Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dịch tễ học – Đề 1

Vệ sinh an toàn thực phẩm là một biện pháp can thiệp vào môi trường, nhằm loại bỏ hoặc giảm thiểu mầm bệnh trong thực phẩm, từ đó ngăn chặn sự lây truyền bệnh qua đường thực phẩm. Các lựa chọn khác là can thiệp vào vật chủ (tiêm vaccine, điều trị) hoặc cách ly (ngăn chặn lây truyền trực tiếp).

Người lành mang trùng (carrier) là cá nhân bị nhiễm mầm bệnh nhưng không biểu hiện triệu chứng lâm sàng của bệnh. Tuy nhiên, họ vẫn có khả năng lây truyền mầm bệnh cho người khác, đóng vai trò quan trọng trong sự lan truyền bệnh.

Phân tích intention-to-treat (ITT) phân tích dữ liệu dựa trên nhóm ban đầu mà đối tượng được phân công ngẫu nhiên, bất kể họ có tuân thủ điều trị hay không. Ưu điểm chính là duy trì tính ngẫu nhiên, phản ánh hiệu quả can thiệp trong điều kiện thực tế, và tránh sai lệch do việc loại bỏ đối tượng không tuân thủ.

Ổ dịch (outbreak) được xác định bởi sự gia tăng đột ngột và bất thường về số ca bệnh so với số ca dự kiến trong một quần thể hoặc khu vực cụ thể, thường trong một khoảng thời gian giới hạn.

Hiệu ứng Hawthorne (Hawthorne effect) là hiện tượng đối tượng nghiên cứu thay đổi hành vi của họ (thường là cải thiện) chỉ vì họ nhận thức được rằng mình đang được quan sát hoặc tham gia vào một nghiên cứu, chứ không nhất thiết do can thiệp thực sự.

Điều trị bệnh nhân đã mắc bệnh là biện pháp thứ phát, nhằm giảm nhẹ hậu quả bệnh, không phải là biện pháp chủ động ngăn chặn sự lây lan hoặc sự xuất hiện của bệnh (biện pháp phòng ngừa cấp 1).

OR < 1 (cụ thể là 0.5) cho thấy yếu tố phơi nhiễm được nghiên cứu có tác dụng bảo vệ, tức là nhóm người phơi nhiễm có odds mắc bệnh thấp hơn so với nhóm không phơi nhiễm.

Bộ ba dịch tễ học cổ điển bao gồm Tác nhân gây bệnh (Agent), Vật chủ (Host) và Môi trường (Environment). Vectơ truyền bệnh là một yếu tố quan trọng trong nhiều bệnh truyền nhiễm, nhưng không nằm trong bộ ba cốt lõi này. Mô hình hiện đại mở rộng hơn có thể bao gồm vectơ và các yếu tố khác.

Cửa sổ cơ hội (window of opportunity) là giai đoạn trong tiến trình phát triển bệnh mà tại đó, các biện pháp can thiệp (phòng ngừa hoặc điều trị) có khả năng mang lại hiệu quả cao nhất, thường là trước khi bệnh tiến triển nặng hoặc không thể đảo ngược.

Gánh nặng bệnh tật thường được đo lường bằng các chỉ số tổng hợp như DALYs (Năm sống mất đi do tàn tật) hoặc QALYs (Năm sống điều chỉnh theo chất lượng), chúng kết hợp cả số năm sống mất đi do tử vong sớm và số năm sống bị giảm chất lượng do bệnh tật.

Sai lệch thông tin (information bias) xảy ra khi có lỗi hệ thống trong cách đo lường hoặc thu thập dữ liệu về phơi nhiễm hoặc kết quả, dẫn đến thông tin thu thập không chính xác hoặc khác biệt giữa các nhóm.

Giá trị tiên đoán âm tính (NPV) thể hiện xác suất một người có kết quả xét nghiệm âm tính thực sự không mắc bệnh. NPV chịu ảnh hưởng lớn bởi tỷ lệ hiện mắc của bệnh trong quần thể. Khi tỷ lệ hiện mắc thấp, NPV thường cao hơn, và ngược lại.

Tính đặc hiệu (Specificity) của xét nghiệm sàng lọc là khả năng xác định chính xác những người thực sự không mắc bệnh, tức là tỷ lệ âm tính thật trong số những người không bệnh.

Yếu tố nguy cơ có thể sửa đổi (modifiable risk factor) là yếu tố mà chúng ta có thể tác động để thay đổi, giảm thiểu hoặc loại bỏ, từ đó giảm nguy cơ mắc bệnh. Ví dụ điển hình là hút thuốc lá, chế độ ăn uống, hoạt động thể chất.

Nghiên cứu cắt ngang (cross-sectional study) chỉ cung cấp hình ảnh về mối liên quan tại một thời điểm, không thể xác định được trình tự thời gian giữa phơi nhiễm và kết quả, do đó không chứng minh được quan hệ nhân quả.

