Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dược lý 1 – Đề 8

Phản ứng đặc ứng (idiosyncratic reaction) là loại phản ứng có hại không thể dự đoán trước, hiếm gặp và thường không liên quan đến tác dụng dược lý đã biết của thuốc. Cơ chế thường không rõ ràng nhưng có thể liên quan đến yếu tố di truyền hoặc các phản ứng đặc biệt của từng cá nhân.

Thuốc tiền mê (prodrug) là dạng thuốc ban đầu không có hoạt tính hoặc ít hoạt tính. Sau khi được hấp thu vào cơ thể, thuốc tiền mê sẽ được chuyển hóa (thường là ở gan) thành dạng thuốc có hoạt tính điều trị.

Kháng thuốc (drug resistance) là hiện tượng vi sinh vật (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng) hoặc tế bào ung thư trở nên ít nhạy cảm hoặc không còn đáp ứng với thuốc điều trị mà trước đó có hiệu quả. Điều này dẫn đến thuốc mất hiệu quả điều trị.

Độ thanh thải (clearance) là thể tích huyết tương được loại bỏ hoàn toàn thuốc trong một đơn vị thời gian. Nó phản ánh hiệu quả của cơ quan thải trừ (như gan, thận) trong việc loại bỏ thuốc khỏi cơ thể.

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Đây là một thông số quan trọng để xác định khoảng cách liều và thời gian đạt trạng thái ổn định của thuốc.

Đường dùng thuốc 'đặt dưới lưỡi' (sublingual) có ưu điểm chính là thuốc được hấp thu trực tiếp vào tuần hoàn máu qua niêm mạc miệng, tránh được chuyển hóa bước một ở gan. Điều này giúp tăng sinh khả dụng của thuốc và đạt tác dụng nhanh hơn so với đường uống.

Dược động học mô tả những gì cơ thể làm với thuốc, bao gồm hấp thu, phân phối, chuyển hóa và thải trừ (ADME). 'Tác động' thuộc về dược lực học (pharmacodynamics), mô tả những gì thuốc làm với cơ thể.

Tăng cường hấp thu thuốc kháng sinh vào tế bào không phải là cơ chế kháng kháng sinh. Các cơ chế kháng kháng sinh phổ biến bao gồm bơm đẩy thuốc ra khỏi tế bào, thay đổi vị trí đích tác dụng của thuốc, và sản xuất enzyme bất hoạt thuốc. Mục tiêu của vi khuẩn kháng thuốc là giảm nồng độ thuốc bên trong tế bào hoặc làm mất tác dụng của thuốc.

Tác dụng phụ (side effect) là những tác dụng không mong muốn nhưng thường có thể dự đoán được và ít nghiêm trọng hơn, thường xảy ra ở liều điều trị. Tác dụng có hại (adverse drug reaction - ADR) là những phản ứng không mong muốn, có thể nghiêm trọng và không dự đoán được, có thể xảy ra ở liều điều trị thông thường và đòi hỏi phải ngừng thuốc hoặc can thiệp y tế.

Nguyên tắc '5 đúng' trong sử dụng thuốc thường bao gồm: đúng thuốc, đúng bệnh nhân, đúng liều, đúng đường dùng, và đúng thời điểm. 'Đúng bác sĩ kê đơn' không nằm trong nguyên tắc '5 đúng' cơ bản, mặc dù việc kê đơn của bác sĩ là yếu tố quan trọng trong quá trình điều trị.

Warfarin và aspirin đều có tác dụng chống đông máu theo cơ chế khác nhau (warfarin ức chế tổng hợp yếu tố đông máu, aspirin ức chế kết tập tiểu cầu). Khi dùng chung, chúng có tác dụng hiệp đồng, làm tăng nguy cơ chảy máu do tăng cường tác dụng chống đông máu.

