Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hoá dược – Đề 2

Thử nghiệm tiền lâm sàng (preclinical trials) là giai đoạn nghiên cứu trước khi thử nghiệm trên người, chủ yếu được thực hiện trên động vật thí nghiệm (in vivo) và các hệ thống tế bào, enzyme (in vitro) để đánh giá tính an toàn và hiệu quả ban đầu của thuốc, cũng như dược động học và dược lực học.

Phản ứng Phase II trong chuyển hóa thuốc là các phản ứng liên hợp, trong đó thuốc hoặc chất chuyển hóa Phase I được gắn thêm các nhóm phân cực lớn (ví dụ: glucuronide, sulfate, glutathione). Kết quả là tạo ra các chất chuyển hóa có độ phân cực cao hơn, tan tốt trong nước hơn, và dễ dàng thải trừ qua thận hoặc mật.

Tối ưu hóa cấu trúc thuốc nhằm mục đích chính là cải thiện khả năng tương tác của thuốc với đích tác dụng (như receptor, enzyme) để tăng hiệu quả điều trị, đồng thời giảm tương tác với các vị trí không mong muốn, từ đó giảm tác dụng phụ.

Hoá dược học là ngành khoa học nghiên cứu về thiết kế, tổng hợp và phát triển thuốc, đặc biệt tập trung vào sự tương tác giữa thuốc và các hệ thống sinh học ở mức độ phân tử, từ đó tìm hiểu cơ chế tác dụng và tối ưu hóa hiệu quả điều trị.

Sinh khả dụng (bioavailability) là một thông số dược động học quan trọng, thể hiện tỷ lệ phần trăm của liều thuốc dùng vào đường tuần hoàn chung ở dạng còn hoạt tính và tốc độ hấp thu của thuốc. Nó cho biết mức độ và tốc độ thuốc có thể đến được vị trí tác dụng sau khi dùng.

Hoạt tính của enzyme CYP450 chủ yếu ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa thuốc (metabolism), KHÔNG trực tiếp ảnh hưởng đến quá trình thải trừ thuốc qua thận (renal excretion). Các yếu tố như lưu lượng máu qua thận, độ gắn kết protein huyết tương (ảnh hưởng đến lọc cầu thận), và pH nước tiểu (ảnh hưởng đến tái hấp thu ống thận) đều ảnh hưởng đến thải trừ thuốc qua thận.

Thời gian bán thải (half-life) là một thông số dược động học liên quan đến thải trừ thuốc, KHÔNG trực tiếp ảnh hưởng đến sự phân bố thuốc (distribution) trong cơ thể. Các yếu tố như lưu lượng máu, độ tan trong lipid, và gắn kết protein huyết tương đều ảnh hưởng đến việc thuốc được phân bố đến các mô và cơ quan khác nhau.

SAR (Structure-Activity Relationship) là mối quan hệ giữa cấu trúc hóa học của một phân tử thuốc và hoạt tính sinh học của nó. Nghiên cứu SAR giúp các nhà khoa học hiểu được những phần cấu trúc nào của phân tử thuốc quan trọng cho hoạt tính, từ đó có thể tối ưu hóa cấu trúc để tăng hiệu quả hoặc giảm tác dụng phụ.

Sàng lọc ảo (virtual screening) là một kỹ thuật tin học sử dụng máy tính để mô phỏng và dự đoán khả năng liên kết của hàng triệu hợp chất với đích tác dụng. Mục đích là nhanh chóng lựa chọn ra các 'ứng viên' tiềm năng nhất từ thư viện hợp chất lớn để thử nghiệm tiếp theo trong phòng thí nghiệm, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí phát triển thuốc.

Thay thế đẳng điện tử (isosteric replacement) là một chiến lược trong thiết kế thuốc, trong đó một nhóm chức trong phân tử thuốc được thay thế bằng một nhóm chức khác có kích thước, hình dạng, và tính chất vật lý hóa học tương tự. Mục đích là để cải thiện các đặc tính của thuốc (ví dụ: độ tan, ái lực, chuyển hóa) mà không làm thay đổi đáng kể hoạt tính sinh học.

Receptor là một loại đích tác dụng quan trọng của thuốc. Receptor dopamin là đích tác dụng của nhiều loại thuốc, bao gồm thuốc điều trị Parkinson (levodopa) và thuốc chống loạn thần (haloperidol).

Phản ứng Phase I trong chuyển hóa thuốc là các phản ứng chức năng hóa, thường bao gồm oxy hóa (thường qua CYP450), khử (reduction), và thủy phân (hydrolysis). Các phản ứng này thường làm thuốc dễ phân cực hơn, chuẩn bị cho giai đoạn Phase II.

Lipinski's Rule of Five (Quy tắc 5 của Lipinski) là một tập hợp các quy tắc эмпирический được sử dụng trong thiết kế thuốc để đánh giá khả năng một hợp chất có sinh khả dụng đường uống tốt hay không. Nó dựa trên các đặc tính vật lý hóa học của phân tử như trọng lượng phân tử, hệ số phân bố octanol-nước (logP), số lượng liên kết hydro cho và nhận.

Enzyme CYP450 là một họ enzyme quan trọng nằm ở gan và nhiều mô khác, đóng vai trò trung tâm trong quá trình chuyển hóa thuốc (metabolism). Chúng thực hiện các phản ứng hóa học để biến đổi cấu trúc thuốc, thường là để làm thuốc dễ thải trừ hơn hoặc tạo thành các chất chuyển hóa có hoạt tính hoặc không hoạt tính.

