Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Kinh tế môi trường – Đề 11

Ô nhiễm không khí và ô nhiễm nước thường được xem là các ví dụ điển hình của ngoại ứng tiêu cực vì chúng gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe con người, hệ sinh thái và môi trường xung quanh, nhưng chi phí của những tác động này thường không được phản ánh đầy đủ trong giá cả hàng hóa và dịch vụ gây ô nhiễm.

PES là một cơ chế thị trường dựa trên nguyên tắc 'người dùng trả tiền'. Nó thiết lập một hệ thống mà người hưởng lợi từ các dịch vụ hệ sinh thái (ví dụ: nước sạch, kiểm soát lũ lụt, hấp thụ carbon) trả tiền cho những người quản lý đất đai hoặc tài nguyên (ví dụ: nông dân, chủ rừng) để họ duy trì hoặc cải thiện các dịch vụ đó.

Dịch vụ hệ sinh thái là những lợi ích mà con người nhận được từ các hệ sinh thái tự nhiên. Cung cấp nước sạch, điều hòa khí hậu và thụ phấn cây trồng là các ví dụ về dịch vụ hệ sinh thái. Khai thác khoáng sản là hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên, không phải là dịch vụ mà hệ sinh thái cung cấp một cách tự nhiên.

Phương pháp chuyển giao lợi ích là một kỹ thuật định giá môi trường thứ cấp, sử dụng kết quả nghiên cứu định giá đã có từ một địa điểm hoặc bối cảnh tương tự (nghiên cứu gốc) để ước tính giá trị môi trường cho một địa điểm hoặc bối cảnh khác (địa điểm chính sách). Nó thường được sử dụng khi không đủ thời gian, nguồn lực hoặc dữ liệu để thực hiện một nghiên cứu định giá ban đầu tại địa điểm chính sách.

ISO 14001 là một tiêu chuẩn quốc tế quy định các yêu cầu đối với hệ thống quản lý môi trường (EMS). Nó giúp các tổ chức xây dựng và duy trì một hệ thống quản lý hiệu quả để kiểm soát và giảm thiểu tác động môi trường từ hoạt động của mình.

Vốn tự nhiên là khái niệm mở rộng vốn không chỉ bao gồm vốn vật chất, vốn con người và vốn tài chính, mà còn bao gồm cả tài nguyên thiên nhiên (ví dụ: khoáng sản, rừng, nước), hệ sinh thái (ví dụ: rừng ngập mặn, rạn san hô) và các dịch vụ hệ sinh thái (ví dụ: lọc nước, thụ phấn, điều hòa khí hậu). Vốn tự nhiên là nền tảng cho hoạt động kinh tế và phúc lợi con người.

Ngoại ứng tích cực xảy ra khi một hoạt động kinh tế tạo ra lợi ích cho bên thứ ba mà không được phản ánh trong giá thị trường. Việc bảo tồn rừng đầu nguồn tạo ra nhiều lợi ích ngoại ứng tích cực như cung cấp nước sạch, điều hòa khí hậu, bảo tồn đa dạng sinh học, kiểm soát xói mòn đất... Những lợi ích này thường không được thị trường ghi nhận đầy đủ.

Sức tải của môi trường là khả năng tối đa của một hệ sinh thái hoặc môi trường để duy trì một quần thể sinh vật (bao gồm cả con người) hoặc một mức độ hoạt động kinh tế nhất định mà không gây ra sự suy thoái môi trường không thể phục hồi. Nó thể hiện giới hạn chịu đựng của môi trường đối với các áp lực từ con người.

Nguyên tắc 'người gây ô nhiễm phải trả tiền' (PPP) là một nguyên tắc cơ bản trong chính sách môi trường quốc tế. Nó quy định rằng người gây ra ô nhiễm môi trường phải chịu trách nhiệm tài chính cho việc ngăn ngừa, kiểm soát và khắc phục ô nhiễm, cũng như bồi thường thiệt hại môi trường do hoạt động của họ gây ra.

Thuế Pigou, hay còn gọi là thuế ô nhiễm, là loại thuế được áp dụng trực tiếp lên các hoạt động gây ô nhiễm hoặc tạo ra ngoại ứng tiêu cực. Mục đích của thuế Pigou là nội hóa chi phí ngoại ứng vào giá cả, từ đó khuyến khích giảm thiểu ô nhiễm.

Kinh tế môi trường tập trung vào việc phân tích mối quan hệ tương tác giữa hệ thống kinh tế của con người và hệ thống môi trường tự nhiên, bao gồm cả tác động của kinh tế lên môi trường và ngược lại, cũng như các giải pháp kinh tế để quản lý và bảo vệ môi trường.

