Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dược lý 1 – Đề 1

Hấp thu là quá trình thuốc di chuyển từ nơi dùng thuốc (ví dụ: đường uống, tiêm) vào hệ tuần hoàn chung (máu).

Cửa sổ điều trị (therapeutic window) là khoảng nồng độ thuốc trong máu nằm giữa nồng độ tối thiểu có hiệu quả điều trị (MEC) và nồng độ tối thiểu gây độc (MTC). Mục tiêu điều trị là duy trì nồng độ thuốc trong khoảng cửa sổ này để đạt hiệu quả và tránh độc tính.

Dung nạp thuốc (drug tolerance) là hiện tượng giảm đáp ứng của cơ thể với thuốc sau khi dùng lặp lại. Để đạt được tác dụng tương tự như ban đầu, cần phải tăng liều thuốc lên.

Đường tiêm bắp (IM) cho phép thuốc hấp thu nhanh hơn so với tiêm dưới da (SC) do cơ bắp có nhiều mạch máu hơn. Tuy nhiên, tốc độ hấp thu vẫn chậm hơn so với tiêm tĩnh mạch (IV) vì thuốc vẫn cần phải qua quá trình hấp thu từ mô cơ vào máu, trong khi tiêm tĩnh mạch đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn chung.

Thuốc ức chế enzym gan (enzyme inhibitor) làm giảm hoạt động của enzym chuyển hóa thuốc. Khi dùng đồng thời với một thuốc là cơ chất của enzym đó (substrate), enzym bị ức chế sẽ chuyển hóa thuốc cơ chất chậm hơn, dẫn đến tăng nồng độ và kéo dài thời gian tác dụng của thuốc cơ chất, đồng thời tăng nguy cơ tác dụng phụ và độc tính.

Thuốc chủ vận gắn vào receptor và gây ra đáp ứng sinh học (hoạt hóa receptor). Thuốc đối kháng gắn vào receptor nhưng không hoạt hóa receptor, mà ngăn chặn chất chủ vận nội sinh hoặc thuốc chủ vận khác gắn vào và gây tác dụng.

Đơn vị 'mg/kg' (milligram trên kilogram) thường được sử dụng để biểu thị liều lượng thuốc cần dùng cho một đơn vị trọng lượng cơ thể (kilogram). Cách biểu thị này quan trọng đặc biệt trong dược lý học và lâm sàng, giúp điều chỉnh liều thuốc phù hợp với từng cá thể, nhất là trẻ em hoặc người có cân nặng khác nhau.

Tương tác thuốc dược lực học (Pharmacodynamic interaction) xảy ra khi hai hoặc nhiều thuốc tác động lên cùng một hệ thống sinh học (ví dụ: cùng receptor, cùng cơ chế tác dụng) và ảnh hưởng đến tác dụng của nhau. Ví dụ, hai thuốc cùng ức chế thần kinh trung ương có thể gây tăng tác dụng ức chế quá mức.

Thử nghiệm lâm sàng Pha I thường được thực hiện trên một số ít người tình nguyện khỏe mạnh. Mục tiêu chính là đánh giá tính an toàn, dược động học (ADME), và dược lực học ban đầu của thuốc ở người, cũng như xác định liều dùng an toàn và tác dụng phụ có thể xảy ra.

Dạng bào chế giải phóng kéo dài (extended-release, ER) được thiết kế để giải phóng thuốc từ từ trong một khoảng thời gian dài hơn so với dạng bào chế thông thường (immediate-release, IR). Ưu điểm chính là giảm số lần dùng thuốc trong ngày, cải thiện sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân và duy trì nồng độ thuốc ổn định hơn trong máu.

Phát biểu SAI là 'Thích hợp cho nhiều loại thuốc khác nhau'. Đường dùng dưới lưỡi thích hợp cho một số loại thuốc nhất định, đặc biệt là các thuốc có khả năng hấp thu tốt qua niêm mạc miệng và cần tác dụng nhanh. Không phải tất cả các thuốc đều có thể bào chế và hấp thu hiệu quả qua đường này. Các phát biểu còn lại đều đúng: thuốc hấp thu nhanh, tránh chuyển hóa bước một ở gan, và bệnh nhân có thể tự dùng dễ dàng.

Thuốc gây cảm ứng enzym gan (enzyme inducer) làm tăng hoạt động của enzym chuyển hóa thuốc. Khi dùng đồng thời với một thuốc là cơ chất của enzym đó (substrate), enzym được cảm ứng sẽ chuyển hóa thuốc cơ chất nhanh hơn, dẫn đến giảm nồng độ và giảm tác dụng của thuốc cơ chất.

Thuốc generic là thuốc có cùng hoạt chất, hàm lượng, dạng bào chế, đường dùng, và chỉ định như thuốc biệt dược gốc. Điểm khác biệt chính là thuốc generic thường được sản xuất sau khi bằng sáng chế của thuốc biệt dược gốc hết hạn, và do đó có giá thành thấp hơn đáng kể. Chất lượng và hiệu quả của thuốc generic phải tương đương thuốc biệt dược gốc, và vẫn phải trải qua quá trình kiểm duyệt chất lượng nghiêm ngặt.

