Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dược động học – Đề 5

Chỉ thuốc ở dạng tự do (không liên kết với protein) mới có hoạt tính dược lý và có thể khuếch tán vào các mô để tác dụng. Liên kết thuốc với protein huyết tương làm giảm lượng thuốc tự do, do đó giảm nồng độ thuốc có hoạt tính tại nơi tác dụng và hạn chế phân bố vào các mô.

Dược động học tuyến tính (hay bậc nhất) giả định rằng các quá trình dược động học (hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ) không bão hòa trong phạm vi liều điều trị. Do đó, độ thanh thải (Cl) và thời gian bán thải (t½) được coi là hằng số và không thay đổi theo liều dùng.

Sinh khả dụng tuyệt đối so sánh sinh khả dụng của một đường dùng thuốc bất kỳ (thường là đường uống) với đường tiêm tĩnh mạch (IV). Đường tiêm tĩnh mạch được coi là đường dùng tham chiếu vì thuốc được đưa trực tiếp vào tuần hoàn chung, sinh khả dụng được định nghĩa là 100%.

pKa là hằng số phân ly acid, giá trị pKa càng thấp thì tính acid càng mạnh. Thuốc có pKa thấp là acid mạnh hơn, có xu hướng phân ly thành dạng ion hóa nhiều hơn ở pH sinh lý.

Vận chuyển thụ động (khuếch tán thụ động) là quá trình di chuyển thuốc qua màng tế bào từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp, không cần chất mang và không tiêu thụ năng lượng ATP.

Hấp thu là quá trình thuốc di chuyển từ nơi dùng thuốc (ví dụ: đường uống, tiêm) vào máu hoặc hệ tuần hoàn chung.

Tái tuần hoàn ruột gan là quá trình một số thuốc hoặc chất chuyển hóa sau khi được thải trừ qua mật vào ruột, lại được tái hấp thu từ ruột trở lại tuần hoàn chung. Quá trình này có thể kéo dài thời gian bán thải và thời gian tác dụng của thuốc.

Chất ức chế enzym CYP450 làm chậm hoặc ngăn chặn hoạt động của enzym này. Nếu một thuốc khác được chuyển hóa bởi enzym CYP450 bị ức chế, tốc độ chuyển hóa của thuốc đó sẽ giảm, dẫn đến tăng nồng độ thuốc trong máu và có thể gây ra tác dụng phụ hoặc độc tính.

Thời gian bán thải (t½) tỉ lệ nghịch với độ thanh thải (Cl). Công thức gần đúng là t½ ≈ 0.693 × Vd ∕ Cl. Nếu độ thanh thải giảm, tức là thuốc được loại bỏ khỏi cơ thể chậm hơn, dẫn đến thời gian bán thải kéo dài hơn.

Cửa sổ điều trị là khoảng nồng độ thuốc trong máu mà thuốc có hiệu quả điều trị mong muốn với tác dụng phụ chấp nhận được. Nồng độ dưới cửa sổ điều trị có thể không hiệu quả, trong khi nồng độ trên cửa sổ điều trị có thể gây độc.

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm xuống còn một nửa so với nồng độ ban đầu. Đây là một thông số quan trọng để xác định khoảng cách liều và thời gian tác dụng của thuốc.

Chuyển hóa bước một (first-pass metabolism) ở gan làm giảm đáng kể lượng thuốc còn lại sau khi hấp thu qua đường tiêu hóa trước khi vào tuần hoàn chung, do đó ảnh hưởng lớn nhất đến sinh khả dụng đường uống.

Phản ứng Pha I của chuyển hóa thuốc chủ yếu là các phản ứng chức năng hóa, bao gồm oxy hóa, khử và thủy phân. Các phản ứng này thường giới thiệu hoặc bộc lộ một nhóm chức năng (như -OH, -NH2, -SH) trên phân tử thuốc, làm tăng tính phân cực và chuẩn bị cho phản ứng Pha II.

Thận là cơ quan chính chịu trách nhiệm thải trừ nhiều loại thuốc, đặc biệt là các thuốc tan trong nước hoặc các chất chuyển hóa của thuốc. Suy giảm chức năng thận làm giảm khả năng thải trừ thuốc, dẫn đến tích lũy thuốc trong cơ thể và có thể gây độc tính.

Hệ thống enzym Cytochrome P450 (CYP450) là một họ enzym chính tham gia vào quá trình chuyển hóa thuốc, đặc biệt là ở gan. Chúng chịu trách nhiệm cho nhiều phản ứng Pha I, bao gồm oxy hóa, khử và thủy phân, giúp biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa dễ thải trừ hơn.

Khi hai thuốc cạnh tranh cùng một enzym chuyển hóa, chúng có thể ức chế lẫn nhau. Điều này dẫn đến giảm tốc độ chuyển hóa của một hoặc cả hai thuốc, làm tăng nồng độ thuốc trong máu và kéo dài thời gian tác dụng, có thể dẫn đến tăng nguy cơ tác dụng phụ hoặc độc tính.

