Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dược động học – Đề 6

Thời gian bán thải tỉ lệ nghịch với độ thanh thải. Nếu độ thanh thải giảm (khả năng thải trừ thuốc kém đi), thuốc sẽ tồn tại trong cơ thể lâu hơn, dẫn đến thời gian bán thải tăng.

Trong dược động học tuyến tính, mối quan hệ giữa liều dùng và nồng độ thuốc trong huyết tương là tuyến tính, nghĩa là các thông số dược động học (như độ thanh thải, thể tích phân bố, thời gian bán thải) không thay đổi khi thay đổi liều. Trong dược động học phi tuyến tính, các thông số này có thể thay đổi theo liều dùng do các quá trình dược động học bị bão hòa.

Người cao tuổi thường có những thay đổi về dược động học do lão hóa, bao gồm suy giảm chức năng gan và thận (giảm chuyển hóa và thải trừ thuốc), thay đổi thành phần cơ thể (tăng tỷ lệ mỡ, giảm khối lượng cơ và nước toàn phần) và giảm protein huyết tương (ảnh hưởng đến gắn kết thuốc). Những thay đổi này có thể dẫn đến tăng nồng độ thuốc trong cơ thể, kéo dài thời gian bán thải và tăng nguy cơ tác dụng phụ.

Hệ enzyme CYP450, chủ yếu ở gan, là hệ thống enzyme chính chịu trách nhiệm chuyển hóa thuốc, biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa có thể thải trừ hoặc có hoạt tính khác.

Suy giảm chức năng thận làm giảm khả năng thải trừ thuốc qua thận, dẫn đến giảm độ thanh thải và kéo dài thời gian bán thải của thuốc. Điều này làm tăng nguy cơ tích lũy thuốc trong cơ thể và có thể gây độc tính, đặc biệt với các thuốc thải trừ chủ yếu qua thận.

Theo dõi nồng độ thuốc trong điều trị (TDM) được sử dụng để cá nhân hóa liều dùng, đặc biệt với các thuốc có khoảng trị liệu hẹp, dược động học thay đổi lớn giữa các cá thể, hoặc có nguy cơ tương tác thuốc cao. Mục tiêu của TDM là điều chỉnh liều để đạt được nồng độ thuốc trong khoảng trị liệu tối ưu, tối đa hóa hiệu quả điều trị và giảm thiểu nguy cơ độc tính.

Thải trừ qua mật là cơ chế quan trọng cho các thuốc và chất chuyển hóa có trọng lượng phân tử lớn (>300-500 Da) và phân cực (ví dụ: liên hợp glucuronide). Các thuốc có kích thước nhỏ hoặc tan tốt trong lipid thường được thải trừ qua thận hoặc chuyển hóa và thải trừ qua thận.

pH môi trường ảnh hưởng lớn đến sự ion hóa của thuốc. Dạ dày có pH acid, ruột non có pH kiềm nhẹ. Sự khác biệt pH này ảnh hưởng đến độ hòa tan và khả năng hấp thu của các thuốc là acid yếu hoặc base yếu, vì dạng không ion hóa thường dễ dàng vượt qua màng tế bào hơn dạng ion hóa.

Tương tác dược động học xảy ra khi một thuốc (thuốc tương tác) làm thay đổi các quá trình dược động học (hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ) của một thuốc khác (thuốc chịu tương tác), dẫn đến thay đổi nồng độ và tác dụng của thuốc chịu tương tác. Các đáp án khác mô tả tương tác dược lực học.

Tốc độ tiêm thuốc không ảnh hưởng đến hấp thu thuốc đường uống vì thuốc được uống và hấp thu qua đường tiêu hóa, không phải tiêm. Các yếu tố khác (độ hòa tan, kích thước tiểu phân, pH) đều ảnh hưởng đến hấp thu đường uống.

Đường dưới lưỡi và đường tĩnh mạch hoàn toàn tránh được chuyển hóa bước một vì thuốc hấp thu trực tiếp vào tuần hoàn chung, không đi qua gan trước. Đường trực tràng có thể tránh một phần chuyển hóa bước một. Đường uống và tiêm bắp đều phải qua gan và chịu chuyển hóa bước một.

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Đây là một thông số quan trọng để xác định khoảng cách liều và thời gian duy trì tác dụng của thuốc.

Khoảng trị liệu (therapeutic window) là khoảng nồng độ thuốc trong huyết tương mà thuốc có hiệu quả điều trị mà không gây độc tính. Nó được xác định bởi nồng độ tối thiểu có hiệu quả (MEC) và nồng độ gây độc tối thiểu (MTC). Thuốc có khoảng trị liệu hẹp đòi hỏi theo dõi nồng độ thuốc chặt chẽ để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Chỉ có thuốc ở dạng tự do (không gắn protein) mới có thể khuếch tán vào mô, tương tác với thụ thể và gây tác dụng dược lý. Liên kết với protein huyết tương làm giảm lượng thuốc tự do, do đó giảm tác dụng dược lý tại thời điểm đó. Tuy nhiên, nó cũng có thể kéo dài thời gian tác dụng của thuốc.

Thể tích phân bố (Vd) tăng lên khi thuốc có xu hướng phân bố rộng rãi vào các mô thay vì ở lại trong huyết tương. Tăng khả năng thuốc xâm nhập vào mô (ví dụ: tăng tính tan trong lipid, giảm gắn kết protein mô) sẽ làm tăng Vd. Tăng gắn kết protein huyết tương, giảm lưu lượng máu đến mô, và tăng độ thanh thải thường không làm tăng Vd.

