Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dược động học – Đề 15

Họ enzym Cytochrome P450 (CYP450) chủ yếu tham gia vào chuyển hóa pha I, bao gồm các phản ứng oxy hóa, khử, và thủy phân, nhằm biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa phân cực hơn.

Sinh khả dụng (bioavailability) của thuốc đường uống phụ thuộc vào độ hòa tan, chuyển hóa qua gan lần đầu (first-pass metabolism), và khả năng thuốc vượt qua các hàng rào sinh học để vào tuần hoàn chung.

Ảnh hưởng của thức ăn lên hấp thu thuốc rất phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó tính tan trong lipid của thuốc là một yếu tố quan trọng. Thức ăn có thể làm tăng hấp thu của một số thuốc tan trong lipid do kích thích bài tiết mật và tăng hòa tan thuốc.

Hàng rào máu não (BBB) là một hàng rào bảo vệ đặc biệt giữa máu và não, được tạo thành bởi các tế bào nội mô mạch máu não liên kết chặt chẽ. BBB hạn chế sự xâm nhập của nhiều loại chất, bao gồm cả thuốc, từ máu vào não, đặc biệt là các thuốc phân cực và có kích thước lớn.

Hệ số chiết xuất gan (hepatic extraction ratio) cao (>0.7) chỉ ra rằng gan loại bỏ một lượng lớn thuốc khỏi máu trong lần đầu tiên thuốc đi qua gan (chuyển hóa qua gan lần đầu). Do đó, các thuốc có hệ số chiết xuất gan cao thường có sinh khả dụng đường uống thấp và sinh khả dụng này phụ thuộc nhiều vào lưu lượng máu tới gan.

Thông thường, nồng độ thuốc ở trạng thái ổn định (steady-state concentration - Css) đạt được sau khoảng 3-5 lần thời gian bán thải, khi tốc độ đưa thuốc vào cơ thể cân bằng với tốc độ thải trừ thuốc.

Thận là cơ quan thải trừ thuốc quan trọng nhất đối với nhiều loại thuốc, đặc biệt là các thuốc tan trong nước và các chất chuyển hóa của chúng.

Đường tiêm tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn chung, bỏ qua giai đoạn hấp thu và chuyển hóa qua gan lần đầu. Các đường dùng khác như dưới lưỡi và trực tràng cũng có thể tránh được một phần chuyển hóa qua gan lần đầu, nhưng không hoàn toàn như đường tiêm tĩnh mạch.

Dược động học (Pharmacokinetics) mô tả những gì cơ thể làm với thuốc, bao gồm các quá trình hấp thu, phân bố, chuyển hóa và thải trừ (ADME).

Trong dược động học tuyến tính, các thông số dược động học như clearance, thể tích phân bố, và thời gian bán thải không thay đổi khi liều dùng thay đổi. Ngược lại, trong dược động học phi tuyến tính, các thông số này có thể thay đổi theo liều dùng, thường do các quá trình ADME bị bão hòa.

Trong mô hình dược động học nhiều ngăn, pha phân bố (distribution phase) thể hiện sự phân bố thuốc từ ngăn trung tâm (huyết tương) vào các ngăn ngoại biên (mô). Trên đồ thị nồng độ-thời gian, pha phân bố thường được biểu diễn bằng một đường cong dốc xuống ban đầu nhanh (do thuốc vừa bị thải trừ vừa phân bố vào mô), sau đó chậm dần (khi quá trình phân bố đạt trạng thái cân bằng và chủ yếu là thải trừ).

Dược lực học (Pharmacodynamics) nghiên cứu những gì thuốc làm với cơ thể (tác dụng và cơ chế tác động), trong khi dược động học (Pharmacokinetics) nghiên cứu những gì cơ thể làm với thuốc (ADME). Dược lực học không phải là một giai đoạn của quá trình dược động học.

Thời gian bán thải (half-life - t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Đây là một thông số quan trọng để xác định khoảng cách liều dùng.

Thuốc tiền (prodrug) là một dạng thuốc ban đầu không có hoạt tính hoặc ít hoạt tính. Sau khi vào cơ thể, thuốc tiền sẽ được chuyển hóa (thường là qua gan) thành dạng thuốc có hoạt tính dược lý, giúp cải thiện các đặc tính dược động học như hấp thu, sinh khả dụng hoặc giảm độc tính.

Giảm chức năng thận (suy thận) có thể làm giảm khả năng thải trừ thuốc qua thận, dẫn đến tích lũy thuốc trong cơ thể và làm tăng thời gian bán thải.

