Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ – Đề 1

Phương ngữ là một biến thể khu vực hoặc xã hội của một ngôn ngữ, có những đặc điểm riêng biệt so với ngôn ngữ chuẩn, nhưng vẫn được coi là thuộc cùng một ngôn ngữ.

Từ loại là sự phân loại từ dựa trên vai trò và chức năng ngữ pháp của chúng trong câu. Các từ được nhóm lại thành các loại như danh từ, động từ, tính từ, trạng từ, giới từ, liên từ, v.v.

Phương pháp đồng đại (synchronic) trong ngôn ngữ học nghiên cứu ngôn ngữ tại một thời điểm nhất định, thường là hiện tại, mà không xem xét đến sự phát triển lịch sử của nó. Ngược lại, phương pháp lịch đại (diachronic) nghiên cứu sự thay đổi ngôn ngữ theo thời gian.

Ngôn ngữ ký hiệu được ngôn ngữ học công nhận là ngôn ngữ tự nhiên hoàn chỉnh, có ngữ pháp, từ vựng và khả năng biểu đạt phức tạp tương đương ngôn ngữ nói. Việc sử dụng kênh thị giác-vận động thay vì thính giác-vocal không làm giảm giá trị ngôn ngữ của nó.

Ngữ pháp tập trung vào cấu trúc của ngôn ngữ, nghiên cứu các quy tắc về cách các đơn vị ngôn ngữ nhỏ hơn (như từ) được kết hợp để tạo thành các đơn vị lớn hơn (như câu).

Ngôn ngữ mẹ đẻ, còn được gọi là ngôn ngữ thứ nhất hoặc ngôn ngữ bản địa, là ngôn ngữ mà một người học được đầu tiên từ khi còn nhỏ, thường là từ gia đình hoặc cộng đồng xung quanh.

Ngôn ngữ học tri nhận (cognitive linguistics) xem ngôn ngữ là một phần không thể tách rời của nhận thức con người. Nó nhấn mạnh vai trò của tư duy, kinh nghiệm cơ thể, và các quá trình nhận thức khác trong việc hình thành và sử dụng ngôn ngữ. Ngôn ngữ không chỉ là một hệ thống quy tắc hình thức mà còn phản ánh cách chúng ta nhận thức và trải nghiệm thế giới.

Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) là một lĩnh vực của ngôn ngữ học máy tính tập trung vào việc phát triển các thuật toán và mô hình máy tính cho phép máy tính hiểu, xử lý và tạo ra ngôn ngữ con người một cách tự động. Mục tiêu là tạo ra giao diện tự nhiên hơn giữa người và máy tính, cũng như khai thác thông tin từ dữ liệu ngôn ngữ tự nhiên.

Vay mượn từ vựng là hiện tượng phổ biến xảy ra khi các cộng đồng ngôn ngữ tiếp xúc với nhau. Sự tiếp xúc này, có thể do thương mại, chiến tranh, di cư, hoặc giao lưu văn hóa, dẫn đến việc một ngôn ngữ tiếp nhận từ vựng từ ngôn ngữ khác.

Nguyên tắc hợp tác hội thoại của Paul Grice mô tả cách con người giao tiếp hiệu quả và có ý nghĩa. Nó bao gồm bốn phương châm hội thoại chính: phương châm về chất lượng (nói sự thật), số lượng (cung cấp đủ thông tin cần thiết, không thừa), quan hệ (nói những điều liên quan), và cách thức (nói rõ ràng, mạch lạc, tránh mơ hồ).

Thụ động hóa là quá trình biến đổi cú pháp từ câu chủ động sang câu bị động. Trong câu bị động, tác nhân gây ra hành động (chủ ngữ trong câu chủ động) thường bị lược bỏ hoặc chuyển thành bổ ngữ, và đối tượng của hành động (tân ngữ trong câu chủ động) trở thành chủ ngữ.

Tính sáng tạo (productivity) là một đặc tính quan trọng của ngôn ngữ người, cho phép chúng ta tạo ra và hiểu vô số câu mới chưa từng nghe trước đây. Hệ thống giao tiếp của động vật thường bị giới hạn trong một số lượng tín hiệu nhất định và không có khả năng tạo ra thông điệp mới vô hạn.

Hình vị là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất mang nghĩa. Âm vị chỉ là đơn vị âm thanh, không mang nghĩa tự thân.

Âm vị là đơn vị âm thanh cơ bản nhất trong hệ thống âm thanh của một ngôn ngữ, có chức năng phân biệt nghĩa. Ví dụ, trong tiếng Việt, âm vị /b/ và /p/ phân biệt nghĩa của 'ba' và 'pa'.

Ngữ pháp miêu tả (descriptive grammar) ghi lại và mô tả cách ngôn ngữ được sử dụng thực tế bởi người bản ngữ, không đưa ra đánh giá đúng sai. Ngữ pháp quy phạm (prescriptive grammar) đưa ra các quy tắc và chuẩn mực về cách sử dụng ngôn ngữ 'đúng đắn', thường dựa trên các quy tắc truyền thống hoặc ý kiến của một nhóm người có thẩm quyền.