Liều tải (loading dose) là liều khởi đầu cao hơn liều duy trì, được sử dụng để nhanh chóng đưa nồng độ thuốc trong huyết tương đạt đến mức độ điều trị mong muốn, đặc biệt với các thuốc có thời gian bán thải dài.

Thận là cơ quan chính thải trừ thuốc và các chất chuyển hóa tan trong nước qua nước tiểu. Gan chủ yếu tham gia chuyển hóa thuốc, mật tham gia thải trừ một số thuốc và chất chuyển hóa qua phân, phổi thải trừ các chất khí và thuốc bay hơi.

Ức chế enzyme chuyển hóa thuốc ở gan (như CYP450) có thể làm giảm chuyển hóa bước một của thuốc, làm tăng lượng thuốc còn lại vào tuần hoàn chung và do đó tăng sinh khả dụng đường uống. Các đáp án khác thường làm giảm sinh khả dụng (tăng chuyển hóa bước một, giảm độ hòa tan) hoặc không trực tiếp tăng sinh khả dụng (dạng bào chế phóng thích kéo dài).

Hấp thu là quá trình thuốc di chuyển từ nơi dùng thuốc vào máu. Các quá trình khác (phân bố, chuyển hóa, thải trừ) xảy ra sau khi thuốc đã vào tuần hoàn chung.

Độ hòa tan của thuốc trong nước chủ yếu ảnh hưởng đến hấp thu và thải trừ thuốc. Lưu lượng máu đến mô, tính thấm của mao mạch và gắn kết thuốc với protein huyết tương là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phân bố thuốc vào các mô. Thuốc tan tốt trong lipid thường phân bố rộng rãi hơn vào các mô so với thuốc tan tốt trong nước, nhưng độ tan trong nước không phải là yếu tố *trực tiếp* ảnh hưởng đến *sự phân bố* sau khi thuốc đã vào tuần hoàn.

Thuốc tiêm tĩnh mạch được đưa trực tiếp vào máu, bỏ qua giai đoạn hấp thu. Do đó, sinh khả dụng của thuốc đường tĩnh mạch được định nghĩa là 100%.

Khi hai thuốc cạnh tranh vị trí gắn protein, thuốc có ái lực gắn kết mạnh hơn có thể đẩy thuốc có ái lực yếu hơn ra khỏi protein. Điều này làm tăng nồng độ thuốc tự do của thuốc bị đẩy, có thể dẫn đến tăng tác dụng dược lý hoặc độc tính nếu thuốc đó có khoảng trị liệu hẹp.

Độ thanh thải (Clearance, CL) đo lường hiệu quả thải trừ thuốc của cơ thể, được định nghĩa là thể tích huyết tương (hoặc máu) được làm sạch thuốc hoàn toàn trong một đơn vị thời gian (ví dụ: ml∕phút, L∕giờ).

Hàng rào máu não (BBB) là một hàng rào bảo vệ đặc biệt bao quanh não, được tạo thành bởi các tế bào nội mô mạch máu não liên kết chặt chẽ. BBB hạn chế sự xâm nhập của nhiều loại thuốc và các chất ngoại lai vào não, bảo vệ não khỏi các chất độc hại tiềm tàng, nhưng cũng gây khó khăn cho việc đưa thuốc vào não để điều trị các bệnh lý thần kinh trung ương.

Thuốc bị chuyển hóa bước một mạnh mẽ ở gan (first-pass metabolism) trải qua quá trình chuyển hóa đáng kể ở gan trước khi vào tuần hoàn chung. Điều này làm giảm lượng thuốc còn lại để phát huy tác dụng, dẫn đến sinh khả dụng đường uống thấp.

AUC (Area Under the Curve) là diện tích dưới đường cong biểu diễn nồng độ thuốc trong huyết tương theo thời gian. AUC phản ánh mức độ phơi nhiễm toàn thân của thuốc, tức là tổng lượng thuốc đã được hấp thu vào cơ thể.

Dung nạp thuốc (drug tolerance) có thể phát triển do nhiều cơ chế, bao gồm cả dược động học. Dung nạp dược động học thường liên quan đến tăng cường chuyển hóa thuốc (ví dụ: cảm ứng enzyme), làm giảm nồng độ thuốc đạt được tại thụ thể ở cùng một liều dùng theo thời gian. Điều này đòi hỏi phải tăng liều để đạt được tác dụng tương tự.

Thể tích phân bố (Vd) là một thông số dược động học biểu thị mức độ phân bố của thuốc từ huyết tương vào các mô. Vd cao gợi ý thuốc phân bố rộng rãi vào mô, Vd thấp gợi ý thuốc chủ yếu ở trong huyết tương.

Phản ứng liên hợp (phase II metabolism) là các phản ứng gắn thêm các phân tử phân cực (như glucuronic acid, sulfate, glutathione) vào thuốc hoặc chất chuyển hóa của thuốc. Điều này làm tăng đáng kể tính phân cực và độ tan trong nước của chất chuyển hóa, giúp chúng dễ dàng bị thải trừ qua thận hơn. Các phản ứng phase I (oxy hóa, khử, thủy phân) thường tạo ra các chất chuyển hóa có hoạt tính hoặc chuẩn bị cho phản ứng phase II.

Thời gian bán thải (t½) là thông số quan trọng nhất để xác định khoảng cách liều dùng. Khoảng cách liều thường được thiết kế dựa trên thời gian bán thải để duy trì nồng độ thuốc trong khoảng điều trị mong muốn, tránh tích lũy thuốc hoặc nồng độ thuốc quá thấp giữa các liều.