Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Kinh tế công cộng – Đề 14

Nguyên tắc 'người hưởng lợi trả tiền' (benefit principle) cho rằng thuế nên được thu từ những người hưởng lợi từ các dịch vụ công cộng do chính phủ cung cấp. Ví dụ, thuế xăng dầu có thể được sử dụng để tài trợ cho việc xây dựng và bảo trì đường xá, vì người lái xe (người hưởng lợi từ đường xá) là người trả thuế xăng dầu.

Ngoại ứng tiêu cực (negative externality) xảy ra khi chi phí xã hội của một hoạt động (ví dụ: sản xuất) lớn hơn chi phí tư nhân mà người sản xuất phải chịu. Điều này có nghĩa là có một chi phí phát sinh cho xã hội mà không được phản ánh trong giá thị trường.

Thuế trực thu (direct tax) là loại thuế mà người nộp thuế và người chịu thuế là cùng một người. Thuế thu nhập cá nhân là một ví dụ điển hình của thuế trực thu, vì người có thu nhập phải nộp thuế thu nhập cá nhân từ thu nhập của mình.

Vấn đề 'người ăn không' (free-rider problem) xảy ra với hàng hóa công cộng vì tính không loại trừ của chúng. Mọi người có thể hưởng lợi từ hàng hóa công cộng mà không cần trả tiền, dẫn đến việc cung cấp không đầy đủ hàng hóa công cộng do thiếu động lực tài chính cho việc sản xuất tư nhân.

Vốn xã hội (social capital) đề cập đến mạng lưới quan hệ xã hội, niềm tin và chuẩn mực xã hội tạo điều kiện thuận lợi cho sự hợp tác và phối hợp vì lợi ích chung. Vốn xã hội được coi là một yếu tố quan trọng cho sự phát triển kinh tế và xã hội bền vững.

Chi tiêu chính phủ cho giáo dục và y tế thường được coi là chi tiêu đầu tư công (public investment) vì chúng tạo ra vốn nhân lực và cải thiện sức khỏe dân số, góp phần vào tăng trưởng kinh tế dài hạn. Mặc dù có yếu tố chi tiêu thường xuyên (vận hành), bản chất đầu tư vào con người là yếu tố chính.

Phân tích chi phí - lợi ích (cost-benefit analysis) là một công cụ quan trọng trong kinh tế công cộng để đánh giá hiệu quả của các chính sách công hoặc dự án công. Phương pháp này so sánh tổng chi phí xã hội của chính sách/dự án với tổng lợi ích xã hội để quyết định xem liệu chính sách/dự án đó có đáng thực hiện hay không.

Chức năng phân bổ nguồn lực (allocation function) của chính phủ là nhằm mục đích khắc phục các thất bại thị trường (market failures) và đảm bảo cung cấp đầy đủ các hàng hóa công cộng và hàng hóa xã hội mà thị trường tự do không cung cấp hoặc cung cấp không hiệu quả.

Thất bại thị trường (market failure) xảy ra khi thị trường tự do không thể phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả, dẫn đến kết quả không tối ưu về mặt xã hội. Hiệu quả Pareto là trạng thái mà không thể cải thiện tình trạng của một người mà không làm xấu đi tình trạng của người khác.

Chính sách tài khóa (fiscal policy) là việc chính phủ sử dụng thuế (taxes) và chi tiêu chính phủ (government spending) để tác động đến nền kinh tế vĩ mô. Các công cụ chính sách tài khóa bao gồm các loại thuế, mức thuế suất, cơ cấu chi tiêu chính phủ, và các chương trình chuyển giao.

Thông tin bất cân xứng (asymmetric information) xảy ra khi một bên trong giao dịch có nhiều thông tin hơn bên kia. Điều này có thể dẫn đến hai vấn đề chính: lựa chọn đối nghịch (adverse selection) và rủi ro đạo đức (moral hazard). Lựa chọn đối nghịch xảy ra trước giao dịch, khi bên có ít thông tin hơn lo ngại bị chọn phải đối tác không tốt. Rủi ro đạo đức xảy ra sau giao dịch, khi một bên thay đổi hành vi theo hướng bất lợi cho bên kia sau khi giao dịch đã được thực hiện.

