Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Kinh tế công cộng – Đề 6

Đèn đường công cộng gần với hàng hóa công cộng thuần túy nhất vì nó có tính không loại trừ (mọi người đều có thể hưởng lợi) và tính không cạnh tranh (việc một người đi qua không làm giảm ánh sáng cho người khác). Các lựa chọn khác có tính loại trừ hoặc cạnh tranh cao hơn.

Để thuế Pigou hoạt động hiệu quả, mức thuế cần phản ánh đúng chi phí ngoại ứng biên. Tuy nhiên, việc định lượng chính xác chi phí ngoại ứng và chi phí xã hội thường rất khó khăn trong thực tế. Nếu mức thuế Pigou không chính xác (quá thấp hoặc quá cao so với chi phí ngoại ứng thực tế), nó có thể không đạt được mục tiêu tối ưu hóa phúc lợi xã hội.

Ngoại ứng tích cực trong tiêu dùng (ví dụ, tiêm chủng) tạo ra lợi ích cho xã hội ngoài lợi ích cá nhân của người tiêu dùng. Nếu chỉ dựa vào thị trường tự do, lượng tiêu thụ hàng hóa này sẽ thấp hơn mức hiệu quả xã hội. Để phản ánh lợi ích xã hội, đường cầu xã hội (và do đó đường cầu thị trường hiệu chỉnh) sẽ dịch chuyển sang phải so với đường cầu tư nhân.

Bảo hiểm y tế công cộng và các hình thức bảo hiểm xã hội khác như bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm hưu trí thường được tài trợ thông qua các khoản đóng góp bắt buộc từ người lao động và người sử dụng lao động dưới hình thức thuế hoặc phí bảo hiểm xã hội.

Mục tiêu của kinh tế công cộng tập trung vào lợi ích xã hội và khắc phục các vấn đề thị trường. Tối đa hóa lợi nhuận cho doanh nghiệp tư nhân là mục tiêu của khu vực tư nhân, không phải mục tiêu trực tiếp của chính sách kinh tế công cộng.

Đầu tư vào giáo dục và đào tạo giúp nâng cao năng suất lao động, cải thiện kỹ năng và kiến thức, từ đó tăng cường hiệu quả kinh tế và tiềm năng tăng trưởng dài hạn. Các chính sách khác (trợ cấp thất nghiệp, thuế lũy tiến, giá trần) thường tập trung hơn vào mục tiêu công bằng hoặc ổn định, và có thể có tác động lẫn lộn hoặc tiêu cực đến hiệu quả.

Thâm hụt ngân sách xảy ra khi chính phủ chi tiêu nhiều hơn số tiền thu được từ thuế và các nguồn thu khác. Ngược lại, thặng dư ngân sách xảy ra khi thu lớn hơn chi. Thâm hụt ngân sách thường phải được bù đắp bằng vay nợ công.

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: tính không loại trừ (không thể ngăn cản người khác tiêu dùng) và tính không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa có sẵn cho người khác). 'Tính tư nhân' đối lập với bản chất 'công cộng' của loại hàng hóa này.

Các biện pháp chính phủ thường dùng để giải quyết ngoại ứng tiêu cực tập trung vào việc hạn chế hoặc giảm thiểu tác động tiêu cực. Tăng cường quảng cáo thường không liên quan và có thể làm trầm trọng thêm vấn đề nếu quảng cáo khuyến khích các hoạt động gây ngoại ứng tiêu cực.

Chính sách phân phối lại thu nhập nhằm mục đích giảm bớt sự chênh lệch giàu nghèo và tạo ra một xã hội công bằng hơn về mặt kinh tế. Các công cụ thường được sử dụng bao gồm thuế lũy tiến, trợ cấp, và các chương trình phúc lợi xã hội.

