Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Cơ sở sinh thái học – Đề 12

Tháp năng lượng luôn có dạng đáy rộng và đỉnh hẹp vì năng lượng bị mất đi qua mỗi bậc dinh dưỡng do hô hấp và các quá trình trao đổi chất. Khoảng 90% năng lượng bị mất đi khi chuyển từ bậc dinh dưỡng này lên bậc dinh dưỡng cao hơn. Tháp số lượng và sinh khối có thể bị đảo ngược trong một số hệ sinh thái nhất định.

Trong mối quan hệ cạnh tranh, cả hai loài cạnh tranh đều bị ảnh hưởng tiêu cực khi nguồn sống bị giới hạn. Cả hai đều phải tiêu tốn năng lượng và nguồn lực để cạnh tranh, và có thể dẫn đến giảm sinh trưởng, sinh sản, hoặc thậm chí là loại trừ cạnh tranh (competitive exclusion) khi một loài ưu thế hơn.

Mô hình tăng trưởng chữ J (tăng trưởng theo cấp số nhân) không tính đến sức chứa của môi trường. Trong thực tế, không có quần thể nào có thể tăng trưởng mãi mãi theo chữ J. Khi quần thể đạt đến hoặc vượt quá sức chứa, các yếu tố giới hạn sẽ tác động mạnh mẽ, có thể dẫn đến sự sụp đổ quần thể (population crash) do thiếu nguồn sống, dịch bệnh, hoặc các yếu tố khác.

Mất đa dạng sinh học làm suy giảm tính ổn định và khả năng phục hồi của hệ sinh thái, giảm khả năng cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng cho con người, và tăng nguy cơ tuyệt chủng của các loài. Đa dạng sinh học cao thường liên quan đến hệ sinh thái khỏe mạnh và có khả năng chống chịu tốt hơn trước các biến đổi môi trường.

Phú dưỡng hóa là hiện tượng dư thừa chất dinh dưỡng (đặc biệt là nitơ và photpho) trong môi trường nước, thường do ô nhiễm từ phân bón và nước thải. Điều này dẫn đến sự bùng nổ tảo, làm giảm ánh sáng xuyên qua nước, khi tảo chết và phân hủy sẽ tiêu thụ oxy hòa tan, gây thiếu oxy (hypoxia) và làm chết các sinh vật thủy sinh khác, giảm đa dạng sinh vật.

Hội sinh (commensalism) là mối quan hệ tương tác giữa hai loài, trong đó một loài có lợi còn loài kia không bị ảnh hưởng, tức là không có lợi cũng không bị hại. Ví dụ, cá ép bám vào cá mập để di chuyển và kiếm ăn thức ăn thừa, cá mập không bị ảnh hưởng.

Cạnh tranh xảy ra khi các loài hoặc cá thể có nhu cầu về cùng một nguồn sống (thức ăn, nơi ở, ánh sáng, nước...) mà nguồn sống đó bị giới hạn. Khi nhu cầu trùng lặp và nguồn sống không đủ, cạnh tranh sẽ diễn ra.

Hô hấp là quá trình phân giải chất hữu cơ để tạo ra năng lượng, và sản phẩm phụ của quá trình này là carbon dioxide (CO2) và nước (H2O). CO2 được giải phóng vào khí quyển, tham gia vào chu trình carbon. Quang hợp ngược lại, hấp thụ CO2 từ khí quyển để tạo ra chất hữu cơ.

Cộng sinh là mối quan hệ tương hỗ hoặc hội sinh, trong đó ít nhất một loài có lợi và không có loài nào bị hại. Dây tầm gửi sống trên cây thân gỗ là mối quan hệ ký sinh, trong đó tầm gửi có lợi còn cây chủ bị hại.