Tiêu chuẩn khí thải là một công cụ mệnh lệnh và kiểm soát (command-and-control), quy định mức phát thải tối đa cho phép đối với các nguồn gây ô nhiễm. Trong khi đó, thuế carbon, trợ cấp cho năng lượng tái tạo và thị trường carbon là các công cụ kinh tế, sử dụng cơ chế thị trường và khuyến khích tài chính để đạt được mục tiêu bảo vệ môi trường một cách hiệu quả hơn về chi phí.

Phân tích vòng đời sản phẩm (Life Cycle Assessment - LCA) là một phương pháp đánh giá tác động môi trường của một sản phẩm hoặc dịch vụ trong suốt toàn bộ vòng đời của nó, từ giai đoạn khai thác nguyên liệu, sản xuất, phân phối, sử dụng đến khi thải bỏ hoặc tái chế. Mục đích là để xác định và giảm thiểu tác động môi trường tổng thể của sản phẩm.

Biện pháp 'mệnh lệnh và kiểm soát' là các quy định trực tiếp của chính phủ về hành vi môi trường, thường mang tính bắt buộc và cưỡng chế. Tiêu chuẩn khí thải, công nghệ bắt buộc và hạn ngạch khai thác tài nguyên là các ví dụ về mệnh lệnh và kiểm soát. Thuế môi trường là một công cụ kinh tế, sử dụng cơ chế giá cả để khuyến khích thay đổi hành vi, không phải là mệnh lệnh trực tiếp.

Tài nguyên chung là loại tài nguyên có tính loại trừ thấp (khó hoặc tốn kém để ngăn chặn người khác sử dụng) và tính cạnh tranh cao (việc một người sử dụng làm giảm khả năng sử dụng của người khác). Ví dụ: nguồn cá tự nhiên, đồng cỏ chung, không khí sạch. Do tính chất này, tài nguyên chung dễ bị khai thác quá mức nếu không có cơ chế quản lý hiệu quả. Đặc điểm 'thuộc sở hữu tư nhân và được quản lý bởi cá nhân' không phù hợp với tài nguyên chung; tài nguyên chung thường thuộc sở hữu chung hoặc không có chủ sở hữu rõ ràng.

Kinh tế tuần hoàn là một mô hình kinh tế nhằm mục đích giữ cho tài nguyên được sử dụng càng lâu càng tốt, giảm thiểu chất thải và ô nhiễm bằng cách kéo dài vòng đời sản phẩm, tái sử dụng, tái chế và phục hồi vật liệu. Mục tiêu chính là chuyển từ mô hình kinh tế tuyến tính ('khai thác - sản xuất - thải bỏ') sang mô hình tuần hoàn, khép kín.

Việc áp dụng thuế carbon trên toàn cầu đối mặt với thách thức lớn nhất là sự đồng thuận chính trị và hợp tác quốc tế. Các quốc gia có thể có quan điểm khác nhau về mức thuế carbon phù hợp, cách phân chia gánh nặng và lo ngại về tác động đến khả năng cạnh tranh kinh tế. Sự hợp tác quốc tế là cần thiết để đảm bảo hiệu quả và công bằng của thuế carbon trên quy mô toàn cầu.

Mô hình EKC giả định rằng mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và ô nhiễm môi trường có dạng hình chữ U ngược. Theo đó, ở giai đoạn đầu phát triển kinh tế, ô nhiễm môi trường có xu hướng gia tăng. Tuy nhiên, khi kinh tế đạt đến một mức độ phát triển nhất định, ô nhiễm môi trường bắt đầu giảm xuống do thu nhập tăng, nhận thức môi trường cao hơn, công nghệ sạch hơn và chính sách môi trường hiệu quả hơn.

Trợ cấp cho nhiên liệu hóa thạch (than đá, dầu mỏ, khí đốt) có thể gây ra tác động tiêu cực đến môi trường vì nó làm giảm giá thành nhiên liệu hóa thạch, khuyến khích tiêu thụ nhiều hơn, dẫn đến tăng phát thải khí nhà kính và ô nhiễm không khí. Ngược lại, trợ cấp cho năng lượng tái tạo, nông nghiệp hữu cơ và giao thông công cộng thường có tác động tích cực đến môi trường.

Thị trường carbon hoạt động dựa trên cơ chế 'cap-and-trade' (hạn ngạch và mua bán). Chính phủ đặt ra một hạn ngạch phát thải khí nhà kính tổng thể (cap), sau đó phân bổ hoặc bán các giấy phép phát thải cho các doanh nghiệp. Doanh nghiệp nào phát thải ít hơn hạn ngạch có thể bán giấy phép dư thừa cho doanh nghiệp khác cần thêm, tạo ra thị trường mua bán hạn ngạch (trade).