Nhà nước phúc lợi là mô hình nhà nước mà trong đó chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và nâng cao phúc lợi kinh tế và xã hội của công dân. Các mục tiêu chính sách bao gồm cung cấp mạng lưới an sinh xã hội (ví dụ, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, hưu trí), giảm bất bình đẳng thu nhập, và cung cấp các dịch vụ công thiết yếu (ví dụ, giáo dục, y tế, giao thông công cộng) cho mọi người dân.

Thuế Pigou, đặt theo tên nhà kinh tế học Arthur Pigou, là loại thuế đánh vào các hoạt động tạo ra ngoại ứng tiêu cực. Mục đích là làm cho giá cả hàng hóa/dịch vụ phản ánh đúng chi phí xã hội, bao gồm cả chi phí ngoại ứng.

Hiệu quả Pareto, hay tối ưu Pareto, là một trạng thái phân bổ nguồn lực mà tại đó không thể cải thiện tình trạng của bất kỳ ai mà không làm xấu đi tình trạng của người khác. Đây là tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá hiệu quả kinh tế trong kinh tế học phúc lợi.

Ngoại ứng tiêu cực là chi phí mà một bên thứ ba (không phải người sản xuất hay người tiêu dùng trực tiếp) phải gánh chịu do hoạt động sản xuất hoặc tiêu dùng của người khác. Ví dụ: ô nhiễm từ nhà máy gây hại cho cư dân xung quanh.

Gánh nặng thuế không nhất thiết rơi hoàn toàn vào người nộp thuế theo luật định (ví dụ, doanh nghiệp nộp thuế thu nhập doanh nghiệp). Gánh nặng thuế thực tế được phân chia giữa người mua và người bán (hoặc người tiêu dùng và người sản xuất) tùy thuộc vào độ co giãn của cung và cầu. Gánh nặng thuế thường rơi nhiều hơn vào bên ít co giãn hơn.

Mục tiêu can thiệp của chính phủ thường là khắc phục các khuyết tật của thị trường tự do và hướng tới các mục tiêu xã hội rộng lớn hơn. Tối đa hóa sự tự do kinh tế tuyệt đối của cá nhân không phải là mục tiêu chính, và đôi khi sự can thiệp của chính phủ (ví dụ, quy định, thuế) có thể hạn chế một số quyền tự do kinh tế để đạt được các mục tiêu khác.

Thất bại thị trường là tình huống mà thị trường tự do không đạt được hiệu quả Pareto - tức là không thể đạt được trạng thái mà không ai có thể tốt hơn mà không làm người khác tệ đi. Các nguyên nhân chính bao gồm hàng hóa công cộng, ngoại ứng, thông tin bất cân xứng, và độc quyền.

Nguyên tắc 'người hưởng lợi trả tiền' là một trong những nguyên tắc công bằng trong thuế khóa. Nó cho rằng gánh nặng thuế nên được phân bổ dựa trên lợi ích mà mỗi cá nhân nhận được từ các dịch vụ và hàng hóa công do chính phủ cung cấp.

Phân tích chi phí - lợi ích nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của dự án công bằng cách so sánh tổng chi phí và tổng lợi ích. Các chi phí và lợi ích kinh tế thường dễ định lượng hơn bằng tiền tệ. Tuy nhiên, các lợi ích xã hội và môi trường (ví dụ, giá trị của môi trường tự nhiên, sức khỏe cộng đồng) thường khó định lượng và quy đổi thành giá trị tiền tệ, gây khó khăn cho việc phân tích.

Quy định pháp luật thường đặt ra các tiêu chuẩn hoặc giới hạn cụ thể (ví dụ, tiêu chuẩn khí thải). Mặc dù dễ hiểu và thực hiện, quy định pháp luật thường thiếu linh hoạt và không khuyến khích doanh nghiệp tìm kiếm các giải pháp sáng tạo và hiệu quả hơn để giảm thiểu ngoại ứng. Các biện pháp dựa trên thị trường như thuế Pigou hoặc giấy phép ô nhiễm có thể tạo ra động lực đổi mới tốt hơn.

