế không chỉ là 'luật chơi' mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến hiệu quả kinh tế.

Trường phái kinh tế học cận biên, xuất hiện vào cuối thế kỷ 19, chuyển trọng tâm từ lý thuyết giá trị lao động sang phân tích cận biên. Họ cho rằng giá trị và giá cả được xác định bởi chi phí cận biên và lợi ích cận biên, tức là chi phí và lợi ích của việc sản xuất hoặc tiêu thụ thêm một đơn vị hàng hóa.

Kinh tế học trọng cung, nổi lên vào những năm 1980, nhấn mạnh vai trò của việc kích thích tổng cung để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Họ cho rằng giảm thuế (đặc biệt là thuế doanh nghiệp và thuế thu nhập biên) và giảm bớt quy định sẽ khuyến khích tiết kiệm, đầu tư, và sản xuất, từ đó tăng tổng cung và tạo ra tăng trưởng kinh tế bền vững.

Theo Marx, 'giá trị thặng dư' là sự chênh lệch giữa giá trị mà công nhân tạo ra thông qua lao động của họ và tiền lương mà họ nhận được. Marx coi đây là nguồn gốc lợi nhuận của nhà tư bản và là sự bóc lột trong hệ thống tư bản.

Chủ nghĩa trọng nông, phát triển ở Pháp vào thế kỷ 18, nhấn mạnh vai trò trung tâm của nông nghiệp trong nền kinh tế và coi đất đai là nguồn gốc duy nhất của sự giàu có thuần túy.

Kinh tế học hành vi là một lĩnh vực tương đối mới, kết hợp kinh tế học với tâm lý học để nghiên cứu cách con người thực sự đưa ra quyết định kinh tế. Nó thách thức giả định về 'con người kinh tế' (homo economicus) hoàn toàn lý trí và vị lợi của kinh tế học truyền thống, và xem xét các yếu tố tâm lý, thiên kiến nhận thức, và cảm xúc ảnh hưởng đến hành vi kinh tế.

Lý thuyết giá trị lao động, được phát triển bởi các nhà kinh tế học cổ điển như Adam Smith và David Ricardo, và sau này được Karl Marx sử dụng, cho rằng giá trị kinh tế của một hàng hóa hoặc dịch vụ có nguồn gốc từ tổng số lao động cần thiết để sản xuất ra nó.

Paul Romer và Robert Lucas Jr. đều là những nhà kinh tế học có đóng góp quan trọng trong lĩnh vực kinh tế vĩ mô và lý thuyết tăng trưởng kinh tế. Romer được biết đến với lý thuyết tăng trưởng nội sinh, còn Lucas với lý thuyết kỳ vọng hợp lý và phê phán Lucas (Lucas critique).

Chủ nghĩa trọng tiền, đặc biệt là trường phái Chicago, nhấn mạnh rằng chính sách tiền tệ nên tập trung vào việc duy trì ổn định giá cả và kiểm soát lạm phát. Họ cho rằng lạm phát là một hiện tượng tiền tệ và chính sách tiền tệ nên được sử dụng để kiểm soát cung tiền và giữ lạm phát ở mức thấp và ổn định.

Tư tưởng kinh tế học Keynesian trở nên thống trị trong chính sách kinh tế của nhiều quốc gia phương Tây sau Đại khủng hoảng kinh tế 1929-1933 và Chiến tranh thế giới thứ hai. Các chính phủ áp dụng chính sách tài khóa chủ động để quản lý tổng cầu, ổn định kinh tế và thúc đẩy toàn dụng lao động.

Phê phán Lucas, được Robert Lucas Jr. đưa ra, chỉ ra rằng các mô hình kinh tế vĩ mô truyền thống, thường dựa trên các mối quan hệ thống kê cố định trong quá khứ, có thể không còn đúng khi chính sách thay đổi. Lý do là vì người dân sẽ thay đổi kỳ vọng và hành vi của họ để phản ứng với chính sách mới, làm cho các mối quan hệ kinh tế không còn ổn định.

Friedrich Hayek, một nhà kinh tế học trường phái Áo, nổi tiếng với công trình nghiên cứu về chu kỳ kinh doanh, vai trò của thông tin và giá cả trong nền kinh tế, và phê phán chủ nghĩa kế hoạch hóa tập trung. Ông cũng nhấn mạnh vai trò của tiền tệ và chính sách tiền tệ trong chu kỳ kinh doanh.

Adam Smith, cha đẻ của kinh tế học cổ điển, đã chỉ trích mạnh mẽ chủ nghĩa trọng thương trong 'Của cải của các quốc gia'. Ông phản đối sự can thiệp của chính phủ và ủng hộ thương mại tự do.

Alfred Marshall là một trong những nhà kinh tế học tân cổ điển hàng đầu. Ông nổi tiếng với việc tổng hợp các ý tưởng kinh tế học cổ điển và cận biên, và phát triển các công cụ phân tích cung và cầu, độ co giãn, và thặng dư tiêu dùng/sản xuất.

Keynesianism nhấn mạnh vai trò của tổng cầu trong việc quyết định mức độ hoạt động kinh tế, đặc biệt là trong ngắn hạn. Theo Keynes, suy thoái kinh tế xảy ra do tổng cầu không đủ để duy trì mức toàn dụng lao động.

Trong 'Tư bản', Karl Marx đưa ra phân tích sâu sắc và phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa tư bản. Ông cho rằng chủ nghĩa tư bản chứa đựng mâu thuẫn nội tại dẫn đến khủng hoảng và cuối cùng sẽ bị thay thế bởi chủ nghĩa xã hội.

Thập niên 1970 chứng kiến tình trạng 'lạm phát đình trệ' (vừa lạm phát cao vừa tăng trưởng kinh tế chậm hoặc suy thoái), một hiện tượng khó giải thích và đối phó bằng các công cụ chính sách Keynesian truyền thống. Điều này đã làm suy yếu sự thống trị của Keynesianism và mở đường cho sự trỗi dậy của các trường phái kinh tế khác, như chủ nghĩa trọng tiền và kinh tế học trọng cung.

Lý thuyết tăng trưởng nội sinh, phát triển từ cuối những năm 1980, khác với các mô hình tăng trưởng trước đó (ví dụ, mô hình Solow) ở chỗ nó giải thích tiến bộ công nghệ và tăng trưởng năng suất là nội sinh, tức là được tạo ra bên trong hệ thống kinh tế, chủ yếu thông qua đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, giáo dục, và vốn nhân lực.