Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hoá dược – Đề 14

Pharmacophore là tập hợp các đặc điểm cấu trúc 3D thiết yếu (nhóm chức năng, vị trí tương đối) của một phân tử thuốc cần thiết để tương tác tối ưu với mục tiêu sinh học và tạo ra tác dụng dược lý.

Thuốc chủ vận receptor (agonist) là chất khi gắn vào receptor sẽ kích hoạt receptor và gây ra đáp ứng sinh học. Tác dụng của agonist tương tự như chất chủ vận nội sinh (ligand tự nhiên của receptor).

Hiệu quả phối tử (ligand efficiency) là một chỉ số quan trọng trong thiết kế thuốc, đánh giá mức độ hiệu quả của thuốc (thường là ái lực liên kết) so với kích thước và độ phức tạp của phân tử thuốc. Mục tiêu là tìm kiếm các phân tử nhỏ gọn nhưng vẫn có ái lực cao.

Sinh khả dụng (bioavailability) là thước đo tốc độ và mức độ hấp thu của một hoạt chất từ một dạng bào chế và đến được tuần hoàn chung ở dạng còn hoạt tính, sẵn sàng cho tác dụng dược lý.

Các giai đoạn chính trong phát triển thuốc bao gồm: phát hiện và sàng lọc chất tiềm năng, đánh giá tiền lâm sàng (trên động vật), thử nghiệm lâm sàng (trên người), và phê duyệt thuốc. Nghiên cứu thị trường có thể quan trọng cho thương mại hóa nhưng không phải là giai đoạn cốt lõi trong phát triển thuốc.

Cytochrome P450 (CYP450) là một họ enzyme monooxygenase quan trọng, chủ yếu tham gia vào quá trình oxy hóa thuốc và các hợp chất ngoại sinh khác trong phản ứng pha I của chuyển hóa thuốc.

Thuốc alkyl hóa tác dụng bằng cách tạo liên kết cộng hóa trị với DNA, đặc biệt là các base nitrogen. Liên kết cộng hóa trị này bền vững và gây ra sự alkyl hóa DNA, can thiệp vào quá trình sao chép và phiên mã, dẫn đến ức chế tế bào ung thư.

Phản ứng click chemistry, đặc biệt là phản ứng cyclo cộng Huisgen 1,3-dipolar giữa alkyne và azide, được ứng dụng rộng rãi trong hóa dược nhờ tính hiệu quả, nhanh chóng, và chọn lọc cao. Nó rất hữu ích để tạo ra các thư viện hợp chất lớn và đa dạng phục vụ sàng lọc thuốc.

Tính chọn lọc của thuốc là khả năng thuốc tác động ưu tiên lên mục tiêu sinh học (receptor, enzyme,...) mong muốn, giảm thiểu tác động lên các mục tiêu khác, từ đó giảm thiểu tác dụng phụ không mong muốn.

Hóa học tổ hợp (combinatorial chemistry) là phương pháp tổng hợp nhanh chóng và song song số lượng lớn các hợp chất khác nhau nhưng có cấu trúc liên quan. Ứng dụng chính là tạo ra thư viện hợp chất đa dạng để sàng lọc và tìm kiếm các ứng viên thuốc tiềm năng.

Chuyển hóa thuốc (drug metabolism) là quá trình sinh hóa trong cơ thể biến đổi cấu trúc hóa học của thuốc. Mục đích chính là làm tăng tính phân cực của thuốc, giúp dễ dàng bài tiết ra khỏi cơ thể và thường làm mất hoạt tính dược lý (hoặc tạo chất chuyển hóa có hoạt tính).

Thiết kế thuốc dựa trên cấu trúc sử dụng thông tin về cấu trúc 3D của mục tiêu sinh học (thường là protein) để thiết kế các phân tử thuốc có khả năng tương tác tốt nhất với mục tiêu đó. Cấu trúc 3D của mục tiêu là yếu tố then chốt.

Độ tan của thuốc phụ thuộc vào cấu trúc hóa học (tính phân cực, nhóm chức năng), kích thước phân tử, và dạng bào chế (kích thước hạt, tá dược). Màu sắc của thuốc không có ảnh hưởng đến độ tan.

Prodrug là dạng tiền chất của thuốc, không có hoặc có ít hoạt tính dược lý. Sau khi vào cơ thể, chúng được chuyển hóa (thường là qua các phản ứng enzyme) thành dạng thuốc có hoạt tính.

Tương tác dược động học xảy ra khi một thuốc ảnh hưởng đến quá trình hấp thu (Absorption), phân bố (Distribution), chuyển hóa (Metabolism), hoặc thải trừ (Excretion) của thuốc khác (ADME). Điều này dẫn đến thay đổi nồng độ thuốc trong cơ thể và có thể ảnh hưởng đến tác dụng hoặc độc tính.

Liên kết hydro là một loại liên kết yếu, nhưng số lượng lớn liên kết hydro có thể góp phần đáng kể vào độ bền và tính đặc hiệu của tương tác thuốc-receptor. Chúng tạo ra sự liên kết thuận nghịch, quan trọng cho tác dụng dược lý.

