Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dân số học – Đề 5

Tuổi thọ trung bình bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như dinh dưỡng, lối sống, điều kiện vệ sinh, y tế, giáo dục... Màu sắc da không phải là một yếu tố sinh học hoặc xã hội trực tiếp ảnh hưởng đến tuổi thọ. Các yếu tố 1, 2, và 3 đều có mối liên hệ chặt chẽ với sức khỏe và tuổi thọ.

Dân số học vi mô tập trung vào nghiên cứu các hành vi và quyết định nhân khẩu học ở cấp độ cá nhân hoặc nhóm nhỏ, ví dụ như quyết định sinh con của các cặp vợ chồng. Các lựa chọn khác thuộc về dân số học vĩ mô, nghiên cứu các xu hướng và quá trình dân số ở cấp độ lớn hơn (quốc gia, toàn cầu).

Các phương pháp thu thập dữ liệu dân số phổ biến bao gồm điều tra dân số toàn bộ, điều tra mẫu trên một bộ phận dân số, và đăng ký hộ tịch (sinh, tử, kết hôn, ly hôn...). Phỏng vấn người nổi tiếng không phải là phương pháp khoa học và không mang tính đại diện để thu thập dữ liệu dân số.

Gánh nặng dân số (population burden) thường được sử dụng để mô tả tình huống khi quy mô dân số quá lớn so với khả năng tài nguyên thiên nhiên, môi trường, cơ sở hạ tầng và các nguồn lực kinh tế - xã hội có thể đáp ứng nhu cầu của dân số đó. Nó thường liên quan đến lo ngại về cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường, nghèo đói, và các vấn đề xã hội khác do dân số quá đông.

Chuyển đổi nhân khẩu học lần thứ hai đặc trưng bởi xu hướng tỷ lệ sinh tiếp tục giảm xuống mức rất thấp, thường dưới mức sinh thay thế (khoảng 2.1 con/phụ nữ), dẫn đến tình trạng dân số suy giảm tự nhiên. Các lựa chọn khác không mô tả đúng xu hướng sinh sản trong giai đoạn này.

Dân số già hóa tạo ra áp lực lớn lên hệ thống an sinh xã hội, đặc biệt là chi phí lương hưu và chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, do tỷ lệ người phụ thuộc (người già) tăng lên so với người trong độ tuổi lao động. Các lựa chọn khác không phải là thách thức chính hoặc mô tả tình huống ngược lại.

Phương pháp chuẩn hóa trong dân số học được sử dụng để loại bỏ hoặc giảm thiểu ảnh hưởng của sự khác biệt về cơ cấu dân số (ví dụ, cơ cấu tuổi) khi so sánh các chỉ số dân số (ví dụ, tỷ suất tử) giữa các nhóm dân số hoặc khu vực khác nhau. Điều này giúp so sánh chính xác hơn về mức độ rủi ro hoặc hiện tượng dân số giữa các nhóm sau khi đã kiểm soát được yếu tố cơ cấu dân số.

Dân số học cung cấp thông tin quan trọng để quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Việc dự báo quy mô và cơ cấu dân số giúp chính phủ và các nhà hoạch định chính sách ước tính nhu cầu tương lai về các dịch vụ công như giáo dục, y tế, nhà ở, và cơ sở hạ tầng, từ đó lập kế hoạch đầu tư và phát triển phù hợp. Các lựa chọn khác có thể là các biện pháp hoặc mục tiêu chính sách, nhưng lựa chọn 1 thể hiện ứng dụng trực tiếp và quan trọng của dân số học.

Mật độ dân số có thể ảnh hưởng đến các yếu tố khác như dịch bệnh lây lan, nhưng không phải là yếu tố *trực tiếp* nhất quyết định tỷ suất tử thô bằng các yếu tố như mức sống, y tế, và cơ cấu tuổi (dân số già có tỷ suất tử thô cao hơn). Các yếu tố 1, 2, và 3 đều có ảnh hưởng trực tiếp và rõ ràng hơn đến tỷ suất tử thô.

Cửa sổ cơ hội nhân khẩu học là giai đoạn mà tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) tăng lên đáng kể so với dân số phụ thuộc (trẻ em và người già). Giai đoạn này tạo ra cơ hội thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nếu tận dụng được nguồn lực lao động dồi dào. Các lựa chọn khác mô tả các giai đoạn dân số khác.

