Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Kinh tế công cộng – Đề 2

Thuế Pigou là một loại thuế đánh vào các hoạt động gây ra ngoại ứng tiêu cực, nhằm làm cho chi phí tư nhân của hoạt động đó phản ánh đúng chi phí xã hội, từ đó giảm thiểu ngoại ứng tiêu cực.

Nguyên tắc 'khả năng trả thuế' (ability-to-pay principle) cho rằng hệ thống thuế nên dựa trên khả năng tài chính của người dân, tức là người có thu nhập và tài sản lớn hơn nên đóng thuế nhiều hơn, không nhất thiết phải liên quan trực tiếp đến lợi ích mà họ nhận được từ dịch vụ công.

Thuế giá trị gia tăng (VAT) là một loại thuế gián thu, đánh vào phần giá trị tăng thêm của hàng hóa và dịch vụ ở mỗi khâu của quá trình sản xuất, kinh doanh đến khi tới tay người tiêu dùng cuối cùng.

Tìm kiếm đặc lợi (rent-seeking) là hành vi sử dụng nguồn lực để tìm kiếm lợi ích kinh tế thông qua các kênh chính trị (như vận động hành lang, hối lộ) thay vì tạo ra giá trị kinh tế thực sự. Hành vi này thường dẫn đến phân bổ nguồn lực kém hiệu quả và tham nhũng.

Bữa ăn tại nhà hàng là hàng hóa tư nhân vì nó có tính cạnh tranh (một suất ăn chỉ dành cho một người) và loại trừ (nhà hàng có thể ngăn người khác ăn nếu họ không trả tiền).

Phân tích chi phí - lợi ích (cost-benefit analysis) là một công cụ quan trọng trong kinh tế công cộng để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các dự án công (như xây dựng cầu đường, bệnh viện, trường học) bằng cách so sánh tổng chi phí dự án với tổng lợi ích xã hội mà nó mang lại.

Chính sách tài khóa là việc chính phủ sử dụng thuế và chi tiêu chính phủ để ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, giảm thất nghiệp và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Lựa chọn công cộng là một nhánh của kinh tế học nghiên cứu cách thức các quyết định chính trị và công cộng được đưa ra, phân tích hành vi của các nhà hoạch định chính sách, cử tri, và các nhóm lợi ích trong quá trình ra quyết định công.

Vấn đề 'người ăn không' (free-rider problem) phát sinh với hàng hóa công cộng do tính không loại trừ. Vì không thể ngăn cản người khác sử dụng hàng hóa công cộng ngay cả khi họ không trả tiền, nên có động cơ cho mọi người trở thành 'người ăn không', tức là hưởng lợi mà không đóng góp, dẫn đến việc cung cấp hàng hóa công cộng không đầy đủ.

Hàng hóa chung (common-pool resources) có tính cạnh tranh (việc một người sử dụng làm giảm lượng hàng hóa có sẵn cho người khác) nhưng không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn cản người khác sử dụng). Ví dụ điển hình là nguồn cá ở biển, đồng cỏ chung. Việc khai thác quá mức hàng hóa chung có thể dẫn đến 'bi kịch của vùng đất chung' (tragedy of the commons).

Ngoại ứng tiêu cực là chi phí mà một hoạt động kinh tế gây ra cho bên thứ ba không liên quan trực tiếp đến hoạt động đó. Ví dụ: ô nhiễm không khí từ nhà máy gây hại cho sức khỏe người dân xung quanh.

Thất bại thị trường xảy ra khi thị trường tự do không thể phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả, dẫn đến lãng phí nguồn lực hoặc không đạt được hiệu quả Pareto. Các nguyên nhân chính của thất bại thị trường bao gồm hàng hóa công cộng, ngoại ứng, thông tin bất cân xứng và độc quyền.

Thông tin bất cân xứng (asymmetric information) xảy ra khi một bên trong giao dịch (ví dụ: người bán hoặc người mua) có thông tin nhiều hơn bên kia, dẫn đến các quyết định không hiệu quả và có thể gây ra các vấn đề như lựa chọn đối nghịch (adverse selection) và rủi ro đạo đức (moral hazard).

Thuế lũy tiến là loại thuế mà người có thu nhập cao hơn phải chịu tỷ lệ thuế cao hơn so với người có thu nhập thấp hơn, nhằm mục đích tái phân phối thu nhập và giảm bất bình đẳng.

Vốn nhân lực (human capital) đề cập đến kiến thức, kỹ năng và năng lực của con người. Đầu tư vào vốn nhân lực chủ yếu thông qua giáo dục và đào tạo, nhằm nâng cao năng suất lao động và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Gánh nặng thuế (tax incidence) phân tích ai thực sự chịu gánh nặng kinh tế của thuế, có thể là người mua, người bán, hoặc cả hai, bất kể luật pháp quy định ai là người nộp thuế trực tiếp.