Mã chuyển đổi (code-switching) là hiện tượng người song ngữ hoặc đa ngữ sử dụng luân phiên hai hoặc nhiều ngôn ngữ khác nhau trong cùng một cuộc hội thoại hoặc văn bản. Đây là một hiện tượng ngôn ngữ tự nhiên và phức tạp, không chỉ đơn thuần là trộn lẫn ngôn ngữ.

Tính tùy ý của ngôn ngữ chỉ ra rằng mối quan hệ giữa từ (hình thức) và khái niệm (ý nghĩa) thường là ngẫu nhiên, không có lý do logic hoặc tự nhiên. Ví dụ, không có lý do tại sao chúng ta gọi 'con chó' là 'dog' mà không phải tên khác.

Theo Chomsky, năng lực ngôn ngữ (linguistic competence) là kiến thức tiềm ẩn, lý tưởng của người bản ngữ về các quy tắc ngôn ngữ. Hành vi ngôn ngữ (linguistic performance) là việc sử dụng ngôn ngữ thực tế, có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài như lỗi nói, quên từ, v.v.

Tính hai mặt của ngôn ngữ chỉ ra rằng ngôn ngữ hoạt động ở hai tầng bậc: tầng âm vị (âm thanh vô nghĩa) và tầng hình vị/cú pháp (âm vị kết hợp thành đơn vị có nghĩa).

Tâm lý ngôn ngữ học (psycholinguistics) nghiên cứu các quá trình tâm lý liên quan đến ngôn ngữ, bao gồm cả việc học và tiếp thu ngôn ngữ. Ngôn ngữ học ứng dụng cũng liên quan đến việc học ngôn ngữ, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục và dạy ngoại ngữ.

Ngôn ngữ học là khoa học nghiên cứu về ngôn ngữ, bao gồm cấu trúc, chức năng, lịch sử và ngữ cảnh xã hội của ngôn ngữ.

Ngữ dụng học tập trung vào ý nghĩa ngôn ngữ trong ngữ cảnh giao tiếp thực tế, xem xét cả yếu tố người nói, người nghe, tình huống và mục đích giao tiếp, trong khi ngữ nghĩa học thường tập trung vào ý nghĩa cố định, 'từ điển' của từ và câu.

Loại hình ngôn ngữ học (linguistic typology) phân loại các ngôn ngữ trên thế giới dựa trên các đặc điểm cấu trúc ngữ pháp chung của chúng, ví dụ như trật tự từ cơ bản (SVO, SOV, VSO), sự hiện diện của thanh điệu, hoặc các loại hình thái học (ví dụ: ngôn ngữ hòa kết, ngôn ngữ chắp dính, ngôn ngữ phân tích).

Biến thể ngôn ngữ (language variation) phát sinh do nhiều yếu tố xã hội và địa lý, bao gồm khu vực địa lý (phương ngữ), tầng lớp xã hội (sociolect), giới tính (genderlect), tuổi tác (agelect), và phong cách ngôn ngữ (style) phù hợp với các tình huống giao tiếp khác nhau.

Tương đương động (dynamic equivalence) hoặc tương đương chức năng (functional equivalence) trong dịch thuật tập trung vào việc tạo ra một bản dịch có tác động và hiệu quả tương đương với văn bản gốc đối với độc giả mục tiêu, ngay cả khi cần điều chỉnh về hình thức ngôn ngữ để đạt được mục tiêu này. Nó khác với 'tương đương hình thức' (formal equivalence) vốn ưu tiên giữ nguyên hình thức ngôn ngữ của văn bản gốc.

Âm vị học và âm thanh học là hai phân ngành của ngôn ngữ học nghiên cứu về âm thanh lời nói. Âm thanh học tập trung vào tính chất vật lý của âm thanh, còn âm vị học nghiên cứu chức năng và hệ thống âm thanh trong ngôn ngữ.

Nguyên tắc phổ quát ngôn ngữ tìm kiếm những đặc điểm chung, phổ biến ở tất cả các ngôn ngữ trên thế giới. Những đặc điểm này có thể liên quan đến cấu trúc ngữ pháp, hệ thống âm thanh, hoặc các khía cạnh khác của ngôn ngữ, và gợi ý về bản chất chung của ngôn ngữ loài người.

Ngôn ngữ học lịch sử tập trung vào việc nghiên cứu sự biến đổi của ngôn ngữ qua thời gian, bao gồm sự thay đổi về âm thanh, từ vựng, ngữ pháp và ý nghĩa, cũng như mối quan hệ giữa các ngôn ngữ khác nhau.

Nguyên tắc tiết kiệm trong ngôn ngữ học cho thấy ngôn ngữ có xu hướng tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn lực, thường thể hiện qua việc rút gọn hoặc lược bỏ các yếu tố ngôn ngữ khi có thể, ví dụ như lược bỏ chủ ngữ trong một số ngôn ngữ khi ngữ cảnh đã rõ ràng.

Ngữ nghĩa học là lĩnh vực ngôn ngữ học chuyên nghiên cứu về ý nghĩa, bao gồm ý nghĩa của từ, cụm từ, câu và văn bản.