Xu hướng đô thị hóa ngược xảy ra khi có sự phát triển kinh tế và cải thiện điều kiện sống ở nông thôn, tạo ra nhiều cơ hội việc làm và thu hút người dân từ thành thị trở về hoặc chuyển đến nông thôn. Các lựa chọn khác mô tả tình huống ngược lại hoặc không liên quan đến đô thị hóa ngược.

Hạn chế lớn nhất của CBR là nó không tính đến cơ cấu tuổi của dân số. Các quốc gia có cơ cấu tuổi trẻ hơn thường có CBR cao hơn, ngay cả khi mức sinh sản thực tế của phụ nữ ở mỗi độ tuổi có thể không cao hơn so với quốc gia có cơ cấu tuổi già hơn. Do đó, CBR có thể không phản ánh chính xác mức sinh sản thực tế khi so sánh giữa các quốc gia có cơ cấu tuổi khác nhau.

Tổng tỷ suất sinh (Total Fertility Rate - TFR) là số con trung bình mà một phụ nữ dự kiến sẽ sinh ra trong suốt cuộc đời của mình, giả định rằng tỷ lệ sinh theo độ tuổi hiện tại vẫn không đổi trong suốt cuộc đời sinh sản của cô ấy. Đây là một chỉ số quan trọng để dự báo mức sinh và thay thế thế hệ.

Dữ liệu thứ cấp trong nghiên cứu dân số học là dữ liệu đã được thu thập và công bố trước đó bởi các nguồn khác, ví dụ như dữ liệu điều tra dân số, số liệu thống kê của cơ quan chính phủ, báo cáo của các tổ chức quốc tế... Nhà nghiên cứu sử dụng lại dữ liệu này để phân tích và nghiên cứu. Dữ liệu thứ cấp khác với dữ liệu sơ cấp, là dữ liệu do nhà nghiên cứu tự thu thập trực tiếp.

Tỷ lệ giới tính khi sinh (Sex Ratio at Birth - SRB) thường được tính bằng số bé trai sinh ra trên 100 bé gái sinh ra. Giá trị tự nhiên thường dao động quanh 105 (khoảng 105 bé trai trên 100 bé gái). Sự lệch lạc đáng kể so với giá trị này có thể báo hiệu các vấn đề xã hội như lựa chọn giới tính thai nhi.

Tỷ suất sinh thô (Crude Birth Rate - CBR) được định nghĩa là số trẻ sinh sống trên 1.000 dân trong một năm. Các lựa chọn khác mô tả các chỉ số sinh sản khác hoặc không phải là định nghĩa chuẩn của CBR.

Chính sách dân số chủ động là chính sách mà chính phủ chủ động can thiệp vào các quá trình dân số, đặc biệt là sinh sản, thông qua các biện pháp khuyến khích hoặc hạn chế, nhằm đạt được các mục tiêu dân số nhất định, ví dụ như quy mô dân số mong muốn, cơ cấu tuổi hợp lý... Các lựa chọn khác mô tả chính sách thụ động hoặc không liên quan đến mục tiêu dân số cụ thể.

Tỷ lệ dân số phụ thuộc, đặc biệt là tỷ lệ người già (thường từ 65 tuổi trở lên) so với dân số trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi), là một chỉ số quan trọng để đo lường mức độ già hóa dân số. Khi tỷ lệ này tăng lên, cho thấy dân số đang già hóa. Các lựa chọn khác đo lường các khía cạnh dân số khác.

Nếu có sự mất cân bằng giới tính khi sinh, ví dụ như tỷ lệ bé trai sinh ra cao hơn bé gái, thì theo thời gian, tỷ lệ giới tính tổng thể của dân số sẽ dần nghiêng về nam giới, đặc biệt rõ rệt ở các nhóm tuổi trẻ mới sinh ra và lớn lên. Sự mất cân bằng này kéo dài sẽ ảnh hưởng đến cấu trúc giới tính của dân số.

Di cư lao động chủ yếu xuất phát từ sự khác biệt về cơ hội kinh tế, đặc biệt là mức lương và cơ hội việc làm, giữa các khu vực hoặc quốc gia. Người lao động di cư đến nơi có thu nhập và điều kiện làm việc tốt hơn. Các lựa chọn khác cũng là nguyên nhân di cư, nhưng không phải là nguyên nhân chính của di cư *lao động*.