Tỷ lệ hiện mắc (prevalence) phụ thuộc vào cả tỷ lệ mắc mới (incidence) và thời gian mắc bệnh (duration of disease). Nếu điều trị bệnh cải thiện, kéo dài thời gian sống của bệnh nhân (tăng thời gian mắc bệnh), thì tỷ lệ hiện mắc có thể tăng lên ngay cả khi số ca mắc mới không đổi.

Hiệu lực (Validity) là mức độ mà một nghiên cứu đo lường chính xác những gì nó muốn đo lường. Nó bao gồm hiệu lực bên trong (kết quả đúng cho quần thể nghiên cứu) và hiệu lực bên ngoài (khả năng khái quát hóa kết quả ra ngoài quần thể nghiên cứu).

Tỷ lệ tử vong theo ca (Case Fatality Rate - CFR) là tỷ lệ phần trăm số người chết vì một bệnh cụ thể trong số những người đã được chẩn đoán mắc bệnh đó. Nó đo lường mức độ nghiêm trọng hoặc độc lực của bệnh.

Phỏng vấn sâu định tính (In-depth qualitative interviews) là phương pháp thu thập dữ liệu định tính, tập trung vào việc khám phá ý kiến, kinh nghiệm, và quan điểm sâu sắc của đối tượng. Các phương pháp còn lại (khảo sát, đo lường sinh học, thống kê thường quy) tạo ra dữ liệu số, định lượng.

Báo cáo mô tả ca bệnh (Case report) là hình thức mô tả chi tiết về một trường hợp bệnh riêng lẻ, không phải là phương pháp phân tích dịch tễ học hoặc kiểm soát yếu tố gây nhiễu. Các phương pháp còn lại (phân tích đa biến, phân tầng, ghép cặp) là các kỹ thuật được sử dụng để kiểm soát hoặc điều chỉnh ảnh hưởng của yếu tố gây nhiễu trong nghiên cứu dịch tễ.

Trong điều tra ổ dịch, nghiên cứu mô tả đóng vai trò quan trọng ban đầu. Nó giúp mô tả đặc điểm của ổ dịch (thời gian, địa điểm, con người), xác định nguồn gốc có thể, và đưa ra giả thuyết để kiểm định trong các nghiên cứu phân tích tiếp theo.

Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng (RCT) được coi là tiêu chuẩn vàng để đánh giá hiệu quả can thiệp. Tuy nhiên, trong y tế công cộng, các thiết kế quasi-experimental hoặc observational đôi khi cũng được sử dụng khi RCT không khả thi.

Tỷ lệ hiện mắc (Prevalence rate) đo lường số ca bệnh hiện có trong dân số tại một thời điểm nhất định, phù hợp với việc mô tả tỷ lệ hiện mắc của bệnh.

Dịch tễ học mô tả chủ yếu tập trung vào việc mô tả bức tranh toàn cảnh của bệnh tật (tần suất, phân bố), tạo cơ sở cho việc nghiên cứu phân tích. Việc xác định yếu tố nguy cơ và nguyên nhân bệnh là mục tiêu của dịch tễ học phân tích.

Sai lệch chọn mẫu (selection bias) trong nghiên cứu когорт xảy ra khi quá trình lựa chọn hoặc tham gia vào когорт (nhóm phơi nhiễm và không phơi nhiễm) dẫn đến việc nhóm nghiên cứu không đại diện cho dân số mà từ đó họ được chọn ra, làm sai lệch kết quả.

Nghiên cứu bệnh chứng (Case-control study) thiết kế để so sánh nhóm bệnh nhân (cases) với nhóm không bệnh (controls) để hồi cứu xác định sự khác biệt về mức độ phơi nhiễm với các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn.

Hệ thống giám sát dịch bệnh tập trung vào việc thu thập, phân tích và diễn giải dữ liệu về bệnh tật để đưa ra các hành động y tế công cộng kịp thời. Việc điều trị trực tiếp cho từng bệnh nhân là vai trò của hệ thống y tế lâm sàng, không phải giám sát dịch bệnh.

RR = 2.0 cho thấy người hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư phổi cao gấp 2 lần so với nhóm người không hút thuốc, đây là một chỉ số đo lường mức độ liên quan giữa phơi nhiễm và bệnh.

Phòng ngừa cấp 3 (Tertiary prevention) nhằm mục đích giảm thiểu tác động lâu dài của bệnh đã mắc, tập trung vào phục hồi chức năng, giảm biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Thời gian ủ bệnh là khoảng thời gian tiềm ẩn giữa thời điểm cá nhân bị phơi nhiễm với tác nhân gây bệnh và thời điểm xuất hiện các triệu chứng lâm sàng đầu tiên của bệnh.