Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hóa lý dược – Đề 8

Định luật Fick thứ nhất áp dụng cho trạng thái khuếch tán ổn định, khi nồng độ gradient không đổi theo thời gian, tức là dòng khuếch tán là hằng số.

Nghiền cắt (cutting milling) sử dụng lực cắt để giảm kích thước hạt, thường dùng cho các vật liệu xơ hoặc dẻo. Nghiền bi, nghiền búa và nghiền струйная (jet milling) đều dựa trên nguyên tắc va đập, sử dụng lực va chạm mạnh để làm vỡ hạt.

Điểm đẳng điện (pI) là giá trị pH mà tại đó một phân tử hoặc ion lưỡng tính (ví dụ: amino acid, protein) có tổng điện tích dương bằng tổng điện tích âm, dẫn đến điện tích thực bằng không. Tại pI, độ tan của protein thường thấp nhất.

Liên kết kim loại là liên kết giữa các nguyên tử kim loại. Dược chất chủ yếu là các hợp chất hữu cơ hoặc vô cơ nhỏ, cấu trúc của chúng được hình thành bởi liên kết cộng hóa trị, liên kết ion (trong muối) và liên kết водород (cả nội và ngoại phân tử). Liên kết kim loại không phổ biến trong cấu trúc phân tử dược chất.

Tương tác kỵ nước đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định cấu trúc bậc ba của protein và thúc đẩy sự tương tác giữa thuốc kỵ nước và các vùng kỵ nước trên receptor. Các tương tác yếu khác cũng góp phần, nhưng tương tác kỵ nước thường chiếm ưu thế.

Áp suất thẩm thấu là một tính chất của dung dịch, không trực tiếp ảnh hưởng đến tốc độ hòa tan của chất rắn. Các yếu tố còn lại (diện tích bề mặt, độ nhớt, nhiệt độ) đều ảnh hưởng đến quá trình hòa tan.

Độ tan của chất khí trong chất lỏng tuân theo định luật Henry: độ tan tỷ lệ thuận với áp suất riêng phần của khí và giảm khi nhiệt độ tăng (do quá trình hòa tan khí thường tỏa nhiệt).

LogP là logarit thập phân của tỷ lệ nồng độ dược chất ở pha octanol so với pha nước ở trạng thái cân bằng. LogP = 0 nghĩa là nồng độ ở hai pha bằng nhau. LogP dương thể hiện tính ưa lipid, LogP âm thể hiện tính ưa nước.

Phương trình Arrhenius mô tả mối quan hệ giữa hằng số tốc độ phản ứng (k) và nhiệt độ (T), thông qua năng lượng hoạt hóa (Ea) và thừa số tần số (A): k = A * exp(-Ea/RT). Nhiệt độ tăng thường làm tăng hằng số tốc độ phản ứng.

Khi pH < pKa, cân bằng acid-base dịch chuyển về phía dạng acid, tức là dạng không ion hóa (đối với acid yếu). Vì pH = 2.5 thấp hơn pKa = 4.5, nên ở pH này, dược chất sẽ tồn tại chủ yếu ở dạng không ion hóa.

Để ổn định nhũ tương dầu trong nước (O/W), cần sử dụng chất nhũ hóa thân nước (hydrophilic). Chất nhũ hóa này sẽ tạo lớp màng bảo vệ xung quanh các giọt dầu, ngăn cản sự kết tụ và tách lớp của nhũ tương.

Chất lỏng Newton có độ nhớt không đổi khi tốc độ cắt thay đổi và đồ thị lưu biến là đường thẳng đi qua gốc tọa độ. Độ nhớt phụ thuộc vào thời gian tác dụng lực cắt là đặc trưng của chất lỏng phi-Newton, đặc biệt là loại thixotropic hoặc rheopectic.

Polymorph là hiện tượng một dược chất có thể tồn tại ở nhiều dạng tinh thể khác nhau, mỗi dạng có cấu trúc mạng lưới tinh thể và năng lượng mạng lưới khác nhau. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến độ tan và tốc độ hòa tan, từ đó ảnh hưởng đến sinh khả dụng của thuốc.

Quá trình thu nhiệt là quá trình hấp thụ nhiệt từ môi trường. Sự hòa tan của nhiều muối khan trong nước thường là quá trình thu nhiệt, cần cung cấp năng lượng để phá vỡ mạng lưới ion và hydrat hóa ion. Các quá trình còn lại (ngưng tụ, đông đặc, đốt cháy) đều là quá trình tỏa nhiệt.

Dung dịch đẳng trương (isotonic) là dung dịch có áp suất thẩm thấu tương đương với áp suất thẩm thấu của dịch cơ thể (ví dụ: máu, nước mắt). Điều này quan trọng trong bào chế các dung dịch tiêm truyền, nhỏ mắt để tránh gây tổn thương tế bào do mất nước hoặc hấp thụ nước.