Tiêu chuẩn Pareto (Pareto criterion) trong kinh tế học phúc lợi được sử dụng để đánh giá hiệu quả phân bổ nguồn lực. Một trạng thái phân bổ nguồn lực được coi là hiệu quả Pareto (Pareto efficient) nếu không thể cải thiện tình trạng của bất kỳ ai mà không làm xấu đi tình trạng của người khác.

Hệ thống phúc lợi xã hội (social welfare system) được thiết kế để cung cấp sự bảo vệ và hỗ trợ cho những người yếu thế trong xã hội, giảm nghèo đói và bất bình đẳng thu nhập, và đảm bảo mức sống tối thiểu cho mọi người dân.

Kem là một ví dụ về hàng hóa tư nhân, có cả tính loại trừ (người bán có thể ngăn người không trả tiền ăn kem) và tính cạnh tranh (việc một người ăn kem làm giảm lượng kem có sẵn cho người khác). Các lựa chọn khác không phải hàng hóa tư nhân: đèn маяк (hàng hóa công cộng), chương trình phát thanh (gần hàng hóa công cộng), không khí sạch (tài nguyên chung).

Giá trần (price ceiling) là mức giá tối đa mà chính phủ quy định cho một hàng hóa hoặc dịch vụ. Khi giá trần được đặt dưới mức giá cân bằng thị trường, nó sẽ tạo ra thiếu hụt hàng hóa (shortage) vì lượng cầu vượt quá lượng cung. Thiếu hụt này có thể dẫn đến sự hình thành thị trường chợ đen (black market) nơi hàng hóa được bán với giá cao hơn giá trần.

Thuế Pigou (Pigouvian tax) là một loại thuế đánh vào các hoạt động tạo ra ngoại ứng tiêu cực. Mục đích của thuế này là nội hóa ngoại ứng, tức là làm cho người gây ra ngoại ứng phải chịu chi phí xã hội đầy đủ của hành động của họ, từ đó giảm thiểu ngoại ứng.

Thuế lũy thoái (regressive tax) là loại thuế mà tỷ lệ thuế giảm khi thu nhập tăng. Thuế VAT thường được coi là lũy thoái vì người có thu nhập thấp thường chi tiêu một tỷ lệ lớn thu nhập của họ cho hàng hóa và dịch vụ chịu thuế VAT so với người có thu nhập cao.

Chính sách ổn định kinh tế vĩ mô (macroeconomic stabilization policy) của chính phủ nhằm mục tiêu ổn định nền kinh tế, tránh các biến động lớn về sản lượng (GDP), việc làm (tỷ lệ thất nghiệp) và giá cả (lạm phát). Các công cụ chính sách tài khóa và tiền tệ được sử dụng để đạt được mục tiêu này.

Hàng hóa trung gian (merit goods) là hàng hóa mà chính phủ tin rằng người dân nên tiêu dùng nhiều hơn vì lợi ích xã hội, ngay cả khi người dân có thể không nhận thức đầy đủ hoặc đánh giá thấp lợi ích đó. Ví dụ điển hình là giáo dục và y tế. Chính phủ thường trợ cấp hoặc cung cấp miễn phí hàng hóa trung gian để khuyến khích tiêu dùng.

Bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm tiền gửi thường được cung cấp hoặc bảo trợ bởi chính phủ do thị trường bảo hiểm tư nhân có thể gặp thất bại trong việc cung cấp đầy đủ các loại hình bảo hiểm này. Điều này có thể do vấn đề thông tin bất cân xứng (rủi ro đạo đức, lựa chọn đối nghịch) hoặc do tầm quan trọng của các loại bảo hiểm này đối với an sinh xã hội.