Đường uống (PO) là đường dùng thuốc phổ biến và được ưa chuộng nhất vì tính tiện lợi, dễ sử dụng (bệnh nhân có thể tự dùng), và chi phí thường thấp hơn so với các đường dùng khác (ví dụ: tiêm). Tuy nhiên, sinh khả dụng của thuốc đường uống thường không đạt 100% do hấp thu không hoàn toàn và chuyển hóa bước một ở gan. Tác dụng cũng không khởi phát nhanh nhất (so với tiêm tĩnh mạch hoặc dưới lưỡi). Và thuốc đường uống KHÔNG tránh được chuyển hóa bước một ở gan.

Tác dụng phụ (hay tác dụng không mong muốn, ADR - Adverse Drug Reaction) là các tác dụng của thuốc không phải là mục đích điều trị, thường gây khó chịu hoặc có hại cho bệnh nhân. Chúng khác với tác dụng chính (tác dụng điều trị mong muốn).

Giai đoạn Tiền lâm sàng (Preclinical phase) trong phát triển thuốc mới bao gồm các nghiên cứu in vitro (trong ống nghiệm, ví dụ trên tế bào, mô) và in vivo (trên động vật). Mục đích là đánh giá tính an toàn và hiệu quả ban đầu của thuốc trước khi thử nghiệm trên người.

'Sig.' là viết tắt của từ Latinh 'Signa', có nghĩa là 'Hãy ghi' hoặc 'Hãy hướng dẫn'. Trong kê đơn thuốc, 'Sig.' được dùng để bắt đầu phần hướng dẫn sử dụng thuốc cho bệnh nhân, ví dụ: 'Sig. Uống 1 viên mỗi 8 giờ'.

Tương tác thuốc dược động học (Pharmacokinetic interaction) xảy ra khi một thuốc ảnh hưởng đến quá trình ADME (hấp thu, phân phối, chuyển hóa, thải trừ) của thuốc khác, làm thay đổi nồng độ và tác dụng của thuốc bị ảnh hưởng.

Phản ứng dị ứng thuốc (ví dụ: sốc phản vệ, phát ban) thuộc loại phản ứng có hại Loại B (Bizarre). Đây là các phản ứng không thể đoán trước, không liên quan đến tác dụng dược lý đã biết của thuốc, và thường do cơ chế miễn dịch.

Nhạy cảm thuốc (drug sensitization) hoặc tăng đáp ứng (reverse tolerance) là hiện tượng ngược lại với dung nạp. Thay vì giảm đáp ứng, cơ thể trở nên nhạy cảm hơn với thuốc sau khi dùng lặp lại, và đáp ứng có thể tăng lên hoặc xuất hiện tác dụng ở liều thấp hơn so với ban đầu.

CYP450 là một họ enzym lớn thuộc nhóm Cytochrome P450, đóng vai trò trung tâm trong chuyển hóa thuốc, đặc biệt là phản ứng Pha I.

Bệnh nhân suy gan có chức năng gan suy giảm, làm giảm khả năng chuyển hóa thuốc. Do đó, các thuốc chuyển hóa chủ yếu qua gan có thể tích lũy trong cơ thể, gây tăng nguy cơ tác dụng phụ và độc tính. Cần đặc biệt thận trọng, điều chỉnh liều hoặc lựa chọn thuốc khác ở nhóm bệnh nhân này.

Thận bài tiết thuốc chủ yếu qua lọc cầu thận và bài tiết chủ động qua ống thận. Các thuốc tan trong nước và phân cực dễ dàng được lọc và bài tiết qua thận hơn so với thuốc tan trong lipid.

Chức năng gan suy giảm làm giảm khả năng chuyển hóa thuốc, dẫn đến giảm độ thanh thải và kéo dài thời gian bán thải của thuốc trong cơ thể.

Phản ứng Pha I (chức năng hóa) bao gồm các quá trình oxy hóa, khử, và thủy phân, nhằm biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa phân cực hơn, chuẩn bị cho phản ứng Pha II.

Hàng rào máu não có tính thấm chọn lọc cao, chủ yếu cho phép các chất tan trong lipid đi qua. Do đó, độ tan trong lipid là yếu tố quan trọng nhất quyết định khả năng thuốc phân phối vào dịch não tủy.

Hiệu lực (efficacy) là khả năng của thuốc tạo ra đáp ứng điều trị tối đa. Nó thể hiện mức độ tác dụng lớn nhất mà thuốc có thể đạt được khi tăng liều, không phụ thuộc vào liều lượng cần thiết để đạt được tác dụng đó.

Thuốc tiêm tĩnh mạch đi trực tiếp vào máu, do đó sinh khả dụng được định nghĩa là 100% vì không có quá trình hấp thu nào xảy ra trước khi thuốc vào tuần hoàn chung.

Thử nghiệm lâm sàng Pha III là giai đoạn then chốt, thực hiện trên một số lượng lớn bệnh nhân. Mục tiêu chính là chứng minh một cách thuyết phục hiệu quả điều trị của thuốc so với placebo hoặc các thuốc chuẩn hiện hành, đồng thời tiếp tục theo dõi và xác định các tác dụng phụ thường gặp. Thành công ở Pha III là cơ sở quan trọng để thuốc được cơ quan quản lý phê duyệt lưu hành.

Receptor là các protein đặc hiệu trên tế bào hoặc trong tế bào, chúng gắn với thuốc (ligand) và khởi phát chuỗi các sự kiện sinh hóa, dẫn đến đáp ứng dược lý.