Cửa sổ điều trị (therapeutic window) hay khoảng trị liệu là khoảng liều lượng thuốc hoặc nồng độ thuốc trong huyết tương nằm giữa nồng độ tối thiểu có hiệu quả điều trị và nồng độ tối thiểu gây độc. Mục tiêu điều trị là duy trì nồng độ thuốc trong cửa sổ điều trị để đạt hiệu quả mà không gây độc tính.

Liều tấn công (loading dose) là liều khởi đầu cao hơn liều duy trì, được sử dụng khi cần đạt nồng độ thuốc điều trị trong huyết tương một cách nhanh chóng. Thường áp dụng cho các thuốc có thời gian bán thải dài hoặc trong các tình huống cấp cứu khi cần tác dụng nhanh.

Thuốc đối kháng (antagonist) cạnh tranh (competitive antagonist) gắn vào cùng vị trí thụ thể với thuốc chủ vận. Khi nồng độ thuốc đối kháng đủ cao, nó sẽ chiếm chỗ của thuốc chủ vận trên thụ thể, ngăn chặn hoặc giảm đáp ứng sinh học của thuốc chủ vận.

Theo dõi nồng độ thuốc trong điều trị (TDM) đặc biệt quan trọng đối với các thuốc có cửa sổ điều trị hẹp (khoảng cách giữa nồng độ hiệu quả và nồng độ độc hại nhỏ) và có độc tính cao. TDM giúp đảm bảo nồng độ thuốc được duy trì trong khoảng điều trị, tối ưu hóa hiệu quả và giảm nguy cơ độc tính.

Trong tư vấn sử dụng thuốc cho bệnh nhân, điều quan trọng nhất là nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ đúng liều lượng, đường dùng và thời gian dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Tuân thủ điều trị là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả điều trị và tránh các vấn đề liên quan đến việc sử dụng thuốc không đúng cách.

Phản ứng dị ứng thuốc (drug allergy) thuộc loại phản ứng có hại Loại B (Type B) theo phân loại Gell và Coombs. Phản ứng Loại B là phản ứng không dự đoán được, không liên quan đến tác dụng dược lý của thuốc, thường liên quan đến cơ chế miễn dịch (dị ứng) hoặc cơ địa đặc ứng.

Trong nghiên cứu lâm sàng giai đoạn II, mục tiêu chính là đánh giá hiệu quả điều trị của thuốc trên một nhóm bệnh nhân nhỏ hơn, xác định liều dùng hiệu quả và tiếp tục đánh giá tính an toàn. Giai đoạn I chủ yếu đánh giá tính an toàn trên người tình nguyện khỏe mạnh, giai đoạn III mở rộng nghiên cứu trên nhóm bệnh nhân lớn hơn để xác nhận hiệu quả và an toàn, giai đoạn IV là nghiên cứu hậu marketing sau khi thuốc đã được phê duyệt.

Thuốc chủ vận (agonist) là chất gắn vào thụ thể và kích hoạt thụ thể, gây ra đáp ứng sinh học. Tác dụng của nó tương tự hoặc giống như chất nội sinh (ví dụ như hormone, chất dẫn truyền thần kinh) gắn vào thụ thể đó.

Sinh khả dụng là thước đo tốc độ và mức độ một hoạt chất hoặc phần hoạt động của thuốc được hấp thu từ một dạng bào chế và trở nên có sẵn tại vị trí tác dụng của nó trong cơ thể. Đối với thuốc tiêm tĩnh mạch, sinh khả dụng được coi là 100% vì thuốc được đưa trực tiếp vào tuần hoàn chung.

Vai trò của dược sĩ lâm sàng rất đa dạng, bao gồm tư vấn sử dụng thuốc, theo dõi và đánh giá hiệu quả điều trị và tác dụng phụ, tham gia xây dựng phác đồ điều trị, và nhiều hoạt động khác nhằm tối ưu hóa sử dụng thuốc cho bệnh nhân. Tuy nhiên, kê đơn thuốc thường là trách nhiệm của bác sĩ, không phải dược sĩ lâm sàng (tùy theo quy định pháp luật của từng quốc gia).

