Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ – Đề 2

Cặp tối thiểu (minimal pair) là hai từ có nghĩa khác nhau, chỉ khác nhau duy nhất về một âm vị ở cùng một vị trí. 'Cá - gà' không phải là cặp tối thiểu vì chúng khác nhau ở nhiều âm vị (âm đầu, âm đệm, âm chính). Các cặp còn lại (ban-pan, lên-nên, tay-tai) chỉ khác nhau một âm vị.

Ngôn ngữ học đồng đại (Synchronic Linguistics) nghiên cứu ngôn ngữ như một hệ thống tĩnh tại ở một thời điểm nhất định, thường là hiện tại. Ngôn ngữ học lịch sử (diachronous) nghiên cứu sự thay đổi của ngôn ngữ theo thời gian. Các lựa chọn khác liên quan đến sự so sánh ngôn ngữ hoặc ứng dụng ngôn ngữ học.

Trong ngôn ngữ học, 'hội thoại' (discourse) chỉ đơn vị ngôn ngữ lớn hơn câu, có thể là một đoạn văn, bài nói, cuộc trò chuyện, v.v. Hội thoại cần có tính mạch lạc (coherence) về nghĩa và tính gắn kết (cohesion) về hình thức. Các lựa chọn khác chỉ là những cách hiểu thông thường hoặc phiến diện về hội thoại.

Thuyết bẩm sinh (nativism) của Chomsky và những người theo thuyết này cho rằng con người có một khả năng bẩm sinh đặc biệt để học ngôn ngữ, được gọi là 'thiết bị học ngôn ngữ' (LAD) hoặc 'ngữ pháp phổ quát'. Thuyết này đối lập với thuyết kinh nghiệm (empiricism) cho rằng ngôn ngữ học được hoàn toàn thông qua kinh nghiệm và học tập.

Ngôn ngữ học lịch sử (Historical Linguistics) chuyên nghiên cứu về sự biến đổi của ngôn ngữ qua thời gian, bao gồm sự phát triển của từ vựng, ngữ pháp, âm thanh, và mối quan hệ giữa các ngôn ngữ. Các lựa chọn khác có đối tượng nghiên cứu khác nhau (miêu tả ngôn ngữ hiện tại, ngôn ngữ trong xã hội, so sánh ngôn ngữ).

Nghĩa biểu vật (denotation) là nghĩa đen, nghĩa cốt lõi, khách quan của từ, thường được định nghĩa trong từ điển. Nghĩa hàm ẩn (connotation) là nghĩa bóng, nghĩa liên tưởng, cảm xúc, chủ quan mà từ gợi ra, phụ thuộc vào kinh nghiệm văn hóa và cá nhân. Các lựa chọn khác không phản ánh đúng sự khác biệt giữa hai khái niệm này.

Sử dụng chữ viết (literacy) không phải là đặc điểm phổ quát của ngôn ngữ người. Nhiều ngôn ngữ trên thế giới không có hệ thống chữ viết và vẫn tồn tại và phát triển bình thường. Các đặc điểm khác (tính hai mặt, tính tùy ý, tính sáng tạo) được coi là phổ quát, xuất hiện ở mọi ngôn ngữ người.

Tính tùy ý (arbitrariness) là một đặc trưng cơ bản của ngôn ngữ, chỉ ra rằng không có mối liên hệ tất yếu, tự nhiên giữa hình thức âm thanh của từ (ký hiệu) và ý nghĩa (đối tượng) mà nó biểu thị. Mối quan hệ này là quy ước và được cộng đồng ngôn ngữ chấp nhận.

Biến thể ngôn ngữ (language variation) là khái niệm trung tâm trong ngôn ngữ học xã hội, chỉ sự khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ giữa các nhóm người khác nhau, do các yếu tố xã hội như địa lý (phương ngữ), tầng lớp xã hội (xã hội ngữ), tuổi tác, giới tính, v.v. Các lựa chọn khác không phản ánh đúng khái niệm này.

Sự khác biệt cơ bản giữa âm hữu thanh và âm vô thanh nằm ở sự rung động của dây thanh âm. Âm hữu thanh được tạo ra khi dây thanh âm rung động, còn âm vô thanh thì không. Các lựa chọn khác liên quan đến các khía cạnh khác của ngữ âm học (vị trí cấu âm, phương thức cấu âm, cao độ).

Ngữ pháp phổ quát (Universal Grammar) là giả thuyết của Chomsky về một hệ thống ngữ pháp bẩm sinh, chung cho tất cả con người, giúp giải thích khả năng học ngôn ngữ nhanh chóng của trẻ em. Các lựa chọn khác không phản ánh đúng ý nghĩa của khái niệm này.