Mô hình hóa dân số là việc sử dụng các mô hình toán học và thống kê để dự báo sự thay đổi dân số trong tương lai. Các mô hình này dựa trên các giả định về xu hướng hiện tại và tương lai của các yếu tố như tỷ lệ sinh, tỷ lệ tử và di cư. Các lựa chọn khác mô tả các khía cạnh khác của nghiên cứu dân số nhưng không phải mục đích chính của mô hình hóa dân số.

Mật độ dân số được tính bằng cách chia tổng dân số của một khu vực cho diện tích lãnh thổ của khu vực đó. Đơn vị thường là người/km². Chỉ số này cho biết mức độ tập trung dân cư trên một đơn vị diện tích. Các lựa chọn khác không phải là công thức tính mật độ dân số.

Chuyển đổi nhân khẩu học là mô hình mô tả sự chuyển đổi từ tình trạng tỷ suất sinh và tỷ suất tử đều cao và ổn định sang tình trạng tỷ suất sinh và tỷ suất tử đều thấp và ổn định. Các lựa chọn khác mô tả các khía cạnh khác của phát triển kinh tế - xã hội, nhưng không phải là định nghĩa cốt lõi của chuyển đổi nhân khẩu học.

Di cư nông thôn - thành thị thường được thúc đẩy bởi các yếu tố 'hút' từ thành thị, như cơ hội việc làm tốt hơn, thu nhập cao hơn, dịch vụ giáo dục và y tế tốt hơn, và sự phát triển kinh tế tập trung ở thành thị. Điều kiện sống và môi trường ô nhiễm hơn ở thành thị là yếu tố 'đẩy' khỏi thành thị, không phải yếu tố 'hút' thúc đẩy di cư từ nông thôn ra thành thị.

Sự khác biệt chính giữa di cư quốc tế và di cư nội địa là ở việc di cư quốc tế liên quan đến việc di chuyển qua biên giới quốc gia, trong khi di cư nội địa xảy ra bên trong một quốc gia. Các lựa chọn khác đưa ra những sự khác biệt không chính xác hoặc không phải là định nghĩa phân biệt cơ bản.

GIS (Hệ thống thông tin địa lý) được ứng dụng rộng rãi trong dân số học để trực quan hóa và phân tích dữ liệu dân số theo không gian địa lý. GIS cho phép hiển thị bản đồ phân bố dân số, mật độ dân số, các đặc điểm dân số (ví dụ, tuổi, giới tính, dân tộc) trên bản đồ, giúp phân tích xu hướng không gian và mối liên hệ giữa dân số và các yếu tố địa lý khác.

Để giảm tỷ lệ sinh, các chính sách dân số thường tập trung vào việc nâng cao tuổi kết hôn lần đầu và tăng cường tuyên truyền, cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình để người dân có thể chủ động quyết định số con và thời điểm sinh con. Các lựa chọn khác có thể có tác dụng ngược lại hoặc không liên quan trực tiếp đến việc giảm tỷ lệ sinh.

Tháp dân số hình kim tự tháp, với đáy rộng và đỉnh hẹp, đặc trưng cho các quốc gia có tỷ lệ sinh cao (đáy rộng - nhiều người trẻ) và tuổi thọ trung bình thấp (đỉnh hẹp - ít người già). Các hình dạng khác tương ứng với các giai đoạn và đặc điểm dân số khác nhau.

Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh có thể giảm khi cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường, tăng cường tiếp cận nước sạch và hệ thống vệ sinh, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em, bao gồm cả chăm sóc trước sinh, trong khi sinh và sau sinh. Các lựa chọn khác có thể làm tăng tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh hoặc không liên quan đến việc giảm tỷ lệ này.

Trong dân số học, 'cohort' (nhóm когорта) là một nhóm người có chung một đặc điểm nhân khẩu học quan trọng, thường là năm sinh (cohort năm sinh) hoặc cùng trải qua một sự kiện nhân khẩu học nhất định trong cùng một khoảng thời gian (ví dụ, cohort kết hôn). Nghiên cứu cohort giúp theo dõi và phân tích các xu hướng nhân khẩu học qua các thế hệ.