Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Kiểm toán – Đề 5

Mục tiêu chính của kiểm toán báo cáo tài chính là cung cấp một ý kiến độc lập về việc báo cáo tài chính có trình bày trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu, theo khuôn khổ lập pháp lý được áp dụng hay không. Kiểm toán không đảm bảo hiệu quả hoạt động, phát hiện hết gian lận, hay tư vấn kinh doanh.

Mức trọng yếu (materiality) là ngưỡng giá trị mà nếu sai sót (riêng lẻ hoặc tổng hợp) vượt quá, có thể ảnh hưởng đến quyết định kinh tế của người sử dụng báo cáo tài chính dựa trên báo cáo tài chính đó. Kiểm toán viên sử dụng mức trọng yếu để lập kế hoạch và thực hiện kiểm toán, cũng như đánh giá ảnh hưởng của sai sót.

Thủ tục phân tích (analytical procedures) là việc so sánh và đánh giá các mối quan hệ giữa dữ liệu tài chính và phi tài chính, nhằm phát hiện các biến động bất thường hoặc xu hướng không mong đợi, có thể chỉ ra rủi ro sai sót. Không phải là kiểm tra chi tiết, đánh giá kiểm soát nội bộ hay quan sát trực tiếp, mặc dù các thủ tục này cũng là thủ tục kiểm toán.

Kiểm toán độc lập (external audit) được thực hiện bởi kiểm toán viên bên ngoài, độc lập với đơn vị được kiểm toán. Mục đích là cung cấp ý kiến khách quan và độc lập về báo cáo tài chính cho các bên liên quan bên ngoài doanh nghiệp (cổ đông, nhà đầu tư, ngân hàng...).

Hồ sơ kiểm toán (audit documentation) bao gồm tất cả các tài liệu liên quan đến cuộc kiểm toán, như kế hoạch kiểm toán, bằng chứng kiểm toán, và ý kiến kiểm toán. Báo cáo quản lý nội bộ của đơn vị là tài liệu do đơn vị lập, không phải là một phần của hồ sơ kiểm toán do kiểm toán viên tạo ra.

Trách nhiệm của kiểm toán viên liên quan đến gian lận là thiết kế và thực hiện kiểm toán để có sự đảm bảo hợp lý rằng báo cáo tài chính không còn chứa đựng sai sót trọng yếu, bất kể do gian lận hay sai sót gây ra. Kiểm toán viên không đảm bảo phát hiện tất cả gian lận hoặc ngăn chặn gian lận, và không có trách nhiệm trừng phạt người gây ra gian lận.

Ý kiến chấp nhận toàn phần (hay ý kiến không sửa đổi) là ý kiến tốt nhất, cho thấy báo cáo tài chính được kiểm toán trình bày trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu, theo khuôn khổ lập pháp lý được áp dụng. Các loại ý kiến khác (chấp nhận từng phần, từ chối, trái ngược) đều chỉ ra những vấn đề trọng yếu trong báo cáo tài chính.

Kiểm toán dựa trên rủi ro (risk-based audit approach) là cách tiếp cận kiểm toán tập trung nguồn lực và thủ tục kiểm toán vào các khu vực có rủi ro sai sót trọng yếu cao hơn. Điều này giúp tăng hiệu quả kiểm toán bằng cách tập trung vào những lĩnh vực quan trọng nhất. Không chỉ tập trung vào giá trị lớn, không chỉ dùng thủ tục phân tích, và không bỏ qua kiểm soát nội bộ mà đánh giá rủi ro để xác định phạm vi kiểm soát nội bộ cần kiểm tra.

'Thận trọng' (professional skepticism) trong kiểm toán đòi hỏi kiểm toán viên phải duy trì thái độ hoài nghi, luôn đặt câu hỏi và đánh giá một cách phê phán bằng chứng kiểm toán thu thập được. Không phải là luôn nghi ngờ mọi thứ, mà là cần có sự nghi ngờ hợp lý và xác minh thông tin.

Kiểm tra cơ bản (substantive tests) là các thủ tục kiểm toán được thiết kế để phát hiện sai sót trọng yếu trực tiếp trong số dư tài khoản, nhóm giao dịch và thông tin thuyết minh của báo cáo tài chính. Mục tiêu là thu thập bằng chứng về tính đầy đủ, hiện hữu, giá trị, quyền và nghĩa vụ, và trình bày và thuyết minh của các khoản mục này. Khác với kiểm tra kiểm soát nội bộ, thủ tục phân tích, hay phỏng vấn (mặc dù phỏng vấn có thể là một phần của kiểm tra cơ bản).

Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA) được xây dựng dựa trên Chuẩn mực kiểm toán quốc tế (ISA) do Liên đoàn Kế toán Quốc tế (IFAC) ban hành, nhằm đảm bảo sự tương đồng và hội nhập với thông lệ kiểm toán quốc tế. Không dựa trên VAS, IFRS (là chuẩn mực kế toán), hay Luật kế toán trực tiếp, mà dựa trên ISA.

Thư quản lý (management letter) là thư do kiểm toán viên gửi cho Ban Giám đốc đơn vị sau khi kết thúc kiểm toán, trình bày các yếu kém đáng kể trong kiểm soát nội bộ đã phát hiện trong quá trình kiểm toán và đưa ra các khuyến nghị cải thiện. Đây là một sản phẩm phụ của kiểm toán, bên cạnh ý kiến kiểm toán.

Ý kiến chấp nhận từng phần được đưa ra khi có sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính, nhưng sai sót này không lan tỏa, chỉ ảnh hưởng đến một số khía cạnh nhất định của báo cáo tài chính. Nếu sai sót lan tỏa, ý kiến có thể là ý kiến trái ngược hoặc từ chối đưa ra ý kiến. Ý kiến chấp nhận toàn phần khi không có sai sót trọng yếu, và ý kiến chấp nhận từng phần có thể do giới hạn phạm vi kiểm toán không trọng yếu.

Khi phát hiện dấu hiệu gian lận, kiểm toán viên có trách nhiệm mở rộng phạm vi kiểm toán để xác định mức độ ảnh hưởng, thảo luận với cấp quản lý phù hợp (ví dụ: ủy ban kiểm toán) và xem xét ảnh hưởng đến ý kiến kiểm toán. Báo cáo công an hoặc công khai thông tin gian lận không phải là hành động đầu tiên, và không nên lờ đi dù giá trị có vẻ không trọng yếu ban đầu.

Theo khuôn khổ COSO, năm thành phần của kiểm soát nội bộ là: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và Truyền thông, và Giám sát. Kiểm toán nội bộ là một chức năng trong tổ chức, có thể đánh giá kiểm soát nội bộ, nhưng không phải là một trong năm thành phần cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ theo COSO.

Công cụ và kỹ thuật kiểm toán sử dụng dữ liệu lớn (Big Data) và phân tích dữ liệu (Data Analytics) giúp kiểm toán viên xử lý lượng lớn dữ liệu, xác định các mẫu bất thường, tăng cường khả năng phát hiện gian lận và sai sót, và nâng cao hiệu quả kiểm toán. Không giảm sự cần thiết của kiểm soát nội bộ, không loại bỏ hoàn toàn rủi ro kiểm toán, và không thay thế hoàn toàn kiểm toán viên con người, mà là công cụ hỗ trợ kiểm toán viên.

Quan sát việc kiểm kê hàng tồn kho là một thủ tục kiểm tra cơ bản (test of controls), nhằm thu thập bằng chứng về sự hiện hữu và đánh giá hàng tồn kho. Các lựa chọn khác liên quan đến tìm hiểu và đánh giá kiểm soát nội bộ hoặc tuân thủ, không phải là thủ tục kiểm tra cơ bản trực tiếp vào số dư tài khoản hoặc các nghiệp vụ.

Nếu kiểm toán viên bị giới hạn phạm vi kiểm toán và không thể thu thập đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp, tùy thuộc vào mức độ trọng yếu và lan tỏa của giới hạn này, kiểm toán viên có thể đưa ra ý kiến chấp nhận từng phần (nếu giới hạn có ảnh hưởng trọng yếu nhưng không lan tỏa) hoặc từ chối đưa ra ý kiến (nếu giới hạn có ảnh hưởng trọng yếu và lan tỏa). Không phải lúc nào cũng đưa ra ý kiến chấp nhận toàn phần hoặc trái ngược, và không phải là báo cáo gian lận trừ khi giới hạn phạm vi là do gian lận.

Mục tiêu của việc kiểm tra kiểm soát nội bộ (tests of controls) là thu thập bằng chứng về sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ trong việc ngăn ngừa, hoặc phát hiện và sửa chữa các sai sót trọng yếu. Nếu kiểm soát nội bộ hoạt động hiệu quả, kiểm toán viên có thể giảm bớt phạm vi kiểm tra cơ bản (substantive tests). Không phải để phát hiện sai sót trực tiếp, đánh giá hiệu quả hoạt động chung, hay cung cấp ý kiến về báo cáo tài chính trực tiếp.