Ngôn ngữ học tri nhận (cognitive linguistics) coi ẩn dụ (metaphor) không chỉ là một biện pháp tu từ mà là một cơ chế nhận thức cơ bản. Ẩn dụ giúp chúng ta hiểu và diễn đạt các khái niệm trừu tượng thông qua các khái niệm cụ thể, quen thuộc hơn. Nó ảnh hưởng sâu sắc đến cách chúng ta tư duy và sử dụng ngôn ngữ trong đời sống hàng ngày, không chỉ giới hạn trong văn chương.

Ngôn ngữ đơn lập (Isolating language) như tiếng Việt và tiếng Trung có đặc điểm là ít hoặc không có biến tố hình thái. Ý nghĩa ngữ pháp chủ yếu được truyền tải qua trật tự từ và sử dụng các hư từ (từ chức năng). Các loại hình ngôn ngữ khác (hòa kết, chắp dính, đa tổng hợp) sử dụng biến tố hình thái ở các mức độ khác nhau.

Thách thức lớn nhất trong việc phân biệt 'ngôn ngữ' và 'phương ngữ' là ranh giới giữa chúng thường rất mơ hồ về mặt ngôn ngữ học. Về mặt ngôn ngữ, phương ngữ có thể khác biệt đáng kể và có hệ thống ngữ pháp, từ vựng riêng. Việc phân loại thường mang tính xã hội, chính trị, văn hóa, dựa trên các yếu tố như quyền lực, uy tín, và sự công nhận chính thức.

Định nghĩa ngôn ngữ tập trung vào hệ thống ký hiệu (từ ngữ) có tính quy ước (tùy ý), được dùng để giao tiếp. Các lựa chọn khác hoặc quá rộng (mọi phương tiện giao tiếp) hoặc chỉ đề cập đến một khía cạnh (quy tắc ngữ pháp, khả năng bẩm sinh) mà không bao quát bản chất cốt lõi của ngôn ngữ.

Ngôn ngữ học pháp y (forensic linguistics) ứng dụng các nguyên tắc và phương pháp ngôn ngữ học để giải quyết các vấn đề pháp lý. Ứng dụng chính là phân tích ngôn ngữ trong các bằng chứng pháp lý (văn bản, lời nói) để xác định tác giả, ý định, độ tin cậy, v.v., hỗ trợ điều tra tội phạm và quá trình tố tụng. Các lựa chọn khác có thể liên quan đến pháp luật nhưng không phải là ứng dụng cốt lõi của ngôn ngữ học pháp y.

Nghiên cứu trường hợp (case study) là phương pháp nghiên cứu định tính, thường được sử dụng để nghiên cứu sâu và chi tiết về một trường hợp cụ thể (cá nhân, nhóm, sự kiện, v.v.) trong một ngữ cảnh cụ thể. Trong ngôn ngữ học, nó có thể được dùng để nghiên cứu quá trình học ngôn ngữ của một đứa trẻ, phương ngữ của một cộng đồng nhỏ, v.v.

Nỗ lực có ý thức để duy trì sự 'thuần khiết' của ngôn ngữ thường không ngăn chặn được sự thay đổi ngôn ngữ. Ngôn ngữ luôn thay đổi một cách tự nhiên và liên tục do nhiều yếu tố nội tại và ngoại tại (tiếp xúc ngôn ngữ, thay đổi xã hội, nhận thức, v.v.). Các nỗ lực bảo tồn có thể làm chậm lại quá trình thay đổi nhưng không thể ngăn chặn hoàn toàn.

Đa nghĩa (Polysemy) là hiện tượng một từ có nhiều nghĩa liên quan đến nhau. Ví dụ, từ 'chân' có thể chỉ bộ phận cơ thể, chân bàn, chân núi... Đồng âm là từ có cách phát âm giống nhau nhưng nghĩa khác nhau. Đồng nghĩa và trái nghĩa liên quan đến mối quan hệ giữa các từ khác nhau.

Phân tích lỗi (error analysis) là một phương pháp quan trọng trong ngôn ngữ học ứng dụng, đặc biệt trong lĩnh vực dạy và học ngoại ngữ. Nó giúp xác định và phân loại các lỗi mà người học ngoại ngữ mắc phải, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy và hỗ trợ người học hiệu quả hơn. Các lĩnh vực khác có thể sử dụng phân tích lỗi nhưng không phải là ứng dụng chính.

