Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Chẩn đoán hình ảnh – Đề 15

Cản quang (radiopaque) nghĩa là cấu trúc đó hấp thụ tia X nhiều hơn, do đó ít tia X đi qua đến đầu dò/phim, kết quả là vùng đó sẽ hiển thị màu trắng hoặc sáng hơn trên ảnh. Ngược lại, 'thấu quang' (radiolucent) cho phép tia X đi qua dễ dàng và hiển thị màu đen.

Cả CT và siêu âm đều được sử dụng rộng rãi để hướng dẫn các thủ thuật can thiệp. CT cho phép định vị chính xác trong không gian 3 chiều, còn siêu âm có ưu điểm thời gian thực, không bức xạ, và cơ động. X-quang thường ít được dùng trực tiếp để hướng dẫn thủ thuật can thiệp dưới da bằng CT và siêu âm.

Hypoechoic (giảm âm) là thuật ngữ mô tả độ hồi âm trên siêu âm, chỉ các cấu trúc tạo ra ít tín hiệu hồi âm hơn so với mô xung quanh, và thường hiển thị màu xám tối hơn. Thuật ngữ này không được sử dụng trong X-quang, CT, hay MRI.

Technetium-99m (Tc-99m) là chất phóng xạ được sử dụng phổ biến nhất trong xạ hình xương, thường gắn với diphosphonate để tập trung vào xương và phát hiện các bất thường về chuyển hóa xương. Các chất phóng xạ khác có ứng dụng khác nhau trong y học hạt nhân.

Chụp cắt lớp vi tính (CT) sử dụng tia X, một dạng bức xạ ion hóa, để tạo ra hình ảnh cắt lớp chi tiết của cơ thể. X-quang thường quy cũng dùng bức xạ ion hóa nhưng tạo ảnh 2D. Siêu âm dùng sóng âm, MRI dùng từ trường và sóng radio, không dùng bức xạ ion hóa.

X-quang thường quy là phương pháp chẩn đoán hình ảnh ban đầu và cơ bản nhất để đánh giá chấn thương xương do tính nhanh chóng, chi phí thấp, và khả năng phát hiện gãy xương tốt. CT và MRI được sử dụng khi cần đánh giá chi tiết hơn hoặc tổn thương mô mềm kèm theo. Siêu âm ít được dùng để đánh giá xương.

Độ mờ da gáy (NT) là một xét nghiệm sàng lọc dị tật bẩm sinh thường quy trong tam cá nguyệt thứ nhất, thường được đo trong khoảng từ 11 tuần đến 13 tuần 6 ngày của thai kỳ. Đo NT không có giá trị chẩn đoán ở các tam cá nguyệt sau.

Siêu âm sử dụng sóng âm có tần số cao (siêu âm) để tạo hình ảnh. Tần số này cao hơn ngưỡng nghe của con người. Các phương pháp MRI, CT, và X-quang sử dụng nguyên lý khác (từ trường và sóng radio, tia X) chứ không dùng sóng âm.

Thuốc cản quang chứa iodine có thể gây ra phản ứng dị ứng (từ nhẹ đến nặng) và gây suy thận do thuốc cản quang (contrast-induced nephropathy - CIN), đặc biệt ở bệnh nhân có yếu tố nguy cơ. Nguy cơ nhiễm độc phóng xạ, gây ung thư, hoặc tăng huyết áp không phải là nguy cơ chính và trực tiếp liên quan đến thuốc cản quang iodine.

Siêu âm bụng thường là lựa chọn đầu tiên trong đánh giá đau bụng cấp tính do tính nhanh chóng, không xâm lấn, không bức xạ, và có khả năng đánh giá nhiều cơ quan (gan, mật, tụy, lách, thận, mạch máu...). CT bụng không thuốc cản quang cũng thường được sử dụng nhưng có bức xạ. MRI và X-quang ít được ưu tiên đầu tiên trong đau bụng cấp.

Gadolinium là chất cản quang phổ biến nhất trong chụp MRI, có tác dụng làm tăng tín hiệu trên ảnh T1W, giúp làm rõ các tổn thương. Barium sulfate và Iodine thường dùng trong X-quang và CT. Không khí có thể dùng làm chất tương phản âm tính trong một số trường hợp nhưng không phổ biến bằng Gadolinium trong MRI.

Artifact (ảnh giả) là những hình ảnh không mong muốn xuất hiện trên phim, không đại diện cho cấu trúc giải phẫu thật của bệnh nhân, mà do các yếu tố kỹ thuật, chuyển động, hoặc vật lạ gây ra. Cần phân biệt artifact với hình ảnh bệnh lý thực sự.

T1-weighted (T1W) và T2-weighted (T2W) là các chuỗi xung cơ bản trong chụp cộng hưởng từ (MRI), tạo ra hình ảnh với độ tương phản khác nhau dựa trên thời gian hồi phục T1 và T2 của các mô. Chúng không được sử dụng trong siêu âm, CT hay X-quang.

Cường độ từ trường là yếu tố quan trọng trong chụp MRI, không liên quan đến chất lượng hình ảnh X-quang. kVp và mAs (liều lượng tia X) và thời gian thở của bệnh nhân (gây nhiễu ảnh do chuyển động) đều ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng hình ảnh X-quang.

Chụp CT sọ não thường được ưu tiên hơn MRI trong chấn thương sọ não cấp để phát hiện nhanh chóng gãy xương sọ và chảy máu não. MRI tốt hơn cho mô mềm, đánh giá đột quỵ (nhưng CT nhanh hơn trong cấp cứu), u não, và bệnh lý thoái hóa thần kinh.