Kiểm toán viên cần xem xét rút khỏi hợp đồng kiểm toán khi gặp phải các tình huống nghiêm trọng như Ban Giám đốc không hợp tác hoặc giới hạn phạm vi kiểm toán một cách nghiêm trọng, khiến kiểm toán viên không thể thu thập đủ bằng chứng hoặc không thể đưa ra ý kiến kiểm toán phù hợp. Sai sót không trọng yếu, chậm thanh toán phí, hay thay đổi kế hoạch kinh doanh thông thường không phải lý do rút khỏi hợp đồng.

Mục đích của kiểm soát nội bộ là hỗ trợ đơn vị đạt được các mục tiêu về hoạt động hữu hiệu, báo cáo tài chính đáng tin cậy và tuân thủ pháp luật. Tối đa hóa lợi nhuận cho cổ đông không phải là mục tiêu trực tiếp của kiểm soát nội bộ, mặc dù kiểm soát nội bộ tốt có thể góp phần vào việc đạt được lợi nhuận bền vững.

Gian lận báo cáo tài chính (fraudulent financial reporting) thường do Ban Giám đốc và cấp quản lý cao thực hiện vì họ có quyền lực và khả năng can thiệp vào báo cáo tài chính. Gian lận biển thủ tài sản (misappropriation of assets) có thể do nhân viên cấp thấp thực hiện.

Điểm khác biệt chính giữa gian lận và sai sót là ý định. Gian lận là hành động cố ý gây ra sai lệch trong báo cáo tài chính, trong khi sai sót là vô ý. Giá trị, độ khó phát hiện, hay cấp độ nhân viên thực hiện không phải là yếu tố quyết định phân biệt gian lận và sai sót.

Rủi ro kiểm toán là rủi ro kiểm toán viên đưa ra ý kiến chấp nhận toàn phần không phù hợp khi báo cáo tài chính thực tế còn chứa đựng sai sót trọng yếu. Đây là rủi ro mà kiểm toán viên cố gắng giảm thiểu thông qua quy trình kiểm toán của mình.

Kiểm toán tuân thủ (compliance audit) được thực hiện để xác định xem đơn vị có tuân thủ các luật lệ, quy định, chính sách và thủ tục đã được thiết lập hay không. Mục tiêu là đảm bảo sự tuân thủ và giảm thiểu rủi ro pháp lý và uy tín.

Bằng chứng thu thập từ bên thứ ba độc lập trực tiếp gửi đến kiểm toán viên (ví dụ: xác nhận công nợ từ ngân hàng hoặc khách hàng) được xem là có độ tin cậy cao nhất vì tính khách quan và độc lập của nguồn cung cấp bằng chứng. Bằng chứng từ đơn vị được kiểm toán có thể bị ảnh hưởng bởi sự thiên vị hoặc sai sót.

Xác nhận (confirmation) từ bên thứ ba (ví dụ: xác nhận công nợ từ khách hàng, ngân hàng) là một ví dụ về bằng chứng tài liệu (documentary evidence). Đây là bằng chứng bằng văn bản từ một nguồn độc lập bên ngoài đơn vị, có độ tin cậy cao. Không phải bằng chứng vật chất, lời khai, hay phân tích.

Kiểm toán nội bộ (internal audit) là một hoạt động đảm bảo và tư vấn độc lập, khách quan, được thiết kế để gia tăng giá trị và cải thiện các hoạt động của tổ chức. Nó được thực hiện bởi nhân viên của đơn vị (kiểm toán viên nội bộ) và báo cáo cho Ban Giám đốc hoặc Ủy ban Kiểm toán.

Kiểm toán hoạt động (operational audit) tập trung vào việc đánh giá tính hữu hiệu, hiệu quả và kinh tế của các hoạt động trong một tổ chức. Mục tiêu là cải thiện hoạt động và hiệu suất. Khác với kiểm toán báo cáo tài chính (tính trung thực báo cáo) hoặc kiểm toán tuân thủ (tuân thủ pháp luật).

Các thủ tục kiểm toán cơ bản (ví dụ: kiểm tra chi tiết, thủ tục phân tích) được thực hiện trong giai đoạn thực hiện kiểm toán, KHÔNG phải giai đoạn lập kế hoạch. Giai đoạn lập kế hoạch tập trung vào việc hiểu đơn vị, đánh giá rủi ro và xác định phạm vi kiểm toán.