Phương ngữ xã hội (social dialect) hay xã hội ngữ (sociolect) là biến thể ngôn ngữ liên quan đến các yếu tố xã hội như tầng lớp xã hội, nghề nghiệp, trình độ học vấn, dân tộc, v.v. Nó khác với phương ngữ địa lý (regional dialect) vốn liên quan đến vị trí địa lý. Các lựa chọn khác không phản ánh đúng khái niệm này.

Phổ quát ngôn ngữ (language universal) là đặc điểm, nguyên tắc, hoặc quy tắc chung được tìm thấy ở tất cả hoặc hầu hết các ngôn ngữ trên thế giới. Chúng là đối tượng nghiên cứu của ngôn ngữ học đối chiếu và ngôn ngữ học phổ quát, nhằm tìm ra những đặc tính chung của ngôn ngữ người. Ngữ pháp phổ quát của Chomsky là một loại phổ quát ngôn ngữ, nhưng 'phổ quát ngôn ngữ' là khái niệm rộng hơn.

Phát biểu sai là lựa chọn 3. Ngôn ngữ ký hiệu là ngôn ngữ 'thực thụ' với đầy đủ các đặc trưng của ngôn ngữ tự nhiên, bao gồm ngữ pháp, từ vựng, khả năng sáng tạo, v.v., mặc dù nó sử dụng kênh thị giác-vận động thay vì kênh âm thanh-thính giác. Việc không sử dụng âm thanh không làm giảm giá trị ngôn ngữ của nó.

Hình thái học (Morphology) là phân ngành nghiên cứu về hình thức và cấu trúc bên trong của từ, bao gồm cách từ được cấu tạo từ các hình vị. Các lựa chọn khác nghiên cứu về âm thanh (Ngữ âm học), cấu trúc câu (Ngữ pháp học), và nghĩa của từ/câu (Ngữ nghĩa học).

Ngôn ngữ học thần kinh (Neurolinguistics) là lĩnh vực nghiên cứu mối liên hệ giữa ngôn ngữ và não bộ, bao gồm cách não bộ xử lý ngôn ngữ, các vùng não liên quan đến ngôn ngữ, và các rối loạn ngôn ngữ do tổn thương não. Ngôn ngữ học tâm lý (Psycholinguistics) nghiên cứu về các quá trình tâm lý liên quan đến ngôn ngữ, nhưng không trực tiếp tập trung vào cơ chế thần kinh.

Âm vị (phoneme) là đơn vị âm thanh nhỏ nhất, mang tính khu biệt nghĩa. Ví dụ, sự khác biệt giữa /b/ và /p/ trong 'ban' và 'pan' tạo ra hai từ có nghĩa khác nhau. Các lựa chọn khác là đơn vị lớn hơn hoặc đơn vị cấu tạo từ, không phải đơn vị âm thanh khu biệt nghĩa.

Cây cú pháp (syntax tree) là một công cụ trực quan được sử dụng trong phân tích cú pháp để biểu diễn cấu trúc ngữ pháp階層 của câu. Nó thể hiện các thành phần câu (cụm từ, từ loại) và mối quan hệ phụ thuộc, bao gồm quan hệ chủ-vị, bổ ngữ, v.v. Các lựa chọn khác không mô tả đúng mục đích của cây cú pháp.

Chữ tượng hình (pictogram) là hình vẽ đơn giản hóa, trực quan của đối tượng vật chất cụ thể mà nó biểu thị (ví dụ, hình mặt trời để chỉ 'mặt trời'). Chữ biểu ý (ideogram) biểu thị khái niệm trừu tượng hoặc ý tưởng, có thể phát triển từ chữ tượng hình nhưng mang tính biểu tượng hóa cao hơn (ví dụ, hình mặt trời có thể biểu thị 'ánh sáng', 'ngày').

Tính sáng tạo và vô hạn (productivity/creativity) là một đặc trưng quan trọng phân biệt ngôn ngữ người với hệ thống giao tiếp của động vật. Con người có thể tạo ra vô số câu mới mà chưa từng nghe hoặc nói trước đây, trong khi hệ thống giao tiếp của động vật thường bị giới hạn trong một số lượng tín hiệu cố định và mang tính bản năng.

Ngữ dụng học (Pragmatics) nghiên cứu về cách ngôn ngữ được sử dụng trong ngữ cảnh, bao gồm các quy tắc giao tiếp xã hội và cách người nói/người nghe hiểu ý nghĩa vượt ra ngoài nghĩa đen của từ ngữ. Các lựa chọn khác liên quan đến các khía cạnh cấu trúc hoặc nghĩa của ngôn ngữ, không phải việc sử dụng ngôn ngữ trong xã hội.