Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dịch tễ học – Đề 14

Tỷ lệ mắc mới (Incidence rate) đo lường số ca bệnh mới xuất hiện trong một quần thể nguy cơ trong một khoảng thời gian nhất định. Tỷ lệ hiện mắc đo lường tổng số ca bệnh hiện có tại một thời điểm, tỷ lệ tử vong đo lường số ca tử vong, và tỷ lệ tấn công là một loại tỷ lệ mắc mới đặc biệt dùng trong các vụ dịch.

Thiên lệch thông tin (đặc biệt là thiên lệch hồi tưởng - recall bias) xảy ra khi có sự khác biệt có hệ thống trong cách thông tin được thu thập hoặc báo cáo giữa các nhóm nghiên cứu. Trong nghiên cứu bệnh chứng, bệnh nhân có thể nhớ lại tiền sử phơi nhiễm chi tiết hơn so với nhóm chứng.

Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên (RCT) là tiêu chuẩn vàng để đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp y tế. Trong RCT, người tham gia được phân ngẫu nhiên vào nhóm can thiệp hoặc nhóm chứng, và kết quả được so sánh giữa hai nhóm để xác định hiệu quả của can thiệp.

Nghiên cứu bệnh chứng đặc biệt hiệu quả cho việc nghiên cứu các bệnh hiếm gặp vì nó bắt đầu với nhóm người mắc bệnh (ca bệnh) và so sánh tiền sử phơi nhiễm của họ với nhóm chứng không mắc bệnh. Nghiên cứu когорт thường ít hiệu quả hơn cho bệnh hiếm vì cần cỡ mẫu rất lớn để thu thập đủ số ca bệnh.

Dịch tễ học phân tích đi sâu hơn dịch tễ học mô tả bằng cách tìm kiếm nguyên nhân hoặc yếu tố quyết định của bệnh. Nó sử dụng các thiết kế nghiên cứu như когорт và bệnh chứng để kiểm tra các giả thuyết về mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh tật, và xác định các yếu tố nguy cơ hoặc bảo vệ.

Dịch tễ học mô tả tập trung vào việc mô tả bức tranh tổng quan về tình hình bệnh tật trong quần thể, bao gồm ai mắc bệnh, ở đâu, khi nào và tần suất mắc bệnh là bao nhiêu. Mục tiêu là cung cấp thông tin cơ bản để định hướng cho các nghiên cứu phân tích sâu hơn và lập kế hoạch can thiệp y tế công cộng.

Quần thể nguy cơ là nhóm người trong quần thể chung mà có khả năng phát triển bệnh đang được nghiên cứu. Điều này có nghĩa là họ chưa mắc bệnh (tại thời điểm bắt đầu nghiên cứu) nhưng có các đặc điểm hoặc phơi nhiễm khiến họ dễ mắc bệnh hơn.

Sai số ngẫu nhiên xảy ra do sự biến đổi ngẫu nhiên trong quá trình đo lường hoặc lấy mẫu. Tăng cỡ mẫu nghiên cứu giúp giảm sai số ngẫu nhiên vì khi cỡ mẫu lớn hơn, ước tính của quần thể sẽ ổn định và chính xác hơn. Sai số hệ thống (systematic error - bias) cần các biện pháp khác để giảm thiểu.

Nghiên cứu bệnh chứng là phương pháp hiệu quả để điều tra các vụ dịch nhỏ. Bằng cách so sánh nhóm người mắc bệnh (ca bệnh) với nhóm người không mắc bệnh (chứng), nhà dịch tễ học có thể xác định các yếu tố phơi nhiễm có khả năng gây ra vụ dịch, như thực phẩm bị ô nhiễm.

Độ nhạy của xét nghiệm là khả năng xét nghiệm phát hiện đúng những người mắc bệnh. Nó được tính bằng tỷ lệ dương tính thật (true positives) trên tổng số người mắc bệnh. Độ đặc hiệu (specificity) liên quan đến khả năng xét nghiệm xác định đúng người không mắc bệnh (âm tính thật).

Thời kỳ ủ bệnh là khoảng thời gian từ khi cá nhân bị phơi nhiễm với tác nhân gây bệnh cho đến khi các triệu chứng đầu tiên của bệnh xuất hiện. Đây là giai đoạn bệnh đang phát triển âm thầm trước khi có biểu hiện lâm sàng rõ ràng.