Lý thuyết lựa chọn công áp dụng các công cụ kinh tế học để phân tích hành vi của các chủ thể trong lĩnh vực công. Nó xem xét động cơ, lợi ích cá nhân và sự tương tác của các cá nhân trong quá trình ra quyết định chính trị và quản lý nhà nước.

Công bằng theo chiều ngang trong thuế khóa đòi hỏi những người có hoàn cảnh kinh tế tương tự (ví dụ: thu nhập, tài sản, mức tiêu dùng) phải chịu mức thuế tương đương nhau. Ngược lại, công bằng theo chiều dọc (vertical equity) liên quan đến việc phân bổ gánh nặng thuế giữa các nhóm thu nhập khác nhau.

Định lý Coase, được đặt theo tên Ronald Coase, cho rằng nếu quyền tài sản được xác định rõ ràng và chi phí giao dịch đủ thấp, các bên tư nhân có thể tự thỏa thuận để giải quyết vấn đề ngoại ứng một cách hiệu quả mà không cần sự can thiệp của chính phủ. Tuy nhiên, điều này thường khó xảy ra trong thực tế do chi phí giao dịch và xác định quyền tài sản có thể rất cao.

Thuế lũy thoái là loại thuế mà tỷ lệ thuế giảm khi thu nhập tăng. Thuế VAT thường được coi là lũy thoái vì người có thu nhập thấp thường chi tiêu một tỷ lệ lớn hơn thu nhập của họ cho hàng hóa và dịch vụ chịu thuế VAT so với người có thu nhập cao.

Tài sản công cộng, hay tài nguyên chung, có tính cạnh tranh (việc một người sử dụng làm giảm lượng có sẵn cho người khác) nhưng không có tính loại trừ (khó hoặc không thể ngăn cản người khác sử dụng). Ví dụ: nguồn cá ở biển, đồng cỏ chung. Vấn đề 'bi kịch của tài sản chung' (tragedy of the commons) thường xảy ra với loại hàng hóa này do việc sử dụng quá mức.

Chi tiêu công là các khoản chi của chính phủ. Lợi nhuận của doanh nghiệp nhà nước là thu nhập của chính phủ, không phải chi tiêu. Các loại chi tiêu công phổ biến bao gồm chi đầu tư, chi thường xuyên, chi trả nợ công, chi an sinh xã hội, v.v.

Độc quyền tự nhiên xảy ra khi một ngành có chi phí cố định lớn và chi phí biên giảm dần theo quy mô sản xuất, khiến cho một doanh nghiệp duy nhất có thể cung cấp hàng hóa/dịch vụ với chi phí thấp hơn so với nhiều doanh nghiệp. Tuy nhiên, độc quyền có thể lạm dụng vị thế để đặt giá cao. Do đó, chính phủ thường can thiệp bằng cách điều tiết giá cả hoặc quốc hữu hóa để bảo vệ người tiêu dùng.

Chính sách tài khóa là việc chính phủ sử dụng thuế khóa và chi tiêu công để tác động đến nền kinh tế. Các công cụ chính của chính sách tài khóa bao gồm thuế, chi tiêu chính phủ và nợ công. Chính sách tiền tệ (monetary policy), ngược lại, liên quan đến điều chỉnh lãi suất và cung tiền.

Vấn đề 'người ăn không' phát sinh khi cung cấp hàng hóa công cộng. Do tính không loại trừ, mọi người có thể hưởng lợi từ hàng hóa công cộng mà không cần trả tiền, dẫn đến việc cá nhân có động cơ trốn tránh chi trả, gây khó khăn cho việc cung cấp hàng hóa công cộng một cách hiệu quả.

Điểm khác biệt chính giữa lựa chọn công và lựa chọn tư nằm ở cơ chế ra quyết định. Lựa chọn tư diễn ra trên thị trường, dựa trên quyết định của từng cá nhân hoặc doanh nghiệp. Lựa chọn công liên quan đến quyết định của chính phủ và các tổ chức công, thường thông qua các quy trình chính trị, bỏ phiếu và quyết định tập thể.