Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Độc chất học – Đề 1

Sinh khả dụng (bioavailability) của một chất độc là tỷ lệ phần trăm của liều lượng tiếp xúc thực tế được hấp thụ vào hệ tuần hoàn và có sẵn để gây ra tác dụng độc hại. Nó phản ánh mức độ chất độc đến được các cơ quan mục tiêu sau khi phơi nhiễm.

Nguyên tắc 3Rs (Replacement, Reduction, Refinement) là khuôn khổ đạo đức hướng dẫn nghiên cứu khoa học sử dụng động vật. Mục tiêu chính là cải thiện phúc lợi động vật bằng cách thay thế động vật bằng các phương pháp khác bất cứ khi nào có thể, giảm số lượng động vật sử dụng và tinh chỉnh các quy trình để giảm thiểu đau khổ cho động vật.

Chất gây ung thư (carcinogen) chủ yếu gây ung thư bằng cách gây đột biến DNA (tổn thương vật liệu di truyền) và làm rối loạn các cơ chế kiểm soát chu kỳ tế bào. Điều này dẫn đến sự tăng sinh tế bào không kiểm soát và hình thành khối u.

Độc tính trên hệ miễn dịch (Immunotoxicity) là loại độc tính đặc biệt liên quan đến sự tổn thương hoặc suy giảm chức năng của hệ thống miễn dịch. Các chất gây độc tính trên hệ miễn dịch có thể làm suy yếu khả năng phòng vệ của cơ thể chống lại nhiễm trùng và bệnh tật.

Carbon monoxide (CO) gây độc hại chủ yếu bằng cách gắn kết với hemoglobin trong máu mạnh hơn rất nhiều so với oxy. Điều này tạo thành carboxyhemoglobin, làm giảm khả năng vận chuyển oxy của máu đến các mô và cơ quan, dẫn đến thiếu oxy tế bào và ngộ độc.

Chất gây quái thai (teratogen) là chất độc gây ra dị tật bẩm sinh ở thai nhi khi người mẹ tiếp xúc trong thời kỳ mang thai. Tác dụng đặc trưng của chúng là ảnh hưởng đến sự phát triển của phôi thai và gây ra các bất thường cấu trúc hoặc chức năng ở trẻ sơ sinh.

Hệ số phân chia octanol-nước (Kow) là tỷ lệ nồng độ của một chất trong octanol (mô phỏng pha lipid) so với nồng độ của nó trong nước. Kow cao cho thấy chất đó ưa lipid và có khả năng tích lũy sinh học cao trong mô mỡ của sinh vật.

N-acetylcysteine (NAC) là thuốc giải độc đặc hiệu cho ngộ độc paracetamol (acetaminophen). NAC hoạt động bằng cách phục hồi lượng glutathione cạn kiệt trong gan, giúp bảo vệ gan khỏi tổn thương do chất chuyển hóa độc hại của paracetamol gây ra.

NOAEL (No Observed Adverse Effect Level) là viết tắt của 'Mức liều không quan sát thấy tác dụng có hại'. Đây là liều lượng cao nhất của một chất mà không quan sát thấy bất kỳ tác dụng độc hại nào trong các nghiên cứu, thường được sử dụng trong đánh giá rủi ro để xác định mức độ an toàn.

Độc chất học pháp y tập trung vào việc ứng dụng độc chất học vào các vấn đề pháp lý, chủ yếu là xác định sự hiện diện của chất độc trong cơ thể và vai trò của chúng trong các vụ tử vong, ngộ độc hoặc các vụ việc liên quan đến pháp luật.

Trong môi trường nghề nghiệp, hít phải là con đường phơi nhiễm phổ biến nhất do công nhân thường xuyên tiếp xúc với không khí chứa chất độc dưới dạng hơi, khí, bụi hoặc hạt lơ lửng.

Bước 'xác định mối nguy hại' (hazard identification) trong đánh giá rủi ro độc chất học là quá trình xác định xem một chất có khả năng gây ra tác dụng độc hại hay không. Nó tập trung vào bản chất của tác dụng độc hại, không phải mức độ rủi ro hoặc liều lượng.

Cơ chế giải độc chính của cơ thể đối với cyanide là chuyển hóa nó thành thiocyanate ít độc hơn nhờ enzyme rhodanese. Thiocyanate sau đó được bài tiết qua nước tiểu.

Chất độc (toxicant) là chất hóa học có khả năng gây hại. Định nghĩa này nhấn mạnh vào khả năng gây hại và sự phụ thuộc vào liều lượng tiếp xúc, không giới hạn nguồn gốc (tự nhiên hay nhân tạo) hoặc loại tác hại (dị ứng chỉ là một dạng tác hại).

ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) là một phương pháp định lượng chất độc dựa trên phản ứng kháng nguyên-kháng thể đặc hiệu. Phương pháp này sử dụng kháng thể để nhận diện và gắn kết với chất độc cần đo, sau đó sử dụng enzyme để tạo ra tín hiệu có thể đo lường, tỉ lệ với nồng độ chất độc.