Quần thể tăng trưởng thường có cấu trúc tuổi hình tháp, với đáy rộng (nhiều cá thể non), thân tháp lớn (nhiều cá thể đang sinh sản) và đỉnh tháp hẹp (ít cá thể già). Số lượng cá thể ở độ tuổi sinh sản cao cho thấy quần thể đang có tiềm năng tăng trưởng lớn.

Sức chứa của môi trường là số lượng cá thể tối đa mà môi trường có thể duy trì một cách bền vững. Khi quần thể vượt quá sức chứa, các nguồn sống trở nên khan hiếm, cạnh tranh tăng lên, dẫn đến tỷ lệ tử vong tăng và tỷ lệ sinh sản giảm, khiến kích thước quần thể giảm xuống hoặc dao động quanh mức sức chứa.

Trong hầu hết các hệ sinh thái trên cạn, đặc biệt là rừng mưa nhiệt đới, thực vật (sinh vật sản xuất) chiếm sinh khối lớn nhất vì chúng tạo thành nền tảng của chuỗi thức ăn và tích lũy phần lớn năng lượng và vật chất trong hệ sinh thái.

Bảo tồn tại chỗ (in-situ conservation) là bảo tồn đa dạng sinh học ngay tại môi trường sống tự nhiên của chúng. Thành lập vườn quốc gia, phục hồi hệ sinh thái, và quản lý rừng bền vững là các biện pháp bảo tồn tại chỗ. Bảo tồn ngoại vi (ex-situ conservation), như trong vườn thú và vườn thực vật, là đưa sinh vật ra khỏi môi trường sống tự nhiên để bảo tồn, không phải là bảo tồn tại chỗ.

Dịch vụ hệ sinh thái là những lợi ích mà con người nhận được từ các hệ sinh thái tự nhiên. Cung cấp gỗ, điều hòa khí hậu, và thụ phấn cho cây trồng là các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng. Ô nhiễm không khí và nước là những tác động tiêu cực, không phải là dịch vụ.

Vùng ven bờ (littoral zone) là vùng nước nông gần bờ, nhận được nhiều ánh sáng mặt trời nhất, cho phép thực vật thủy sinh và tảo quang hợp mạnh mẽ. Do đó, vùng ven bờ thường có năng suất sơ cấp (primary productivity) cao nhất trong hệ sinh thái dưới nước.

Thích nghi cấu trúc là những đặc điểm về hình thái, giải phẫu bên ngoài hoặc bên trong cơ thể sinh vật giúp chúng tồn tại và sinh sản tốt hơn trong môi trường sống. Bộ lông dày, rễ cây dài là thích nghi cấu trúc. Khả năng chịu hạn là thích nghi sinh lý. Tập tính di cư là thích nghi tập tính, không phải cấu trúc.

Phương pháp đánh dấu bắt lại (mark-recapture method) là phương pháp phổ biến để ước tính kích thước quần thể động vật di động. Phương pháp này dựa trên việc bắt một số cá thể, đánh dấu chúng, thả lại, sau đó bắt lại một lần nữa và dựa vào tỷ lệ cá thể đánh dấu trong lần bắt thứ hai để ước tính tổng kích thước quần thể.

Ổ sinh thái không chỉ là nơi ở mà còn bao gồm tất cả các vai trò, hoạt động và mối quan hệ của một loài trong hệ sinh thái, bao gồm cả cách nó sử dụng tài nguyên, tương tác với các loài khác và đóng góp vào các quá trình sinh thái.

Điểm nóng đa dạng sinh học là khu vực có mức độ đa dạng sinh học đặc biệt cao (nhiều loài đặc hữu) nhưng đồng thời cũng đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi các hoạt động của con người, đặc biệt là mất môi trường sống. Việc bảo tồn các điểm nóng đa dạng sinh học là rất quan trọng để ngăn chặn sự tuyệt chủng hàng loạt.

Vi khuẩn phân hủy đóng vai trò quan trọng trong quá trình amôn hóa, phân hủy chất hữu cơ chứa nitơ (từ xác sinh vật và chất thải) thành amoni (NH4+), một dạng nitơ vô cơ có thể được thực vật hấp thụ hoặc tiếp tục chuyển hóa bởi các nhóm vi khuẩn khác trong chu trình nitơ.