Antagonist là chất đối kháng, là loại thuốc khi gắn vào thụ thể thì không hoạt hóa thụ thể (không tạo ra đáp ứng sinh học). Thay vào đó, antagonist cạnh tranh vị trí gắn kết với chất chủ vận nội sinh, ngăn chặn chất chủ vận gắn vào và do đó ngăn chặn hoặc giảm tác dụng của chất chủ vận.

Nhóm mang (carrier moiety) được gắn vào tiền thuốc với nhiều mục đích khác nhau, bao gồm tăng độ ổn định hóa học, cải thiện hấp thu qua màng sinh học (ví dụ: tăng tính tan trong lipid), và giảm tác dụng phụ bằng cách hướng đích thuốc đến vị trí tác dụng cụ thể. Vì vậy, tất cả các đáp án trên đều đúng.

Agonist là chất chủ vận, là loại thuốc khi gắn vào thụ thể sẽ hoạt hóa thụ thể đó và tạo ra đáp ứng sinh học tương tự như chất chủ vận nội sinh (ví dụ: hormone, chất dẫn truyền thần kinh).

Liên kết cộng hóa trị là liên kết hóa học mạnh, thường tạo ra liên kết không thuận nghịch (irreversible) giữa thuốc và đích tác dụng. Các liên kết khác như ion, hydro, và Van der Waals thường là liên kết yếu và thuận nghịch (reversible).

Sàng lọc hiệu suất cao (high-throughput screening - HTS) là một phương pháp tự động hóa được sử dụng trong phát triển thuốc để sàng lọc nhanh chóng hoạt tính sinh học của một số lượng lớn các hợp chất (thường là hàng ngàn hoặc hàng triệu) trên các xét nghiệm sinh học (assays) được thiết kế đặc biệt. HTS giúp xác định các 'hit' - các hợp chất có hoạt tính mong muốn - để tiếp tục nghiên cứu và phát triển.

Tiền thuốc (prodrug) là một dạng thuốc không hoặc ít hoạt tính, được thiết kế để chuyển hóa trong cơ thể (thường là qua enzyme) thành dạng thuốc có hoạt tính điều trị. Mục đích là cải thiện các đặc tính dược động học hoặc dược lực học của thuốc.

Kênh ion là một loại protein màng tế bào tạo thành lỗ cho các ion đi qua. Kênh natri điện thế là đích tác dụng của nhiều loại thuốc, bao gồm thuốc gây tê cục bộ (lidocaine) và thuốc chống động kinh (phenytoin).

Liên kết hydro là một loại liên kết yếu nhưng rất quan trọng trong tương tác thuốc - protein. Chúng đóng góp vào tính đặc hiệu (thuốc liên kết chọn lọc với protein đích) và độ mạnh của liên kết tổng thể, bên cạnh các loại tương tác khác như lực Van der Waals, tương tác ion, tương tác kỵ nước.

Hóa học tổ hợp (combinatorial chemistry) là một phương pháp tổng hợp hóa học cho phép tạo ra nhanh chóng và đồng thời một số lượng lớn các hợp chất có cấu trúc khác nhau (thư viện hợp chất). Phương pháp này được sử dụng rộng rãi trong phát triển thuốc để sàng lọc và tìm kiếm các hợp chất có hoạt tính sinh học mong muốn.

Protein huyết tương (ví dụ: albumin) có khả năng liên kết với nhiều loại thuốc trong máu. Sự gắn kết này giúp vận chuyển thuốc đi khắp cơ thể và tạo ra một 'kho dự trữ' thuốc trong máu, ảnh hưởng đến phân bố, nồng độ thuốc tự do, và thời gian tác dụng của thuốc.

Bốn giai đoạn chính của dược động học là ADME: Hấp thu (Absorption), Phân bố (Distribution), Chuyển hóa (Metabolism), và Thải trừ (Excretion). 'Tương tác' (Interaction) là một khía cạnh khác của dược lý, liên quan đến ảnh hưởng của thuốc này lên thuốc khác hoặc lên cơ thể, nhưng không phải là một giai đoạn trong ADME.

Receptor là một protein đặc hiệu trên bề mặt tế bào hoặc bên trong tế bào, có khả năng nhận diện và liên kết với các phân tử tín hiệu (như thuốc, hormone, chất dẫn truyền thần kinh) để khởi động chuỗi các sự kiện sinh hóa và sinh lý, dẫn đến đáp ứng tế bào và cơ thể.

Thiết kế thuốc dựa trên cấu trúc (SBDD) là phương pháp sử dụng thông tin về cấu trúc ba chiều của đích tác dụng (thường là protein) để thiết kế và tối ưu hóa các phân tử thuốc có khả năng liên kết tốt với đích. Cấu trúc đích tác dụng là thông tin cốt lõi để mô phỏng và dự đoán tương tác thuốc-đích.

Enzyme là một loại đích tác dụng quan trọng của thuốc. Cyclooxygenase (COX) là một enzyme quan trọng trong quá trình viêm và đau, là đích tác dụng của các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như aspirin và ibuprofen.

Liều điều trị (therapeutic dose) là khoảng liều thuốc được sử dụng để đạt được hiệu quả điều trị mong muốn mà không gây ra tác dụng phụ không chấp nhận được. Nó nằm giữa liều tối thiểu có hiệu quả (MED) và liều tối đa an toàn (MTD).

Hấp thu thuốc (absorption) là giai đoạn dược động học mô tả quá trình thuốc di chuyển từ nơi dùng thuốc (ví dụ: đường uống, tiêm) vào hệ tuần hoàn chung của cơ thể. Đây là bước quan trọng để thuốc có thể đến được các cơ quan và vị trí tác dụng.