Khi một chất có ngưỡng tác dụng, đường cong liều-đáp ứng sẽ có một đoạn nằm ngang ở liều lượng thấp. Điều này thể hiện rằng dưới ngưỡng nhất định, không có tác dụng độc hại nào được quan sát thấy. Tác dụng chỉ bắt đầu xuất hiện khi liều lượng vượt qua ngưỡng này.

LD50 là viết tắt của 'Lethal Dose, 50%'. Nó là một thước đo độc tính cấp tính, chỉ liều lượng của một chất cần thiết để gây tử vong cho 50% quần thể động vật thử nghiệm, thường được biểu thị bằng mg chất độc trên kg trọng lượng cơ thể.

Phản ứng pha I của quá trình chuyển hóa chất độc (biotransformation) thường là các phản ứng chức năng hóa, bao gồm thủy phân, oxy hóa và khử. Mục đích là làm cho chất độc phân cực hơn, chuẩn bị cho các phản ứng pha II (liên hợp).

Tác dụng hiệp đồng (synergism) xảy ra khi tác dụng kết hợp của hai hoặc nhiều chất độc lớn hơn tổng tác dụng riêng lẻ của chúng. Ví dụ, 2 + 2 > 4 trong tác dụng độc hại.

Chì (Lead) là một chất độc thần kinh nổi tiếng, đặc biệt gây hại cho sự phát triển não bộ ở trẻ em. Các chất còn lại (Asen, Benzen, Cadmium) có độc tính đa dạng nhưng không chủ yếu được phân loại là độc thần kinh theo cách chì tác động lên hệ thần kinh.

TCDD (2,3,7,8-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin) là một ví dụ điển hình và nổi tiếng nhất về dioxin. Dioxin là một nhóm các hợp chất hóa học độc hại, thường là sản phẩm phụ không mong muốn của các quá trình công nghiệp, và TCDD là một trong những dioxin độc hại nhất.

Tăng liều lượng chất độc để tạo khả năng chịu đựng là một hành động nguy hiểm và phản khoa học, không phải là một phương pháp giảm thiểu phơi nhiễm. Các phương pháp giảm thiểu phơi nhiễm chất độc tập trung vào việc loại bỏ hoặc kiểm soát nguồn độc hại, bảo vệ người tiếp xúc và giảm thiểu mức độ tiếp xúc.

Ethanol (cồn) là một ví dụ điển hình về chất độc có tác dụng gây nghiện. Sử dụng kéo dài có thể dẫn đến sự phụ thuộc về thể chất và tinh thần, đặc trưng của nghiện. Các chất còn lại (Asen, Chì, Thủy ngân) có độc tính cao nhưng không chủ yếu được xem là chất gây nghiện theo cơ chế tương tự ethanol.

Nghiên cứu LD50 (Liều gây chết trung bình) trên động vật thí nghiệm là phương pháp kinh điển và phổ biến để đánh giá độc tính cấp tính. Nó xác định liều lượng của một chất gây tử vong trong một thời gian ngắn sau khi tiếp xúc.

Ngoại suy dữ liệu độc tính từ động vật thí nghiệm sang người luôn tiềm ẩn sai số do sự khác biệt về sinh lý, đặc biệt là trong chuyển hóa chất độc và độ nhạy cảm giữa các loài. Các loài khác nhau có thể xử lý chất độc khác nhau, dẫn đến tác dụng độc hại khác nhau ở cùng một liều lượng.

Kim loại nặng có xu hướng tích tụ trong gan và thận do vai trò của chúng trong quá trình giải độc và bài tiết. Do đó, gan và thận thường là cơ quan mục tiêu chính chịu tác động độc hại của kim loại nặng.

Sinh tích lũy là quá trình một chất độc tích tụ trong cơ thể sinh vật theo thời gian, do tốc độ hấp thụ chất độc nhanh hơn tốc độ cơ thể có thể chuyển hóa hoặc bài tiết chất đó. Điều này dẫn đến nồng độ chất độc tăng dần trong cơ thể.

Giá trị giới hạn phơi nhiễm (TLV - Threshold Limit Value) là nồng độ chất độc trong không khí mà hầu hết công nhân có thể tiếp xúc lặp đi lặp lại hàng ngày trong suốt cuộc đời làm việc mà không có tác dụng có hại đáng kể. TLV được thiết lập để bảo vệ sức khỏe của người lao động.

Độc tính di truyền (Genotoxicity) là loại độc tính liên quan đến tổn thương DNA hoặc vật liệu di truyền khác. Nếu tổn thương này xảy ra trong tế bào mầm (tế bào sinh sản), nó có thể được di truyền sang thế hệ sau, gây ra các bệnh di truyền hoặc tăng nguy cơ ung thư ở con cái.

Sự khác biệt chính giữa độc tính cấp tính và mạn tính là thời gian phơi nhiễm và thời gian tác dụng xuất hiện. Độc tính cấp tính xảy ra sau phơi nhiễm ngắn hạn và tác dụng thường xuất hiện nhanh chóng. Độc tính mạn tính phát triển sau phơi nhiễm kéo dài, thường lặp đi lặp lại, và tác dụng có thể mất nhiều thời gian để phát triển.