Tỷ lệ tử vong thô là một biện pháp đơn giản về tử vong chung trong một quần thể. Nó được tính bằng tổng số ca tử vong từ tất cả các nguyên nhân trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm) chia cho dân số trung bình trong cùng khoảng thời gian đó. Các tỷ lệ khác như tỷ lệ tử vong đặc hiệu theo nguyên nhân hoặc tuổi được tính khác.

Nguy cơ tương đối (Relative Risk - RR) được sử dụng trong nghiên cứu когорт để so sánh nguy cơ mắc bệnh giữa nhóm phơi nhiễm và nhóm không phơi nhiễm. RR cho biết nguy cơ mắc bệnh ở nhóm phơi nhiễm cao hơn (hoặc thấp hơn) bao nhiêu lần so với nhóm không phơi nhiễm. Tỷ số chênh (Odds Ratio - OR) thường dùng trong nghiên cứu bệnh chứng.

Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong điều tra dịch là xác định ca bệnh (case definition) và xác minh chẩn đoán. Điều này đảm bảo rằng các trường hợp được đưa vào điều tra thực sự là một phần của vụ dịch và không phải là các trường hợp bệnh lẻ tẻ hoặc bệnh khác có triệu chứng tương tự.

Các tiêu chí Bradford Hill là một tập hợp 9 tiêu chí được sử dụng để đánh giá sức mạnh của bằng chứng ủng hộ mối quan hệ nhân quả giữa một yếu tố phơi nhiễm và một kết quả bệnh tật. Các tiêu chí này giúp nhà dịch tễ học suy luận về tính nhân quả, nhưng không phải tiêu chí nào cũng cần phải được đáp ứng để kết luận về nhân quả.

Sàng lọc bệnh là quá trình xác định những người có vẻ khỏe mạnh nhưng có thể có bệnh không được nhận biết. Điều trị bằng kháng sinh là một biện pháp can thiệp sau khi bệnh đã được chẩn đoán, không phải là một phương pháp sàng lọc. Các lựa chọn còn lại đều là các ví dụ về sàng lọc bệnh.

Nguy cơ quy thuộc quần thể (PAR) đo lường tỷ lệ giảm tỷ lệ mắc bệnh trong quần thể nếu loại bỏ được yếu tố nguy cơ. Nó thể hiện tác động của yếu tố nguy cơ lên gánh nặng bệnh tật trong toàn bộ quần thể, không chỉ ở những người phơi nhiễm. Nguy cơ tuyệt đối chỉ đo lường nguy cơ mắc bệnh nói chung.

Tương tác (hay hiệu ứng điều chỉnh - effect modification) xảy ra khi tác động của một yếu tố nguy cơ lên kết quả bệnh tật khác nhau tùy thuộc vào sự hiện diện hoặc mức độ của một yếu tố nguy cơ khác. Tác động kết hợp có thể lớn hơn (tương tác hiệp đồng) hoặc nhỏ hơn (tương tác đối kháng) so với tổng tác động cộng của từng yếu tố.

Bộ ba dịch tễ học cổ điển bao gồm tác nhân (agent), vật chủ (host), và môi trường (environment). Ba yếu tố này tương tác để xác định sự xuất hiện và phân bố của bệnh. Thời gian là một yếu tố quan trọng trong dịch tễ học, nhưng không phải là một phần của bộ ba cổ điển.

Tỷ lệ tấn công là một loại tỷ lệ mắc mới đặc biệt, được sử dụng để đo lường tỷ lệ mắc bệnh mới trong một quần thể cụ thể trong thời gian xảy ra vụ dịch. Nó thường được biểu thị dưới dạng tỷ lệ phần trăm và hữu ích để đánh giá nguy cơ mắc bệnh trong một vụ dịch bùng phát.

Cửa sổ thời gian dễ mắc là một giai đoạn cụ thể trong cuộc đời (ví dụ, giai đoạn phát triển sớm) khi một cá nhân đặc biệt nhạy cảm với các yếu tố phơi nhiễm nhất định và có nguy cơ cao phát triển bệnh nếu phơi nhiễm xảy ra trong giai đoạn này. Ví dụ, phụ nữ mang thai có 'cửa sổ thời gian dễ mắc' với một số bệnh nhiễm trùng.