Lý thuyết lựa chọn công (public choice theory) áp dụng các công cụ và phương pháp của kinh tế học để nghiên cứu hành vi của các cá nhân và tổ chức trong lĩnh vực công, bao gồm các nhà chính trị, quan chức, cử tri và nhóm lợi ích. Lý thuyết này cho rằng các chủ thể công cũng hành động dựa trên lợi ích cá nhân và động cơ kinh tế, tương tự như trong khu vực tư nhân.

Tài nguyên chung (common-pool resources) có tính cạnh tranh (việc một người sử dụng tài nguyên làm giảm lượng có sẵn cho người khác) nhưng không có tính loại trừ (khó hoặc không thể ngăn cản người khác sử dụng tài nguyên). Ví dụ, cá trong đại dương là hữu hạn (cạnh tranh), nhưng khó có thể ngăn cản người ta đánh bắt (không loại trừ). Điều này dẫn đến vấn đề 'bi kịch của tài sản chung' (tragedy of the commons).

Chính sách cạnh tranh (competition policy) hay còn gọi là chính sách chống độc quyền (antitrust policy) nhằm mục tiêu thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trên thị trường, ngăn chặn các hành vi phản cạnh tranh như độc quyền, thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị thế độc quyền, nhằm bảo vệ lợi ích người tiêu dùng và nâng cao hiệu quả kinh tế.

Thuế lũy tiến (progressive tax) là hệ thống thuế mà tỷ lệ thuế (thuế suất trung bình) tăng lên khi thu nhập tăng. Điều này có nghĩa là thuế suất biên (marginal tax rate), tức là tỷ lệ thuế áp dụng cho mỗi đồng thu nhập tăng thêm, cũng tăng lên khi thu nhập tăng lên.

Hàng hóa công cộng có tính không loại trừ (không thể ngăn cản người khác tiêu dùng) và không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa có sẵn cho người khác). Hàng hóa tư nhân thì ngược lại, có tính loại trừ và cạnh tranh.

Ngân sách nhà nước thâm hụt (budget deficit) xảy ra khi tổng chi ngân sách (government expenditures) lớn hơn tổng thu ngân sách (government revenues) trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm tài khóa). Thâm hụt ngân sách phải được bù đắp bằng cách vay nợ.

Nguyên tắc công bằng chiều ngang (horizontal equity) trong thuế khóa yêu cầu những người có tình trạng kinh tế như nhau (ví dụ: thu nhập, tài sản) phải được đối xử như nhau trong hệ thống thuế, tức là phải trả mức thuế tương đương.

Chính phủ can thiệp vào thị trường lao động thông qua nhiều biện pháp, trong đó có việc đặt mức lương tối thiểu (minimum wage) để bảo vệ người lao động có thu nhập thấp và ban hành luật lao động (labor laws) để điều chỉnh quan hệ lao động, bảo vệ quyền lợi của người lao động và đảm bảo điều kiện làm việc an toàn.

Độc quyền tự nhiên (natural monopoly) xảy ra khi chi phí trung bình giảm liên tục khi quy mô sản xuất tăng lên, khiến một doanh nghiệp duy nhất có thể cung cấp hàng hóa hoặc dịch vụ với chi phí thấp hơn so với nhiều doanh nghiệp. Chính phủ thường can thiệp bằng cách quy định giá (price regulation) hoặc quốc hữu hóa (nationalization) để đảm bảo giá cả hợp lý và dịch vụ được cung cấp rộng rãi.

Chính sách tiền tệ (monetary policy) và chính sách tài khóa (fiscal policy) khác nhau chủ yếu ở công cụ chính sách mà chúng sử dụng. Chính sách tiền tệ sử dụng các công cụ như lãi suất, tỷ lệ dự trữ bắt buộc và nghiệp vụ thị trường mở để điều chỉnh cung tiền và tín dụng. Chính sách tài khóa sử dụng thuế và chi tiêu chính phủ làm công cụ.