Thuốc chẹn kênh (channel blocker) là loại thuốc tác động lên các kênh ion protein trên màng tế bào. Chúng hoạt động bằng cách gắn vào kênh và ngăn chặn dòng ion (ví dụ Na+, Ca2+, K+) đi qua kênh, từ đó thay đổi điện thế màng và chức năng tế bào.

Tính ưa脂 (lipophilicity) của thuốc, tức là khả năng hòa tan trong lipid, rất quan trọng cho quá trình hấp thu thuốc qua màng sinh học tế bào, vốn có bản chất lipid. Thuốc có độ ưa脂 phù hợp thường dễ dàng vượt qua màng tế bào hơn.

Thuốc kháng sinh beta-lactam hoạt động bằng cách ức chế enzyme transpeptidase, enzyme cần thiết cho quá trình tổng hợp peptidoglycan, thành phần chính của vách tế bào vi khuẩn. Việc ức chế tổng hợp vách tế bào dẫn đến vi khuẩn bị yếu và chết.

Scaffold hopping là một chiến lược thiết kế thuốc nhằm tìm kiếm các phân tử mới có cấu trúc khác biệt so với 'lead' ban đầu (thường là khung cấu trúc chính) nhưng vẫn giữ được hoạt tính sinh học tương tự. Mục đích là vượt qua các vấn đề về bằng sáng chế, cải thiện đặc tính dược lý, hoặc tìm ra các phân tử có cấu trúc mới lạ.

Hấp thu thuốc (absorption) là quá trình thuốc di chuyển từ vị trí dùng thuốc vào máu. Đối với đường uống, hấp thu chủ yếu diễn ra ở ruột non do diện tích bề mặt lớn và nhiều mao mạch máu.

Ghép phân tử (molecular docking) là một phương pháp tin sinh học sử dụng thuật toán máy tính để dự đoán cách một phân tử nhỏ (như thuốc) liên kết và tương tác với một phân tử lớn hơn (thường là protein mục tiêu). Nó giúp đánh giá ái lực liên kết và kiểu liên kết có thể xảy ra.

Sàng lọc hiệu suất cao (HTS) là phương pháp tự động hóa cho phép sàng lọc nhanh chóng và đồng thời hàng ngàn đến hàng triệu hợp chất để tìm ra các chất có hoạt tính mong muốn. Ưu điểm chính là tốc độ và khả năng xử lý lượng lớn dữ liệu.

Chất ức chế cạnh tranh tranh giành vị trí hoạt động của enzyme với cơ chất. Chất ức chế không cạnh tranh liên kết vào một vị trí khác (vị trí dị lập thể) trên enzyme, làm thay đổi cấu trúc enzyme và giảm hoạt tính, không cạnh tranh trực tiếp với cơ chất.

Kháng thuốc (drug resistance) là hiện tượng tế bào ung thư, vi khuẩn, virus, hoặc ký sinh trùng trở nên kém nhạy cảm hoặc mất đáp ứng với tác dụng của thuốc điều trị. Điều này thường xảy ra do cơ chế thích nghi, đột biến gen, hoặc các cơ chế bảo vệ khác của sinh vật.

Hoá dược là một lĩnh vực liên ngành dựa trên nền tảng hoá học, đặc biệt là hoá học hữu cơ, kết hợp với sinh học và dược lý học để thiết kế, tổng hợp và phát triển thuốc.

Tối ưu hóa cấu trúc thuốc là giai đoạn sau khi đã xác định được một hợp chất 'lead' (tiền chất thuốc) có hoạt tính. Mục tiêu là cải thiện các đặc tính quan trọng của 'lead' như ái lực, tính chọn lọc, sinh khả dụng, độ ổn định chuyển hóa, và giảm độc tính để có được ứng viên thuốc tốt hơn.

Chuyển hóa bước đầu (first-pass metabolism) là quá trình chuyển hóa thuốc xảy ra trước khi thuốc vào tuần hoàn chung. Đối với thuốc uống, quá trình này chủ yếu diễn ra ở gan và thành ruột khi thuốc được hấp thu qua đường tiêu hóa và đi qua tĩnh mạch cửa gan trước khi vào tuần hoàn hệ thống.

Thuốc đối kháng receptor (antagonist) là chất gắn vào receptor nhưng không kích hoạt receptor (không gây ra đáp ứng sinh học). Thay vào đó, antagonist cạnh tranh và ngăn chặn chất chủ vận nội sinh hoặc thuốc chủ vận khác gắn vào receptor, từ đó ức chế tác dụng.

Phản ứng pha I trong chuyển hóa thuốc là các phản ứng chức năng hóa, thường bao gồm oxy hóa (thường qua cytochrome P450), khử, và thủy phân. Mục đích chính là làm tăng tính phân cực của thuốc, chuẩn bị cho phản ứng pha II.