Để giảm thiểu thiên lệch chọn mẫu, nhóm chứng trong nghiên cứu bệnh chứng lý tưởng nhất nên được chọn từ cùng quần thể nguồn mà ca bệnh xuất phát. Điều này đảm bảo rằng nhóm chứng có đặc điểm tương tự với ca bệnh về các yếu tố khác, ngoại trừ tình trạng bệnh, giúp so sánh phơi nhiễm một cách chính xác hơn.

Bản đồ dịch tễ học (hoặc bản đồ điểm, bản đồ vùng) là công cụ trực quan hữu ích để hiển thị sự phân bố địa lý của các trường hợp bệnh, tỷ lệ mắc bệnh, hoặc các yếu tố nguy cơ. Chúng giúp xác định các cụm dịch, khu vực có nguy cơ cao và theo dõi sự lây lan của bệnh theo không gian.

Phân tầng là một kỹ thuật được sử dụng để kiểm soát yếu tố gây nhiễu. Trong phân tích phân tầng, quần thể nghiên cứu được chia thành các nhóm nhỏ hơn (strata) dựa trên giá trị của yếu tố gây nhiễu tiềm ẩn, và sau đó mối liên hệ giữa phơi nhiễm và kết quả được đánh giá trong từng stratum. Điều này giúp loại bỏ hoặc giảm thiểu tác động gây nhiễu.

Yếu tố gây nhiễu là một biến số ngoại sinh vừa liên quan đến yếu tố phơi nhiễm, vừa liên quan đến kết quả, nhưng không nằm trên con đường nhân quả giữa phơi nhiễm và kết quả. Sự hiện diện của yếu tố gây nhiễu có thể làm sai lệch mối liên hệ thực sự giữa phơi nhiễm và bệnh tật.

Phòng ngừa cấp 1 nhắm đến việc ngăn chặn sự xuất hiện của bệnh tật bằng cách loại bỏ hoặc giảm thiểu các yếu tố nguy cơ. Ví dụ bao gồm tiêm chủng, giáo dục sức khỏe, cải thiện vệ sinh môi trường. Phòng ngừa cấp 2 là phát hiện sớm và điều trị kịp thời, phòng ngừa cấp 3 là giảm biến chứng và tàn tật do bệnh.

Giám sát dịch tễ học là hệ thống thu thập, phân tích và diễn giải dữ liệu một cách có hệ thống và liên tục về các sự kiện y tế công cộng để lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá các can thiệp y tế công cộng. Mục tiêu chính là bảo vệ sức khỏe cộng đồng, không phải chữa bệnh cho từng cá nhân. Các mục tiêu khác là theo dõi xu hướng, phát hiện dịch sớm và đánh giá hiệu quả can thiệp.

Miễn dịch cộng đồng xảy ra khi một tỷ lệ đủ lớn dân số được miễn dịch (thường thông qua tiêm chủng hoặc mắc bệnh trước đó) với một bệnh truyền nhiễm, làm giảm khả năng lây lan bệnh trong cộng đồng và bảo vệ cả những người chưa được miễn dịch. Ngưỡng miễn dịch cộng đồng khác nhau tùy thuộc vào bệnh.

Nghiên cứu cắt ngang thu thập dữ liệu tại một thời điểm duy nhất, cung cấp một bức tranh chụp nhanh về tình trạng sức khỏe và các yếu tố liên quan trong quần thể. Các nghiên cứu когорт và bệnh chứng là nghiên cứu dọc (dữ liệu thu thập theo thời gian), và thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên là nghiên cứu can thiệp.

Thiên lệch chọn mẫu xảy ra khi cách chọn người tham gia vào nghiên cứu dẫn đến một nhóm nghiên cứu không đại diện cho quần thể mục tiêu. Thiên lệch tự nguyện (volunteer bias) là một loại thiên lệch chọn mẫu, xảy ra khi những người tự nguyện tham gia có đặc điểm khác biệt so với những người không tình nguyện, dẫn đến kết quả nghiên cứu bị sai lệch.