Định lý Coase cho rằng nếu quyền tài sản được xác định rõ ràng và chi phí giao dịch đủ thấp, các bên liên quan có thể thương lượng và đạt được thỏa thuận để giải quyết vấn đề ngoại ứng một cách hiệu quả, bất kể ban đầu quyền tài sản thuộc về ai.

Chính sách ổn định hóa (stabilization policy) là một trong ba chức năng chính của chính phủ trong kinh tế công cộng, bên cạnh phân bổ nguồn lực và phân phối lại. Chính sách ổn định hóa sử dụng các công cụ tài khóa và tiền tệ để ổn định kinh tế vĩ mô, giảm thiểu biến động kinh tế, kiểm soát lạm phát và thất nghiệp.

Lợi nhuận của doanh nghiệp tư nhân là thu nhập của khu vực tư nhân, không phải là chi tiêu của chính phủ. Các lựa chọn còn lại đều là các khoản chi tiêu công.

Bảo hiểm thất nghiệp là một chương trình bảo hiểm xã hội do chính phủ cung cấp để hỗ trợ tài chính cho người lao động bị mất việc làm trong thời gian họ tìm kiếm công việc mới, giúp giảm bớt gánh nặng kinh tế và duy trì mức sống tối thiểu.

Đường cong Laffer cho thấy mối quan hệ giữa tỷ lệ thuế và doanh thu thuế của chính phủ. Nó gợi ý rằng có một tỷ lệ thuế tối ưu mà tại đó doanh thu thuế là tối đa, và nếu tỷ lệ thuế vượt quá mức này, doanh thu thuế có thể giảm do tác động tiêu cực đến động lực làm việc và đầu tư.

Kinh tế công cộng tập trung vào hoạt động kinh tế của chính phủ, bao gồm thu chi ngân sách, chính sách thuế, cung cấp hàng hóa công và dịch vụ công, cũng như điều tiết kinh tế.

Đối với hàng hóa công cộng, do tính không cạnh tranh, việc có thêm người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa có sẵn cho người khác. Do đó, đường cầu thị trường được xác định bằng cách cộng dọc các đường cầu cá nhân, và khi có thêm người tiêu dùng, đường cầu thị trường sẽ dịch chuyển sang phải, phản ánh tổng lợi ích xã hội tăng lên.

Ngân sách nhà nước là bản kế hoạch tài chính của chính phủ, bao gồm các khoản thu (chủ yếu từ thuế) và các khoản chi (cho hoạt động của chính phủ, đầu tư công, an sinh xã hội, v.v.).

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: tính không cạnh tranh (việc một người sử dụng không làm giảm lượng hàng hóa có sẵn cho người khác) và tính không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn cản người khác sử dụng hàng hóa).

Lãi ròng xã hội (social surplus) hay tổng thặng dư xã hội là tổng của thặng dư tiêu dùng (lợi ích ròng mà người tiêu dùng nhận được) và thặng dư sản xuất (lợi nhuận ròng mà nhà sản xuất nhận được). Mục tiêu của nhiều chính sách công là tối đa hóa lãi ròng xã hội.

Nguyên tắc 'người hưởng lợi trả tiền' (benefit principle) cho rằng những người hưởng lợi từ các dịch vụ công cộng (như đường sá, cầu cống, giáo dục) nên đóng góp thuế để tài trợ cho các dịch vụ đó, tương tự như việc trả tiền cho hàng hóa và dịch vụ tư nhân.

Một trong những lý do chính đáng để chính phủ can thiệp vào nền kinh tế là để khắc phục các thất bại thị trường và cải thiện hiệu quả phân bổ nguồn lực.

Độc quyền tự nhiên (natural monopoly) xảy ra khi một ngành công nghiệp có chi phí bình quân giảm dần theo quy mô sản xuất, khiến một doanh nghiệp duy nhất có thể cung cấp hàng hóa hoặc dịch vụ với chi phí thấp hơn so với nhiều doanh nghiệp. Để bảo vệ người tiêu dùng, chính phủ thường điều tiết độc quyền tự nhiên bằng cách áp đặt giá trần hoặc quy định giá.

Chính sách phân phối lại thu nhập nhằm giảm bớt sự chênh lệch giàu nghèo trong xã hội, đảm bảo công bằng xã hội hơn thông qua các biện pháp như thuế lũy tiến, trợ cấp xã hội, và các chương trình phúc lợi.