Ka là hằng số cân bằng của phản ứng phân ly acid. Ka càng lớn, nghĩa là acid phân ly càng mạnh, tạo ra nhiều ion H+ hơn trong dung dịch, do đó acid càng mạnh.

Nhiệt lượng kế quét vi sai (DSC) thường được sử dụng để xác định độ tinh khiết của dược chất rắn bằng cách phân tích pic nóng chảy. Chất tinh khiết thường có pic nóng chảy hẹp và sắc nét, trong khi tạp chất làm pic nóng chảy rộng hơn và hạ thấp nhiệt độ nóng chảy.

Phương trình Noyes-Whitney: dC/dt = (DS(Cs - C))/Vh. Tốc độ hòa tan (dC/dt) tỷ lệ nghịch với độ dày lớp khuếch tán (h). Lớp khuếch tán càng dày, tốc độ hòa tan càng chậm.

Khuếch tán thụ động là cơ chế vận chuyển theo gradient nồng độ, không cần năng lượng ATP. Vận chuyển chủ động nguyên phát, thứ phát và nhập bào qua trung gian thụ thể đều là các cơ chế vận chuyển tích cực, cần năng lượng trực tiếp hoặc gián tiếp từ ATP.

Sức căng bề mặt là lực liên kết giữa các phân tử trên bề mặt chất lỏng, gây ra các hiện tượng như hình thành giọt, mao dẫn và tạo bọt. Sự hòa tan của chất rắn chủ yếu liên quan đến tương tác giữa các phân tử chất tan và dung môi, không trực tiếp do sức căng bề mặt.

Phản ứng thủy phân ester có thể được xúc tác bởi cả acid và base, nhưng thường xảy ra nhanh nhất trong môi trường base mạnh (thủy phân base). Trong môi trường acid, phản ứng cũng xảy ra nhưng chậm hơn so với môi trường base mạnh.

Dạng bào chế nano mang lại nhiều ưu điểm, đặc biệt là cải thiện độ tan của dược chất kém tan, tăng sinh khả dụng, kéo dài thời gian tác dụng và có khả năng hướng đích thuốc đến vị trí tác dụng mong muốn. Giá thành sản xuất thường cao hơn, và độ ổn định hóa học có thể không phải lúc nào cũng tăng.

Độ nhớt động học (dynamic viscosity) có đơn vị là Pascal-giây (Pa·s) trong hệ SI, hoặc poise (P) trong hệ CGS (1 Pa·s = 10 P). m²/s là đơn vị của độ nhớt кинематическая (kinematic viscosity), N/m² là đơn vị của áp suất hoặc sức căng bề mặt, kg/m³ là đơn vị của khối lượng riêng.

Phương trình Henderson-Hasselbalch liên hệ giữa pH của dung dịch đệm, pKa của acid yếu và tỷ lệ nồng độ base liên hợp và acid yếu. Nó rất hữu ích để tính toán và điều chỉnh pH của dung dịch đệm trong bào chế và phân tích dược phẩm.

Chất hoạt diện (surfactant) là chất có cấu trúc phân tử lưỡng tính (vừa ưa nước vừa kỵ nước), có khả năng tập trung tại bề mặt phân pha và làm giảm sức căng bề mặt hoặc sức căng liên pha giữa các chất lỏng, hoặc giữa chất lỏng và chất rắn.

Trong hệ đệm phosphat, H₂PO₄⁻ đóng vai trò là acid yếu (cho proton) và HPO₄²⁻ là base liên hợp (nhận proton). Cặp acid-base liên hợp này giúp duy trì pH ổn định.

Phương pháp chuẩn độ acid-base được sử dụng để xác định nồng độ acid hoặc base, không trực tiếp dùng để xác định độ tan. Các phương pháp còn lại (shake-flask, turbidimetry, HPLC) đều có thể được sử dụng để xác định độ tan của dược chất bằng cách đo nồng độ chất tan ở trạng thái bão hòa.

Định luật Lambert-Beer phát biểu rằng độ hấp thụ ánh sáng (A) tỷ lệ thuận với nồng độ chất phân tích (c) và chiều dày cuvet (l): A = εcl, trong đó ε là độ hấp thụ mol. Định luật này là cơ sở của phương pháp định lượng bằng phổ UV-Vis.

Tính chất коллигативные (colligative) của dung dịch chỉ phụ thuộc vào số lượng hạt chất tan, không phụ thuộc vào bản chất của chúng. Áp suất hơi bão hòa, nhiệt độ sôi và áp suất thẩm thấu là các tính chất коллигативные. Độ dẫn điện phụ thuộc vào bản chất và nồng độ ion, không chỉ số lượng hạt.

Hằng số điện môi của môi trường phân tán ít ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định vật lý của hỗn dịch so với các yếu tố khác. Kích thước hạt, độ nhớt và điện tích bề mặt đều ảnh hưởng đến tốc độ lắng, sự kết tụ và độ bền của hệ phân tán.