Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ – Đề 6

Ngôn ngữ học ứng dụng (applied linguistics) là lĩnh vực sử dụng các lý thuyết, phương pháp và kết quả nghiên cứu của ngôn ngữ học để giải quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến ngôn ngữ, như dạy và học ngoại ngữ, dịch thuật, ngôn ngữ trị liệu, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, v.v.

Hình vị (morpheme) là đơn vị ngữ pháp nhỏ nhất mang nghĩa. Ví dụ, trong từ 'unbreakable', 'un-', 'break', và '-able' đều là hình vị, mỗi hình vị đóng góp vào nghĩa tổng thể của từ.

Mặc dù động vật có các hệ thống giao tiếp, ngôn ngữ người nổi bật với tính năng suất (sáng tạo), tính dịch chuyển (displacement - nói về những điều không hiện hữu), và tính phức tạp về cấu trúc ngữ pháp và ngữ nghĩa vượt trội.

Phương ngữ (dialect) là một biến thể khu vực của một ngôn ngữ, được sử dụng bởi một cộng đồng người nói ở một khu vực địa lý cụ thể. Phương ngữ khác với ngôn ngữ chuẩn ở các đặc điểm về phát âm, từ vựng, ngữ pháp, nhưng vẫn có thể thông hiểu lẫn nhau với người nói các phương ngữ khác của cùng ngôn ngữ.

Theo lý thuyết hành động ngôn ngữ (speech act theory) của J.L. Austin, hành động trực ngôn (locutionary act) là hành động đơn thuần của việc phát ra âm thanh và từ ngữ, tức là hành động tạo ra một chuỗi âm thanh có nghĩa trong một ngôn ngữ cụ thể. Đây là lớp hành động ngôn ngữ cơ bản nhất.

Ngữ dụng học (pragmatics) là lĩnh vực nghiên cứu về cách nghĩa được tạo ra và hiểu trong ngữ cảnh giao tiếp. Nó xem xét các yếu tố như ngữ cảnh, ý định của người nói, kiến thức chung và nguyên tắc hội thoại để giải thích ý nghĩa thực tế của lời nói.

Song ngữ (bilingualism) là khả năng sử dụng thành thạo hai ngôn ngữ. Người song ngữ có thể giao tiếp, đọc, viết và suy nghĩ bằng cả hai ngôn ngữ ở các mức độ khác nhau.

Âm vị (phoneme) là đơn vị âm thanh nhỏ nhất có chức năng khu biệt nghĩa. Ví dụ, trong tiếng Việt, âm vị /b/ và /m/ khác nhau tạo ra sự khác biệt giữa 'ba' và 'ma'.

Tính hai bình diện (duality) hay tính hai bậc (double articulation) là một đặc trưng của ngôn ngữ người, chỉ ra rằng ngôn ngữ được cấu tạo từ hai lớp đơn vị. Ở bình diện thứ nhất, có các đơn vị vô nghĩa (âm vị) như /b/, /a/, /n/. Ở bình diện thứ hai, các âm vị này kết hợp lại tạo thành các đơn vị có nghĩa (hình vị) như 'ban'.

Ngôn ngữ học tính toán (computational linguistics) là một lĩnh vực liên ngành sử dụng các phương pháp và công cụ của khoa học máy tính để nghiên cứu và xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Nó bao gồm các ứng dụng như dịch máy, nhận dạng giọng nói, tổng hợp tiếng nói, và phân tích văn bản tự động.

Tính tùy ý (arbitrariness) là một trong những đặc trưng cơ bản của ngôn ngữ, chỉ ra rằng mối quan hệ giữa hình thức ngôn ngữ (âm thanh, chữ viết) và ý nghĩa mà nó biểu đạt là phần lớn mang tính quy ước, không có lý do tự nhiên hay logic nào giải thích mối liên hệ đó.

Tính dịch chuyển (displacement) là một đặc trưng quan trọng của ngôn ngữ người, cho phép chúng ta nói về những điều không hiện hữu, không có mặt ở thời điểm và địa điểm giao tiếp. Chúng ta có thể nói về quá khứ, tương lai, những sự vật tưởng tượng, hoặc những khái niệm trừu tượng, điều mà hệ thống giao tiếp của động vật thường không có khả năng.

Giai đoạn bập bẹ (babbling stage) là một giai đoạn quan trọng trong quá trình tiếp thu ngôn ngữ thứ nhất, thường xuất hiện ở trẻ em từ khoảng 6 đến 12 tháng tuổi. Trong giai đoạn này, trẻ bắt đầu tạo ra các chuỗi âm thanh giống như lời nói, luyện tập các âm vị và mô hình âm thanh của ngôn ngữ mẹ đẻ.

Tính năng suất (productivity), hay tính sáng tạo, là khả năng vô hạn của ngôn ngữ, cho phép người dùng tạo ra và hiểu các câu mới, chưa từng nghe hoặc sử dụng trước đó. Đây là một trong những đặc trưng nổi bật phân biệt ngôn ngữ người với hệ thống giao tiếp của động vật.

Ngữ pháp phổ quát (Universal Grammar), theo Noam Chomsky, là lý thuyết cho rằng con người có một năng lực ngôn ngữ bẩm sinh, một 'thiết bị học ngôn ngữ' (Language Acquisition Device - LAD) giúp trẻ em học ngôn ngữ mẹ đẻ một cách nhanh chóng và tự nhiên.