Phản ứng liên hợp glucuronid hóa là một phản ứng chuyển hóa pha II, trong đó acid glucuronic được gắn vào thuốc hoặc chất chuyển hóa pha I để tăng độ phân cực và dễ dàng thải trừ hơn.

Đường tiêm tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn chung, bỏ qua giai đoạn hấp thu, do đó đạt được nồng độ thuốc trong huyết tương nhanh nhất so với các đường dùng khác. Điều này đặc biệt quan trọng trong các tình huống cấp cứu hoặc khi cần tác dụng thuốc nhanh chóng.

Tương tác dược động học (Pharmacokinetic drug interaction) xảy ra khi một thuốc (hoặc chất khác) làm thay đổi quá trình hấp thu, phân bố, chuyển hóa hoặc thải trừ (ADME) của một thuốc khác, dẫn đến thay đổi nồng độ và tác dụng của thuốc đó.

Ruột non có diện tích bề mặt lớn do các vi nhung mao, cùng với hệ thống tưới máu phong phú, tạo điều kiện tối ưu cho sự hấp thu thuốc.

Albumin là protein huyết tương chính và có ái lực cao với nhiều loại thuốc có tính acid yếu. Sự gắn kết với protein huyết tương có thể ảnh hưởng đến phân bố, thải trừ và tác dụng của thuốc.

AUC (Area Under the Curve) là diện tích dưới đường cong biểu diễn nồng độ thuốc trong huyết tương theo thời gian. AUC phản ánh tổng lượng thuốc tiếp xúc với cơ thể sau khi dùng một liều thuốc, và thường được sử dụng để so sánh sinh khả dụng giữa các chế phẩm thuốc.

Hiểu rõ dược động học giúp các bác sĩ và dược sĩ thiết kế phác đồ liều dùng (liều lượng, khoảng cách dùng thuốc, đường dùng) phù hợp cho từng bệnh nhân, nhằm đạt được nồng độ thuốc hiệu quả trong cơ thể, tối ưu hóa tác dụng điều trị và giảm thiểu tác dụng phụ.

Chất ức chế enzym CYP3A4 (như thuốc A) sẽ làm chậm quá trình chuyển hóa của các thuốc là cơ chất của enzym này (như thuốc B). Do đó, khi dùng chung, nồng độ thuốc B trong cơ thể sẽ tăng lên do giảm chuyển hóa.

Sinh khả dụng tuyệt đối (absolute bioavailability) của thuốc đường uống được so sánh với đường tiêm tĩnh mạch (được coi là 100% sinh khả dụng). Nếu thuốc bị chuyển hóa mạnh mẽ qua gan lần đầu (first-pass metabolism) sau khi hấp thu từ đường tiêu hóa và trước khi vào tuần hoàn chung, một lượng lớn thuốc sẽ bị mất đi, dẫn đến sinh khả dụng đường uống thấp hơn đáng kể so với đường tiêm tĩnh mạch.

Người cao tuổi thường có những thay đổi về sinh lý và chức năng các cơ quan (như giảm chức năng thận, gan, thay đổi thành phần cơ thể), dẫn đến thay đổi dược động học của thuốc. Do đó, họ thường cần được điều chỉnh liều dùng thuốc để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Theo dõi nồng độ thuốc trong điều trị (TDM) là quá trình đo lường nồng độ thuốc trong huyết tương (hoặc các mẫu sinh học khác) để đảm bảo nồng độ thuốc nằm trong khoảng điều trị (therapeutic range), nhằm tối ưu hóa hiệu quả điều trị và giảm thiểu nguy cơ độc tính, đặc biệt đối với các thuốc có khoảng điều trị hẹp.

Clearance (CL) là một thông số dược động học đo lường tốc độ loại bỏ thuốc khỏi cơ thể, được định nghĩa là thể tích huyết tương được làm sạch thuốc trong một đơn vị thời gian (ví dụ mL∕phút hoặc L∕giờ).

Mô hình dược động học một ngăn (one-compartment model) là một mô hình đơn giản giả định rằng cơ thể là một ngăn duy nhất và thuốc được phân bố tức thì và đồng đều trong ngăn này sau khi hấp thu.

Dược động học quần thể (population pharmacokinetics) nghiên cứu sự biến thiên dược động học của thuốc giữa các cá thể trong một quần thể bệnh nhân, nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự biến thiên này và tối ưu hóa phác đồ liều dùng cho quần thể.

Thể tích phân bố (Volume of Distribution - Vd) là một thông số dược động học biểu thị mức độ thuốc phân tán trong cơ thể so với nồng độ của nó trong huyết tương. Vd cao gợi ý thuốc phân bố rộng rãi vào các mô.