Siêu âm tim sử dụng sóng âm để tạo hình ảnh tim, không dùng bức xạ ion hóa. Chụp mạch vành qua da (CAG), chụp CT mạch vành (CTA), và xạ hình tim (SPECT) đều sử dụng bức xạ ion hóa (tia X trong CAG và CTA, chất phóng xạ trong SPECT).

Tư thế chụp chếch cột sống giúp bộc lộ rõ mỏm khớp (facet joint), là cấu trúc quan trọng trong đánh giá các bệnh lý cột sống như thoái hóa khớp, viêm khớp. Phim thẳng và nghiêng thường tốt hơn cho thân đốt sống, đĩa đệm và ống sống.

Siêu âm ngực bị hạn chế bởi khí trong phổi, do đó không phù hợp để đánh giá tổn thương nhu mô phổi. X-quang, CT, và MRI đều có thể được sử dụng để đánh giá nhu mô phổi, trong đó CT được coi là phương pháp nhạy và chi tiết nhất.

Bóng tim to trên X-quang tim phổi thẳng là một dấu hiệu gợi ý suy tim, do tim giãn ra để bù trừ cho chức năng bơm máu kém hiệu quả. Các bệnh lý khác như tràn khí màng phổi, COPD, viêm phổi thường không gây bóng tim to trực tiếp.

Số Hounsfield (HU) là đơn vị đo độ đậm độ trên ảnh CT, được chuẩn hóa dựa trên độ đậm độ của nước (0 HU) và không khí (-1000 HU). HU cho phép định lượng khách quan độ đậm độ của các mô khác nhau, giúp phân biệt và chẩn đoán bệnh.

MRI có độ phân giải mô mềm vượt trội so với CT, đặc biệt trong việc đánh giá dây chằng, sụn khớp, và các cấu trúc mô mềm khác. CT tốt hơn cho xương và các cấu trúc vôi hóa. MRI thường chụp lâu hơn, chi phí cao hơn, và dễ bị artifact kim loại hơn CT.

MRI dựa trên nguyên lý cộng hưởng từ hạt nhân, lợi dụng tính chất từ của hạt nhân nguyên tử (chủ yếu là proton của hydro) trong môi trường từ trường mạnh, sau đó kích thích bằng sóng radio và thu nhận tín hiệu phát ra khi hạt nhân trở về trạng thái ban đầu.

BIRADS (Breast Imaging Reporting and Data System) là hệ thống phân loại chuẩn hóa trong chẩn đoán hình ảnh tuyến vú, giúp bác sĩ X-quang đánh giá mức độ nghi ngờ ung thư vú dựa trên các dấu hiệu hình ảnh và đưa ra khuyến cáo quản lý tiếp theo (ví dụ: theo dõi, sinh thiết).

Thì động mạch trong CTA là thời điểm chụp khi thuốc cản quang chủ yếu nằm trong động mạch, do đó thì này tối ưu để đánh giá các bệnh lý động mạch như hẹp, tắc, phình mạch. Các thì tĩnh mạch và nhu mô tạng được chụp sau đó để đánh giá tĩnh mạch và nhu mô tạng.

ERCP (Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography) sử dụng ống nội soi và tia X (fluoroscopy) để kiểm soát quá trình can thiệp vào đường mật và tụy. Thuốc cản quang được bơm vào đường mật để hiển thị trên X-quang. Siêu âm, MRI, CT không được sử dụng trực tiếp để kiểm soát ERCP thời gian thực.

DSA (Digital Subtraction Angiography) sử dụng kỹ thuật 'xóa nền' để loại bỏ hình ảnh của xương và mô mềm trên phim, chỉ giữ lại hình ảnh mạch máu sau khi tiêm thuốc cản quang, giúp quan sát mạch máu rõ ràng hơn. Kỹ thuật này không trực tiếp tăng độ tương phản xương hay giảm liều xạ.

Siêu âm Doppler màu được sử dụng để đánh giá lưu lượng máu trong mạch máu, hiển thị hướng và tốc độ dòng chảy bằng màu sắc, điều mà siêu âm B-mode thông thường không thể thực hiện được. Các ưu điểm khác không đặc trưng cho Doppler màu so với B-mode.

PET/CT kết hợp thông tin chức năng (PET) và giải phẫu (CT), đặc biệt hữu ích trong ung thư học để phát hiện ung thư, xác định giai đoạn bệnh, đánh giá đáp ứng điều trị, và phát hiện tái phát. Các ứng dụng khác không phải là ứng dụng chính của PET/CT trong ung thư.

Phim X-quang bụng đứng giúp phát hiện mức nước hơi trong ruột (trong tắc ruột) và khí tự do dưới hoành (trong thủng tạng rỗng) do khí và dịch sẽ phân tầng dưới tác dụng của trọng lực khi bệnh nhân đứng. Phim nằm thường không thể hiện rõ các dấu hiệu này.

Nén ép tuyến vú trong chụp nhũ ảnh giúp trải đều mô vú, giảm độ dày, từ đó giảm tán xạ tia X, cải thiện độ tương phản và độ phân giải hình ảnh, giúp phát hiện các tổn thương nhỏ tốt hơn. Nó cũng giúp giảm liều xạ nhưng mục đích chính là cải thiện chất lượng ảnh.