Ngôn ngữ học thần kinh (neurolinguistics) là một lĩnh vực liên ngành kết hợp ngôn ngữ học và khoa học thần kinh, nghiên cứu các cơ chế thần kinh trong não bộ liên quan đến việc sản sinh, tiếp nhận, xử lý và tiếp thu ngôn ngữ. Nó sử dụng các phương pháp nghiên cứu não bộ để tìm hiểu cơ sở sinh học của năng lực ngôn ngữ.

Ngôn ngữ học xã hội (sociolinguistics) nghiên cứu mối quan hệ tương tác giữa ngôn ngữ và xã hội, xem xét các yếu tố xã hội như giai cấp, giới tính, tuổi tác, dân tộc ảnh hưởng đến việc sử dụng và biến đổi ngôn ngữ, cũng như vai trò của ngôn ngữ trong xã hội.

Vay mượn từ vựng (lexical borrowing) là quá trình một ngôn ngữ tiếp nhận từ vựng từ một ngôn ngữ khác, thường do tiếp xúc văn hóa, thương mại, hoặc chính trị. Các từ mượn có thể được điều chỉnh về mặt âm thanh và ngữ pháp để phù hợp với ngôn ngữ tiếp nhận.

Âm vị tố (allophone) là các biến thể phát âm khác nhau của cùng một âm vị. Các âm vị tố thuộc cùng một âm vị không có khả năng khu biệt nghĩa và thường xuất hiện trong các môi trường âm vị khác nhau.

Câu bị động (passive voice) được sử dụng khi người nói muốn nhấn mạnh đối tượng chịu tác động của hành động hơn là chủ thể thực hiện hành động. Trong câu bị động, đối tượng hành động trở thành chủ ngữ của câu.

Phương pháp dựa trên ngữ liệu (corpus-based approach) sử dụng các ngữ liệu (corpus) lớn, tức là tập hợp văn bản hoặc lời nói thực tế, để nghiên cứu ngôn ngữ một cách khách quan và dựa trên bằng chứng thực tế.

Ngữ dụng học (pragmatics) tập trung vào ý nghĩa trong ngữ cảnh sử dụng. Câu hỏi 'Người nói muốn truyền đạt điều gì khi nói câu này trong ngữ cảnh này?' trực tiếp đi vào việc giải thích ý nghĩa thực tế và mục đích giao tiếp của người nói trong một tình huống cụ thể, là trọng tâm của ngữ dụng học.

Ngôn ngữ học lịch sử (historical linguistics), hay còn gọi là ngôn ngữ học so sánh-lịch sử, nghiên cứu sự phát triển và biến đổi của ngôn ngữ qua thời gian, bao gồm nguồn gốc, quan hệ giữa các ngôn ngữ và quá trình thay đổi âm thanh, từ vựng, ngữ pháp.

Ngữ nghĩa học (semantics) là nhánh ngôn ngữ học nghiên cứu về nghĩa. Nó tập trung vào cách nghĩa được cấu trúc, giải thích và truyền đạt thông qua ngôn ngữ, bao gồm nghĩa từ vựng, nghĩa câu và nghĩa diễn ngôn.

Chuyển mã (code-switching) là hiện tượng người song ngữ hoặc đa ngữ chuyển đổi giữa hai hoặc nhiều ngôn ngữ trong cùng một cuộc hội thoại, thường một cách linh hoạt và có chủ ý, tùy thuộc vào ngữ cảnh và mục đích giao tiếp.

Chữ viết âm tiết (syllabic writing) là hệ thống chữ viết trong đó mỗi ký tự (âm tiết tự) đại diện cho một âm tiết. Ví dụ, chữ Hiragana và Katakana của Nhật Bản là các hệ thống chữ viết âm tiết.

Ngôn ngữ học mô tả (descriptive linguistics) miêu tả và phân tích ngôn ngữ như nó vốn có, ghi nhận cách người bản ngữ thực sự sử dụng ngôn ngữ mà không đưa ra phán xét đúng sai. Ngôn ngữ học quy chuẩn (prescriptive linguistics), ngược lại, đưa ra các quy tắc và chuẩn mực về cách ngôn ngữ 'nên' được sử dụng, thường dựa trên các quan điểm xã hội hoặc lịch sử.

Diễn ngôn (discourse) là một đơn vị ngôn ngữ lớn hơn câu, thường là một chuỗi các câu liên kết với nhau để tạo thành một chỉnh thể có nghĩa, như một đoạn văn, bài phát biểu, cuộc trò chuyện, v.v. Nghiên cứu diễn ngôn tập trung vào cấu trúc, tính mạch lạc, và chức năng giao tiếp của các đơn vị ngôn ngữ lớn hơn câu.

Nguyên âm được phân loại chủ yếu dựa trên ba tiêu chí chính: độ mở của miệng (mức độ lưỡi hạ thấp), vị trí lưỡi (lưỡi trước, lưỡi giữa, lưỡi sau) và độ tròn môi (môi tròn hay không tròn).

Ngôn ngữ là một hệ thống ký hiệu mang tính quy ước, được con người sử dụng để giao tiếp. Tính tùy ý (arbitrariness) là một đặc trưng quan trọng, chỉ ra mối quan hệ giữa ký hiệu và ý nghĩa là không có tính tất yếu.