Thất bại thị trường xảy ra khi thị trường tự do không thể phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả, dẫn đến kết quả không tối ưu cho xã hội. Trong lĩnh vực môi trường, ngoại ứng tiêu cực (như ô nhiễm) là một dạng thất bại thị trường. Do thị trường không tự điều chỉnh được ngoại ứng, chính phủ cần can thiệp (ví dụ: thông qua thuế, quy định, thị trường carbon) để khắc phục thất bại thị trường và bảo vệ môi trường.

Các công cụ kinh tế như thuế môi trường (ví dụ: thuế carbon, thuế ô nhiễm) làm tăng chi phí của các hoạt động gây ô nhiễm, khuyến khích doanh nghiệp giảm phát thải. Trợ cấp xanh (ví dụ: trợ cấp cho năng lượng tái tạo, công nghệ sạch) giảm chi phí cho các hoạt động thân thiện với môi trường, thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi sang các phương pháp sản xuất sạch hơn.

Bi kịch của vùng đất chung mô tả tình huống khi nhiều cá nhân cùng khai thác một tài nguyên chung (ví dụ: đồng cỏ chung) vì lợi ích riêng của mình, dẫn đến việc tài nguyên bị khai thác quá mức và suy thoái, gây thiệt hại cho tất cả mọi người về lâu dài. Nó minh họa vấn đề quản lý tài nguyên chung và sự cần thiết của các cơ chế quản lý hiệu quả.

Ngoại ứng (externality) xảy ra khi một hoạt động kinh tế tạo ra lợi ích hoặc chi phí cho bên thứ ba không trực tiếp tham gia vào giao dịch, và những lợi ích hoặc chi phí này không được phản ánh trong giá cả thị trường của hàng hóa hoặc dịch vụ liên quan.

Định giá môi trường là quá trình gán giá trị kinh tế cho các thành phần của môi trường, bao gồm tài nguyên thiên nhiên và các dịch vụ hệ sinh thái (ví dụ: lọc nước, thụ phấn, điều hòa khí hậu). Mục đích là để đưa giá trị môi trường vào quá trình ra quyết định kinh tế và chính sách.

Phương pháp đánh giá ngẫu nhiên có điều kiện (CVM) là một kỹ thuật định giá môi trường trực tiếp, sử dụng khảo sát để hỏi trực tiếp người dân về mức sẵn lòng trả (WTP) của họ cho việc cải thiện môi trường hoặc mức sẵn lòng chấp nhận (WTA) để chịu đựng sự suy thoái môi trường. CVM đặc biệt hữu ích để định giá các giá trị phi sử dụng, như giá trị tồn tại (existence value) của các loài nguy cấp hoặc các khu vực hoang dã.

Phương pháp chi phí du hành là một kỹ thuật định giá môi trường gián tiếp, dựa trên việc phân tích chi phí mà người dân bỏ ra để đến thăm và sử dụng một địa điểm tự nhiên (ví dụ: công viên quốc gia, khu du lịch sinh thái). Chi phí này bao gồm chi phí đi lại, thời gian, phí vào cửa... và được sử dụng để suy ra giá trị sử dụng giải trí của địa điểm đó.

Phát triển bền vững là mô hình phát triển kinh tế nhằm đáp ứng nhu cầu của hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Nó đòi hỏi sự cân bằng và hài hòa giữa ba trụ cột chính: tăng trưởng kinh tế, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường.

Định giá kinh tế toàn diện (TEV) là một khuôn khổ định giá môi trường nhằm mục đích bao gồm tất cả các loại giá trị kinh tế mà con người nhận được từ tài nguyên môi trường, không chỉ giá trị sử dụng trực tiếp (ví dụ: giá trị sản xuất, giá trị giải trí), mà còn cả giá trị sử dụng gián tiếp, giá trị lựa chọn và giá trị phi sử dụng (ví dụ: giá trị tồn tại, giá trị di sản). TEV giúp có cái nhìn toàn diện hơn về giá trị kinh tế của môi trường trong quá trình ra quyết định.

Tỷ lệ chiết khấu trong phân tích chi phí - lợi ích môi trường được sử dụng để quy đổi giá trị tương lai (cả chi phí và lợi ích) về giá trị hiện tại. Nó phản ánh giá trị thời gian của tiền tệ, tức là tiền có giá trị hơn ở hiện tại so với tương lai, và thể hiện sự ưu tiên của xã hội đối với lợi ích hiện tại so với lợi ích tương lai. Tỷ lệ chiết khấu có ảnh hưởng lớn đến kết quả phân tích và quyết định dự án môi trường.