Độ thanh thải (Cl) là thước đo khả năng loại bỏ thuốc khỏi cơ thể. Nó được định nghĩa là thể tích huyết tương (hoặc máu) được làm sạch hoàn toàn thuốc trong một đơn vị thời gian (ví dụ: mL∕phút, L∕giờ).

Nguyên tắc ion hóa cho rằng thuốc không ion hóa (thường tan trong lipid) dễ dàng vượt qua màng tế bào hơn thuốc ion hóa (thường tan trong nước). Thuốc acid yếu ở pH acid sẽ ít ion hóa hơn và hấp thu tốt hơn, ngược lại thuốc base yếu ở pH base sẽ ít ion hóa hơn và hấp thu tốt hơn.

Ảnh hưởng của thức ăn lên hấp thu thuốc là phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm thành phần thức ăn (ví dụ: hàm lượng lipid, protein), thể tích bữa ăn, thời điểm dùng thuốc so với bữa ăn (trước, trong, sau), và đặc tính lý hóa của thuốc (ví dụ: độ tan, độ ổn định trong môi trường acid dạ dày).

Thuốc gắn mạnh với protein huyết tương thường có kích thước phân tử hiệu quả lớn hơn (khi phức hợp với protein) và ít có sẵn ở dạng tự do để vượt qua hàng rào máu não. Các yếu tố khác như tan trong lipid, kích thước nhỏ và vận chuyển tích cực thường thúc đẩy sự xâm nhập vào não.

AUC (Area Under the Curve) là diện tích dưới đường cong biểu diễn nồng độ thuốc trong máu theo thời gian. AUC là thước đo tổng lượng thuốc tiếp xúc với cơ thể sau khi dùng và thường được sử dụng để so sánh sinh khả dụng giữa các chế phẩm hoặc đường dùng khác nhau.

Mô hình một khoang là mô hình dược động học đơn giản nhất, giả định rằng cơ thể là một khoang đồng nhất duy nhất và thuốc được phân bố tức thì và đồng đều trong khoang này. Mô hình này hữu ích cho các thuốc có phân bố nhanh và rộng rãi.

Trong mô hình hai khoang, khoang trung tâm thường đại diện cho các cơ quan có tưới máu tốt như máu, tim, gan, thận và phổi. Thuốc thường phân bố nhanh chóng vào khoang trung tâm. Khoang ngoại vi đại diện cho các mô ít tưới máu hơn, nơi thuốc phân bố chậm hơn.

Dược động học quần thể là một lĩnh vực nghiên cứu tập trung vào việc xác định và giải thích các nguồn biến đổi dược động học giữa các cá thể trong một quần thể bệnh nhân. Nó sử dụng dữ liệu dược động học thưa thớt từ nhiều bệnh nhân để xây dựng mô hình và dự đoán dược động học cho từng cá nhân.

Diện tích bề mặt hấp thu tỉ lệ thuận với tốc độ hấp thu thuốc. Diện tích bề mặt càng lớn, thuốc càng có nhiều nơi để hấp thu vào cơ thể, dẫn đến tốc độ hấp thu tăng lên. Ruột non có diện tích bề mặt lớn nhờ các nhung mao và vi nhung mao, là nơi hấp thu thuốc chính.

Ở người lớn tuổi, chức năng gan và thận có xu hướng suy giảm, dẫn đến giảm khả năng chuyển hóa và thải trừ thuốc. Điều này có thể làm tăng thời gian bán thải và nguy cơ tích lũy thuốc, đặc biệt là các thuốc thải trừ qua gan hoặc thận.

Đường tiêm tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn chung, bỏ qua giai đoạn hấp thu và chuyển hóa bước một, do đó có sinh khả dụng cao nhất (100%) và tốc độ tác dụng nhanh nhất.

Thể tích phân bố (Vd) là một thông số dược động học biểu thị thể tích dịch lý thuyết cần thiết để hòa tan toàn bộ lượng thuốc trong cơ thể, sao cho nồng độ thuốc trong thể tích đó bằng nồng độ thuốc đo được trong huyết tương. Vd cao cho thấy thuốc phân bố rộng rãi vào các mô.

Thải trừ qua đường mật thường ưu tiên cho các thuốc có trọng lượng phân tử lớn (> 300-500 Da) và có tính phân cực (thường sau khi trải qua quá trình liên hợp Pha II). Các thuốc này thường quá lớn để được thải trừ hiệu quả qua thận.

Liều nạp là liều thuốc ban đầu cao hơn liều duy trì, được sử dụng để nhanh chóng đưa nồng độ thuốc trong máu đạt đến vùng điều trị mong muốn. Sau đó, liều duy trì sẽ được sử dụng để giữ nồng độ thuốc ổn định trong cửa sổ điều trị.