Khi lựa chọn đường dùng thuốc, các yếu tố cần xem xét bao gồm đặc tính dược động học của thuốc (ví dụ: hấp thu, sinh khả dụng), tình trạng bệnh lý của bệnh nhân (ví dụ: khả năng nuốt, tình trạng tiêu hóa), và mục tiêu điều trị (ví dụ: cần tác dụng nhanh hay kéo dài). Sự thuận tiện cho người kê đơn không phải là yếu tố ưu tiên hàng đầu; ưu tiên là lợi ích và sự an toàn cho bệnh nhân.

Tương tác thuốc dược lực học xảy ra khi hai hoặc nhiều thuốc tác động lên cùng một hệ thống sinh học (ví dụ cùng thụ thể, cùng cơ chế tác dụng) và ảnh hưởng đến đáp ứng dược lý tổng thể. Tương tác này có thể là hiệp đồng (tăng cường tác dụng) hoặc đối kháng (giảm tác dụng).

Mục tiêu của việc kê đơn thuốc hợp lý là tối ưu hóa hiệu quả điều trị, giảm thiểu tác dụng có hại của thuốc, và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Việc giảm chi phí điều trị là quan trọng, nhưng không nên ưu tiên giảm chi phí nếu làm giảm hiệu quả điều trị hoặc gây hại cho bệnh nhân.

Tương tác thuốc (drug interaction) dược động học xảy ra khi một thuốc ảnh hưởng đến quá trình dược động học (ADME) của thuốc khác, làm thay đổi nồng độ thuốc tại vị trí tác dụng. Ví dụ: một thuốc ức chế enzyme CYP450 có thể làm giảm chuyển hóa và tăng nồng độ của thuốc khác được chuyển hóa bởi enzyme đó.

Mục đích chính của việc bào chế thuốc dưới dạng thuốc tác dụng kéo dài (sustained-release formulation) là kéo dài thời gian giải phóng thuốc, giúp duy trì nồng độ thuốc ổn định trong huyết tương trong thời gian dài, từ đó giảm số lần dùng thuốc trong ngày, tăng sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân.

Chỉ số điều trị (therapeutic index - TI) là một thước đo tương đối về độ an toàn của thuốc. Nó được tính bằng tỷ lệ giữa liều gây độc trung bình (LD50 - liều gây chết ở 50% đối tượng thử nghiệm) và liều có hiệu quả trung bình (ED50 - liều có hiệu quả điều trị ở 50% đối tượng thử nghiệm). TI càng cao, thuốc càng an toàn.

Kích thước phân tử thuốc có ảnh hưởng đến sự hấp thu, tuy nhiên, trong các yếu tố được liệt kê, kích thước phân tử ít ảnh hưởng trực tiếp đến sự hấp thu qua đường uống so với độ hòa tan, pH dạ dày và lưu lượng máu. Các yếu tố này tác động mạnh mẽ hơn đến quá trình hòa tan và vận chuyển thuốc qua màng tế bào đường tiêu hóa.

Thể tích phân phối (Vd) là một thể tích lý thuyết, phản ánh mức độ phân tán của thuốc trong cơ thể so với nồng độ của nó trong huyết tương. Vd cao cho thấy thuốc phân phối rộng rãi vào các mô, trong khi Vd thấp cho thấy thuốc chủ yếu ở trong huyết tương.

Hệ thống enzyme Cytochrome P450 (CYP450) là nhóm enzyme chính tham gia vào chuyển hóa thuốc pha I (các phản ứng oxy hóa, khử, thủy phân) ở gan. Các enzyme khác như glucuronyl transferase, sulfotransferase và N-acetyltransferase chủ yếu tham gia vào chuyển hóa pha II (phản ứng liên hợp).