Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dược động học – Đề 9

Enzym CYP450 đóng vai trò quan trọng trong chuyển hóa pha 1, đặc biệt là các phản ứng oxy hóa thuốc.

Hằng số tốc độ hấp thu (Ka) là một thông số dược động học mô tả tốc độ thuốc được hấp thu từ vị trí dùng thuốc vào tuần hoàn chung. Ka càng lớn thì tốc độ hấp thu càng nhanh.

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Đây là thông số quan trọng để xác định khoảng cách liều dùng và thời gian duy trì tác dụng của thuốc.

Thời gian bán thải (t½) tỉ lệ nghịch với độ thanh thải (Cl) theo công thức t½ = 0.693 × Vd ∕ Cl. Nếu độ thanh thải giảm (ví dụ do suy gan hoặc suy thận), trong khi thể tích phân bố (Vd) không đổi, thì thời gian bán thải sẽ tăng lên. Điều này có nghĩa là thuốc sẽ lưu lại trong cơ thể lâu hơn.

Ảnh hưởng của thức ăn đến hấp thu thuốc đường uống rất phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố như đặc tính của thuốc (độ tan, độ ổn định trong môi trường acid,…) và thành phần của thức ăn (chất béo, protein, carbohydrate,…). Thức ăn có thể làm chậm hoặc tăng tốc độ hấp thu, hoặc thậm chí thay đổi mức độ hấp thu của một số thuốc.

Chuyển hóa pha 2 (phản ứng liên hợp) gắn thêm các nhóm phân cực (như glucuronide, sulfate, acetate) vào thuốc hoặc chất chuyển hóa pha 1. Điều này làm tăng độ phân cực và tan trong nước của chất chuyển hóa, giúp chúng dễ dàng thải trừ qua thận hoặc mật hơn.

Dược động học tuyến tính (hay còn gọi là dược động học bậc nhất) mô tả tình huống khi các quá trình dược động học (hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ) không bị bão hòa trong phạm vi liều điều trị. Do đó, các thông số dược động học như độ thanh thải (Cl), thể tích phân bố (Vd) và thời gian bán thải (t½) không đổi khi thay đổi liều dùng. Ngược lại, trong dược động học phi tuyến tính (hay dược động học phụ thuộc nồng độ), ít nhất một quá trình dược động học bị bão hòa, dẫn đến các thông số dược động học thay đổi theo liều dùng.

Nồng độ thuốc ổn định (steady-state) đạt được khi tốc độ đưa thuốc vào cơ thể bằng với tốc độ thải trừ thuốc ra khỏi cơ thể khi dùng thuốc lặp lại. Tại trạng thái này, nồng độ thuốc trong huyết tương sẽ dao động trong một khoảng hẹp và có thể dự đoán được giữa các liều dùng.

Công thức thuốc tác dụng kéo dài được thiết kế để giải phóng thuốc từ từ trong thời gian dài, giúp duy trì nồng độ thuốc ổn định trong huyết tương, giảm tần suất dùng thuốc và cải thiện tuân thủ điều trị.

Khuếch tán tăng cường và vận chuyển tích cực đều là các cơ chế vận chuyển thuốc cần chất mang (protein vận chuyển). Tuy nhiên, khuếch tán tăng cường không đòi hỏi năng lượng, trong khi vận chuyển tích cực cần năng lượng. Cả hai cơ chế này đều có thể bị bão hòa khi nồng độ thuốc quá cao hoặc khi chất mang bị cạnh tranh bởi các chất khác.

Độ thanh thải (Clearance) là một thông số dược động học mô tả khả năng cơ thể loại bỏ thuốc. Nó được định nghĩa là thể tích huyết tương được loại bỏ thuốc hoàn toàn trong một đơn vị thời gian (ví dụ, mL∕phút hoặc L∕giờ).

Người cao tuổi thường có chức năng gan và thận suy giảm do quá trình lão hóa. Điều này có thể làm giảm khả năng chuyển hóa và thải trừ thuốc, dẫn đến tăng nồng độ thuốc trong cơ thể và nguy cơ tích lũy thuốc, gây độc tính.

Đường tiêm tĩnh mạch đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn máu, bỏ qua giai đoạn hấp thu, do đó có sinh khả dụng là 100% (hoặc gần 100%).

Phản ứng liên hợp glucuronide là một phản ứng chuyển hóa pha 2, trong đó acid glucuronic được gắn vào thuốc hoặc chất chuyển hóa pha 1. Enzym xúc tác chính cho phản ứng này là UDP-glucuronosyltransferase (UGT).

Hệ số chiết xuất ở gan cao có nghĩa là một lượng lớn thuốc bị chuyển hóa ngay lần đầu qua gan sau khi hấp thu từ đường tiêu hóa. Do đó, sinh khả dụng đường uống của thuốc này thường thấp do lượng thuốc đến được tuần hoàn chung bị giảm đáng kể.