Chu trình phosphorus (chu trình photpho) là chu trình sinh địa hóa mà phần lớn phosphorus di chuyển qua đất và nước, và không có giai đoạn khí quyển đáng kể. Phosphorus chủ yếu tồn tại trong đất và đá, sau đó được thực vật hấp thụ, chuyển qua chuỗi thức ăn, và cuối cùng trở lại đất thông qua phân hủy. Các chu trình carbon, nitơ và nước đều có các giai đoạn khí quyển quan trọng.

Sinh thái học bảo tồn là một lĩnh vực khoa học ứng dụng nhằm nghiên cứu và giải quyết các vấn đề liên quan đến bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ các loài đang nguy cấp, và duy trì các chức năng hệ sinh thái. Mục tiêu chính là ngăn chặn sự suy giảm đa dạng sinh học và đảm bảo sự bền vững của các hệ sinh thái.

Thành phần vô sinh bao gồm các yếu tố vật lý và hóa học của môi trường, như ánh sáng mặt trời, nước, đất, nhiệt độ, và khí hậu. Các lựa chọn khác (nấm, động vật ăn cỏ, thực vật) đều là thành phần hữu sinh.

Biến đổi khí hậu toàn cầu gây ra nhiều tác động tiêu cực đến hệ sinh thái, bao gồm nâng cao mực nước biển, thay đổi phân bố của các loài do thay đổi điều kiện sống, và gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt, bão. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu thường làm giảm đa dạng sinh học do nhiều loài không thích nghi kịp với tốc độ thay đổi môi trường.

Hoang mạc là quần xã sinh vật cạn đặc trưng bởi lượng mưa rất thấp, thường dưới 250mm mỗi năm, biên độ nhiệt ngày và đêm lớn do thiếu độ ẩm điều hòa nhiệt độ, và thực vật thích nghi với khô hạn như cây bụi gai, xương rồng và các loại cỏ chịu hạn.

Yếu tố giới hạn là yếu tố môi trường (hữu sinh hoặc vô sinh) mà khi thiếu hụt hoặc dư thừa sẽ giới hạn sự sinh trưởng, phát triển, sinh sản và phân bố của một quần thể hoặc loài. Ví dụ về yếu tố giới hạn có thể là nước, ánh sáng, chất dinh dưỡng, nhiệt độ, hoặc nơi ở.

Diễn thế sinh thái thứ cấp bắt đầu khi một quần xã sinh vật đã phát triển ổn định bị phá hủy bởi các yếu tố như cháy rừng, lũ lụt, hoặc khai thác, nhưng đất và tàn tích hữu cơ vẫn còn. Điều này khác với diễn thế sinh thái sơ cấp bắt đầu từ môi trường trống trơn, chưa có sinh vật và đất.

Cố định nitơ là quá trình chuyển đổi nitơ phân tử (N2) từ khí quyển thành các dạng nitơ hữu cơ hoặc vô cơ (như amoni, nitrat) mà sinh vật có thể sử dụng được. Quá trình này chủ yếu được thực hiện bởi vi khuẩn cố định nitơ, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nitơ cho hệ sinh thái.

Sinh vật sản xuất (producer) là sinh vật tự dưỡng, có khả năng tự tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ thông qua quá trình quang hợp hoặc hóa tổng hợp. Thực vật là ví dụ điển hình của sinh vật sản xuất.

Mưa axit là hiện tượng mưa có độ pH thấp hơn bình thường do sự hòa tan của các chất ô nhiễm như sulfur dioxide (SO2) và nitrogen oxides (NOx) trong khí quyển. Các chất này chủ yếu phát thải từ các hoạt động công nghiệp, giao thông vận tải và đốt nhiên liệu hóa thạch.