Suy thận làm giảm khả năng thải trừ thuốc qua thận. Đối với các thuốc thải trừ chủ yếu qua thận, cần giảm liều dùng hoặc kéo dài khoảng cách giữa các liều để tránh tích lũy thuốc và gây độc tính. Việc điều chỉnh liều phụ thuộc vào mức độ suy thận và đặc tính dược động học của từng thuốc.

Độ hòa tan của thuốc là yếu tố quan trọng hàng đầu quyết định tốc độ và mức độ hấp thu của thuốc đường uống, do đó ảnh hưởng lớn đến sinh khả dụng.

Nồng độ ức chế tối thiểu (MIC - Minimum Inhibitory Concentration) là nồng độ kháng sinh thấp nhất có thể ức chế sự phát triển có thể nhìn thấy được của vi khuẩn trong điều kiện in vitro. MIC là một chỉ số quan trọng để đánh giá hiệu quả kháng khuẩn của kháng sinh và lựa chọn liều dùng phù hợp.

Hàng rào máu não (BBB) là một hàng rào bảo vệ đặc biệt của não, được tạo thành bởi các tế bào nội mô mạch máu não liên kết chặt chẽ. BBB hạn chế sự xâm nhập của nhiều chất, bao gồm cả thuốc, từ máu vào não, đặc biệt là các thuốc phân cực lớn.

Tương tác dược động học xảy ra khi một thuốc ảnh hưởng đến quá trình hấp thu, phân bố, chuyển hóa hoặc thải trừ của thuốc khác, dẫn đến thay đổi nồng độ thuốc trong huyết tương. Điều này có thể làm tăng hoặc giảm hiệu quả điều trị hoặc tăng nguy cơ độc tính.

Thuốc dùng đường dưới lưỡi được hấp thu trực tiếp vào tuần hoàn máu qua niêm mạc miệng, bỏ qua hệ thống tĩnh mạch cửa và gan. Do đó, thuốc không bị chuyển hóa bước một ở gan, giúp tăng sinh khả dụng và giảm liều dùng cần thiết.

Chất ức chế enzym CYP450 sẽ làm giảm hoạt động của enzym này. Nếu thuốc thứ hai là cơ chất của enzym CYP450, việc ức chế enzym sẽ làm giảm tốc độ chuyển hóa của thuốc cơ chất, dẫn đến tăng nồng độ thuốc cơ chất trong huyết tương và có thể tăng nguy cơ tác dụng phụ hoặc độc tính.

Thuốc tiền (prodrug) là dạng thuốc không có hoặc ít hoạt tính dược lý, được thiết kế để cải thiện các đặc tính dược động học của thuốc gốc (ví dụ: tăng hấp thu đường uống, cải thiện tính tan, giảm chuyển hóa bước một,…). Sau khi vào cơ thể, thuốc tiền sẽ được chuyển hóa (thường là thông qua enzym) thành dạng thuốc có hoạt tính dược lý.

LogP (hệ số phân bố octanol-nước) là một thước đo tính thân lipid của một hợp chất. Trong thiết kế thuốc, việc tối ưu hóa logP là quan trọng để cân bằng giữa tính tan trong lipid (cần thiết cho sự thấm qua màng tế bào, phân bố vào mô) và tính tan trong nước (cần thiết cho hấp thu, vận chuyển trong máu và thải trừ). Một logP tối ưu thường nằm trong một khoảng giá trị nhất định, giúp thuốc có dược động học tốt nhất.

Đường trực tràng (đặt thuốc hậu môn) là một lựa chọn phù hợp cho bệnh nhân hôn mê, buồn nôn, nôn mửa hoặc khó nuốt, vì thuốc có thể được hấp thu qua niêm mạc trực tràng vào tuần hoàn chung.

Mô hình dược động học một khoang (one-compartment model) là một mô hình đơn giản hóa, giả định rằng thuốc sau khi vào cơ thể sẽ phân bố nhanh chóng và đồng đều vào tất cả các mô, và cơ thể có thể được coi như một khoang duy nhất. Mô hình này hữu ích cho việc mô tả dược động học của một số thuốc, đặc biệt là khi sự phân bố thuốc diễn ra nhanh chóng so với quá trình thải trừ.

Độ thanh thải (Clearance) là thông số liên quan đến quá trình thải trừ thuốc khỏi cơ thể, không trực tiếp ảnh hưởng đến phân bố thuốc vào mô. Các yếu tố như lưu lượng máu, độ hòa tan lipid và gắn kết protein huyết tương đều ảnh hưởng đến khả năng thuốc xâm nhập và phân bố vào các mô khác nhau.

Albumin là protein huyết tương phong phú nhất và có ái lực cao với nhiều loại thuốc mang tính acid. Sự gắn kết này có thể ảnh hưởng đến phân bố, thải trừ và tương tác thuốc.

Hấp thu là quá trình thuốc di chuyển từ vị trí dùng thuốc vào máu.

Thể tích phân bố (Vd) là một thông số dược động học biểu thị mối quan hệ giữa liều dùng và nồng độ thuốc trong huyết tương, qua đó phản ánh mức độ phân bố của thuốc vào các mô so với huyết tương. Vd cao gợi ý thuốc phân bố rộng rãi vào mô.